پایان رفاه نفتی
بدون درآمد نفت چه بر سر خاورمیانه می‌آید؟
محمد ناظری: در تبلیغات انتخابات پیش‌روی ریاست‌جمهوری کشورمان دیگر کسی نمی‌تواند بگوید «پول نفت را سر سفره شما می‌آوریم»؛ چراکه اگر هنوز هم شعارهای پوپولیستی طرفدار داشته باشد -که احتمالاً دارد- دیگر نفت به سختی خرج خودش را درمی‌آورد چه برسد به اینکه بخواهد میان مردم توزیع شود؛ آن هم توسط توزیع‌کنندگانی که پیشتر در امتحانات خود مردود شده‌اند. اگر بخواهیم بسیار خوش‌بین باشیم و از شادی‌های کوچکمان لذت ببریم! خبر خوب بعدی این است که «ما تنها نیستیم»؛ این‌بار مشکل عدم فروش نفت گریبان بسیاری از کشورهای منطقه را فرا گرفته است. مجله معتبر اقتصادی اکونومیست در این زمینه با بیان اینکه دوران درآمدهای بادآورده نفتی در خاورمیانه رو به پایان است، نوشت: «نتیجه دردناکی پیش‌رو داریم!»
کشورهای نفت‌خیز که عادت داشتند با فروش بیشتر یا گران‌تر نفت، بودجه بیشتری به دست آورند حالا با تجربه نوینی روبه‌رو شده‌اند. حالا دیگر بودجه کشورهای نفتی افزایش نمی‌یابد. الجزایر برای اینکه بتواند اقتصادش را سر و سامان دهد باید امیدوار باشد قیمت نفت، به 157 دلار در هر بشکه برسد. عمان هم به نفت 87دلاری نیاز دارد. واقعیت این است در حال حاضر هیچ تولیدکننده نفتی عربی، به جز قطر کوچک نمی‌تواند دخل و خرجش را با قیمت فعلی نفت که حدود 40 دلار است، هماهنگ کند. این مساله باعث شده برخی کشورها سیاست‌های جدیدی را در پیش بگیرند؛ از جمله نوعی ریاضت اقتصادی. دولت الجزایر اعلام کرده هزینه‌هایش را نصف می‌کند. نخست‌وزیر جدید عراق، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان نیز می‌خواهد کاهش دریافتی حقوق‌بگیران دولت را در دستور کار قرار دهد. عمان تصمیم گرفته است به استقراض روی بیاورد و کسری کویت می‌تواند به 40 درصد از تولید ناخالص داخلی‌اش برسد که بالاترین میزان در سطح جهان است. البته برخی کشورها مثل عربستان سعودی و امارات از قبل پیش‌بینی چنین روزی را کرده‌اند و اقتصاد خود را به سمت تنوع می‌برند. چهار سال پیش، محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، طرحی با عنوان چشم‌انداز 2030 تهیه کرد که هدف آن عبور از اقتصاد نفتی بود. بسیاری از همسایگان عربستان نیز برنامه‌های خاص خود را دارند. در این میان ایران علاوه بر درگیری در این مساله به صورت عام، با مشکل تحریم‌های شدید آمریکا هم مواجه است و به غیر از آن وضعیت فعلی اقتصادی نشان می‌دهد تلاش موثری هم برای خروج اقتصاد از وابستگی به نفت انجام نشده است و چشم‌انداز پیش‌رو هم اگر با همین فرمان پیش برویم روشن نیست.
بیشتر تحلیل‌های اقتصادی و سیاسی، اثر افزایش درآمدهای نفتی بر کیفیت حکمرانی در کشورهای نفتی را بررسی کرده‌اند اما با کاهش فاحش درآمدهای نفتی در کشورهای عرضه‌کننده نفت، به نظر می‌رسد دوران جدیدی پیش‌رو داریم. به‌طور قطع کاهش درآمدهای نفتی رفاه مردم در کشورهای تولیدکننده نفت را کاهش می‌دهد که این اتفاق می‌تواند منشأ تحولات سیاسی و اجتماعی زیادی در آینده باشد. در این پرونده به‌طور مشخص می‌خواهیم ببینیم کاهش درآمدهای نفتی چه اثری بر حکمرانی در کشورهای تولیدکننده نفت می‌گذارد؟
