یک سکه با دو روی زشت

بابک صحراگرد: خبرها حکایت از احیای مجدد کارت‌ سوخت دارد. به نظر می‌رسد که رشد مصرف بنزین در سال‌های اخیر و گسترش قاچاق بنزین به واسطه شکاف قیمت داخل و خارج پس از افزایش قیمت ارز بار دیگر پرونده سهمیه‌بندی و ارائه بنزین دونرخی را روی میز دولت باز کرده است. این در حالی است که به عقیده کارشناسان دولت طی سال‌های اخیر این فرصت را داشت که با برداشتن گام‌هایی در مسیر آزادسازی قیمت بنزین در ایران، از پیچیدگی مساله مدیریت سوخت و آثار جانبی مکانیسم فعلی توزیع و قیمت‌گذاری بنزین در کشور بکاهد. بررسی آمارها نشان می‌دهد که در حال حاضر قیمت دلاری بنزین در ایران چیزی در حدود 10 درصد قیمت بنزین در برخی از کشورهای همسایه است. وضعیتی که منعکس‌کننده حجم بالای سوبسید دولت و فرصت کسب سود سرشار از قاچاق بنزین است. حال دولت برای کاهش این ‌سوءآثار در نظر دارد ضمن تخصیص سهمیه ماهانه به خودروها، بنزین مازاد بر این سهمیه را با نرخ بالاتری تامین کند. طی دوره پیشین سهمیه‌بندی در ایران دارندگان برخی از خودروهای خاص از جمله دارندگان تاکسی‌های درون‌شهری و وانت از سهمیه بیشتری در مقایسه با دیگران برخوردار بودند. سهمیه‌ای که به عقیده کارشناسان اثری بر محاسبه قیمت خدمات نهایی ارائه‌شده از سوی تاکسی‌ها نداشت و این مازاد سهمیه در واقع یک فرصت رانت برای دارندگان این خودروها بود. حال دولت در صورت تمایل به سهمیه‌بندی بار دیگر باید برای سهمیه خودروهای فعال در زمینه حمل‌ونقل عمومی تصمیم‌گیری کند. آن هم در شرایطی که طی سال‌های اخیر یک عضو بهره‌ور و جدید به سیستم حمل‌ونقل شهری افزوده شده است؛ تاکسی‌های اینترنتی که به واسطه ارائه قیمت کمتر به مشتریان و ایجاد فرصت اشتغال برای دارندگان خودرو به سرعت در شهرهای مختلف کشور مورد استقبال قرار گرفتند. خارج کردن این اعضای جدید شبکه حمل‌ونقل از چتر سهمیه مازاد می‌تواند به معنای برهم زدن رقابت عادلانه و تضعیف این اعضای جدید و دارای بهره‌وری بالا باشد چراکه در چنین شرایطی یک رانت اضافه به رقبای این تاکسی‌های اینترنتی پرداخت می‌شود. از سوی دیگر پرداخت مازاد سهمیه به تاکسی‌های اینترنتی می‌تواند این انگیزه را ایجاد کند که برخی از افراد برای استفاده از این سهمیه مازاد به طور صوری در این شبکه حمل‌ونقل عضو شده و صرفاً از رانت ایجادشده استفاده کنند. بنابراین به نظر می‌رسد که هرگونه تصمیم در این زمینه حاوی نوعی پارادوکس باشد. به عقیده کارشناسان با توجه به اینکه در دوره پیشین سهمیه‌بندی نرخ بنزین سهمیه‌بندی‌شده در عمل اثر چندانی بر قیمت نهایی خدمات حمل‌ونقل نداشت، بهتر است تا سیاستگذاران از ارائه سهمیه مازاد چه به تاکسی‌ها و چه به تاکسی‌های اینترنتی خودداری کنند. چراکه اعطای سهمیه مازاد به خدمات‌دهندگان حمل‌ونقل صرفاً به معنای ایجاد فرصت بهره‌برداری از رانت است. وضعیتی که بدون شک با اهداف سهمیه‌بندی بنزین نیز در تضاد خواهد بود.