جریان خون تازه در شریان بازرگانی و صنعت

نقش حمل‌ونقل در توسعه بازرگانی و مراودات تجاری بسیار کلیدی و غیرقابل انکار است. حمل‌ونقل خودرویی یکی از اساسی‌ترین حوزه‌های اثرگذار بر بخش بازرگانی و صنعت است. جابه‌جایی بار به صورت سریع و ایمن اعم از محصول نهایی یا مواد اولیه در شبکه تولید صنعتی یا توزیع بازرگانی نقش بسیار مهمی در تعاملات اقتصادی و صنعتی دارد.

از دیگر سو ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه که در مسیر کریدورهای بین‌المللی ترانزیتی قرار دارد از گذشته‌های دور معبر مهمی در عرصه تجارت بوده و هست.

ناوگان باری، سهم قابل توجهی از درآمد کشورها بالاخص کشورهای توسعه‌یافته را به خود اختصاص داده است. در کشورهای در مسیر توسعه نیز سرمایه‌گذاری در عرصه حمل‌ونقل باعث رشد اقتصادی جدی می‌شود.

در سیاست‌های کلی بخش حمل‌ونقل ابلاغی مقام معظم رهبری کاهش مصرف انرژی، کاهش آلودگی زیست‌محیطی، افزایش ایمنی و نیز تناسب بین زیرساخت و ناوگان مدنظر ویژه قرار گرفته، به علاوه بر بهره‌گیری از موقعیت ترانزیتی کشور و افزایش سهم در بازار حمل‌ونقل بین‌المللی تاکید شده است.

همچنین در متن سند چشم‌انداز 1404، در بخش امور اقتصادی به فراهم کردن زمینه‌های لازم برای تحقق رقابت‌پذیری کالاها و خدمات کشور در سطح بازارهای داخلی و خارجی و ایجاد سازوکارهای مناسب برای توسعه صادرات غیرنفتی اشاره شده است که به ‌طور مستقیم به بحث توسعه حمل‌ونقل اشاره دارد. در این راستا باید در برنامه‌ریزی‌های آتی، فضای رقابت‌پذیری در حوزه حمل‌ونقل ایجاد شود. به گفته کارشناسان با دو برابر شدن رشد ناخالص اقتصادی کشورها تا سال 2030 میلادی، رشد سالانه 7 /4درصدی ترافیک مسافر هوایی، رشد 9 /5درصدی بار هوایی، رشد شش‌درصدی حمل کانتینری دریایی و رشد دو، سه‌درصدی ترافیک بار و مسافر ریلی را شاهد خواهیم بود که در این میان برای آنکه از قافله همسایگان عقب نمانیم باید با سرعت بیشتری حرکت کنیم.

عملکرد حمل‌ونقل جاده‌ای طی سال 1395 در بخش حمل بار نشان می‌دهد که میزان کل کالای جابه‌جا‌شده نسبت به سال 1394، 7 /7 درصد و کیلومتر بار حمل‌شده 4 /10 درصد افزایش داشته است. در سه‌ماهه 97 در مجموع، 447 هزار تن کالاهای نفتی و غیرنفتی از مرزهای جاده‌ای وارد و 1869 هزار تن از کشور خارج شده است که نسبت به مدت مشابه در سال 96، واردات 12 درصد کاهش و صادرات 13 درصد افزایش داشته است. تعداد ناوگان باری شناسایی‌شده در سطح کشور (پلاک ایران) در سال 1395 حدود 360 هزار دستگاه بوده که نسبت به سال قبل دو درصد افزایش داشته است. میانگین سنی در اتحادیه اروپا در حدود سه سال برای ناوگان در حال تردد در سطح جاده‌ها و بزرگراه است در حالی که، متوسط عمر ناوگان باری ایران در سال 95 حدود 4 /16 اعلام شد که نسبت به سال قبل دو درصد افزایش داشت. تعداد کامیون‌ها با عمر 6 تا 10 سال با 9 /26 درصد بیشترین سهم را داشتند. حدود 5 /26 درصد ناوگان باری جاده‌ای بالای 25 سال سن داشتند. در بهار 97 متوسط عمر ناوگان 82 /16 اعلام شد که بیشترین درصد متعلق به 6 تا 10 سال با 27 و 4 درصد بوده است. تعداد وسیله نقلیه در سال 95، 294 هزار اعلام شد که بیش از 82 درصد دارای مالکیت شخصی اعلام شده است. سهم تردد کامیون‌های ایرانی و خارجی در سه‌ماهه اول سال 97 در جابه‌جایی (واردات) برای کامیون‌های ایرانی 49 درصد و خارجی 51 درصد بوده و در جابه‌جایی (صادرات) سهم کامیون‌های ایرانی 67 درصد و خارجی 33 درصد است.

استفاده بهینه از این ظرفیت می‌تواند با کسب درآمدهای ترانزیتی قابل ملاحظه موجب رونق اقتصاد کشور شود. در حالی که کمبود و فرسودگی ناوگان باری یکی از عواملی است که منجر به طولانی شدن زمان ترانزیت، عدم ایمنی و افزایش هزینه‌های آن می‌شود. فرسودگی ناوگان و عدم تطابق با استانداردهای جهانی، موجب شده بسیاری از ناوگان باری جاده‌ای کشور اجازه ورود به برخی از کشورها از جمله اتحادیه اروپا را نداشته باشند و در نتیجه نمی‌توانند در حمل‌ونقل بین‌المللی و ترانزیتی کالاها  سهم قابل توجهی داشته باشند. در همین راستا طرح جدید نوسازی ناوگان حمل‌ونقل بار و مسافر در دولت تدبیر و امید کلید خورده است. در بهمن‌ماه گذشته رئیس‌جمهور محترم این طرح را اعلام کرد و در 19 بهمن‌ماه به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران به‌ عنوان ستاد اجرایی ابلاغ شد. این طرح 202 هزار و 500 ناوگان حمل‌ونقل فرسوده را دربر می‌گیرد که شامل اتوبوس، کامیون، کشنده، کامیونت و مینی‌بوس است و قرار است ظرف سه سال نوسازی و در واقع جایگزین شوند. در این طرح ملی و بزرگ 50 درصد هزینه خودرو را دولت از محل صرفه‌جویی سوخت ناشی از نوسازی تقبل کرده است و 30 درصد تسهیلات با سود 18 درصد و بازپرداخت 60 ماه پرداخت می‌شود، بنابراین مالکان فقط با آورده 20 درصد باقی‌مانده متقاضی نوسازی و اسقاط خودرو سنگین خود خواهند بود. اجرای این طرح علاوه بر اینکه موجب کاهش مصرف سوخت، کاهش آلایندگی و بالا بردن امنیت در جاده‌ها می‌شود، با افزایش سرعت جابه‌جایی به رونق بیشتر و مبادلات گسترده‌تر منجر خواهد شد.

این طرح 9 هزار دستگاه اتوبوس برون‌شهری، 19 هزار دستگاه اتوبوس درون‌شهری، 35 هزار دستگاه کشنده، 75 هزار دستگاه کامیون بین 19 و 26 تن، 11 هزار دستگاه کامیون بین 11 تا 18 تن و شش هزار دستگاه کامیونت و 48 هزار و 500 دستگاه مینی‌بوس را شامل می‌شود. نکته مهم و نگران‌کننده در حال حاضر این است که عمده آلایندگی شهرها و تهران ناشی از تردد کامیون‌هاست.

از زمان ابلاغ طرح به سازمان گسترش، ستادی تحت عنوان ستاد اجرایی و کمیته راهبردی تشکیل و از سال قبل مراحل اجرایی کار آغاز شده است.

خبر خوشایند و مثبت در ایام مصادف با هفته گرامیداشت دولت این است که خوشبختانه تاکنون حدود 5 /1 میلیارد دلار برای حدود 35 هزار دستگاه در ناوگان حمل‌ونقل به صورت ال‌سی گشایش اعتبار با تامین از سوی صندوق توسعه ملی صورت گرفته است.

میزان کل اعتبار مصوب طرح از سوی شورای اقتصاد 10 میلیارد و 666 میلیون دلار برای سه سال است. امید می‌رود اگر وفق برنامه طرح با همکاری همه اجزای آن از جمله وزارت کشور، وزارت نفت، وزارت راه و شهرسازی، بانک مرکزی و بانک‌های عامل و نیز صندوق توسعه ملی اجرایی شود، از شش ماه آینده اولین سری نوسازی ناوگان وارد جاده‌ها خواهد شد.

در طرح‌های قبلی دولت در کنار آورده متقاضیان کمک می‌کرد ولی از مزایای این طرح این است که دولت 50 درصد هزینه خرید را می‌پردازد و 30 درصد با مصوبه دولت تسهیلات با بهره 18 درصد و 60ماهه تخصیص داده شده است. ویژگی دیگر این است که سعی شده از نظر کیفی خودروهایی در نظر گرفته شود که با کیفیت بالا و تکنولوژی روز باشد و اغلب با استاندارد یورو 5 تطابق دارند. اثرات آلایندگی ناوگان فرسوده تجاری بسیار جدی است. چون کماکان خودروهایی در این ناوگان فعال هستند که قدمت 50 تا 60 سال دارند. در حالی که در این طرح خودروهایی با سه دهه قدمت و بیشتر زیر پوشش نوسازی و جایگزینی قرار خواهند گرفت. در تهران و کلانشهرها کامیون‌ها شبانه تردد آزاد دارند که میزان زیادی آلایندگی دارند. به طوری که روزانه هشت تن ذرات آلاینده در هوا منتشر می‌شود که از این حجم بیش از 50 درصد مربوط به کامیون‌هایی است که در سطح شهر تردد می‌کنند و با تعویض با خودروهای دارای استاندارد یورو5 بخش بسیار بزرگی از این آلایندگی‌ها از بین خواهد رفت.

 اتوبوس‌های درون‌شهری نیز در این طرح با نوع گازسوز جایگزین می‌شوند تا در مصرف سوخت به مقدار زیاد در کل سال صرفه‌جویی شود. در حوزه برون‌شهری نیز 9 هزار اتوبوس برون‌شهری گازوئیل‌سوز جایگزین خواهد شد که با توجه به این نوسازی عملاً میزان مصرف به زیر 30 لیتر خواهد رسید. کشنده‌های موجود 35 هزار دستگاه است که 18 چرخ هستند و با جایگزینی جدید به 12 چرخ می‌رسند که در مصرف لاستیک 30 درصد صرفه‌جویی می‌شود، همچنین کاهش مصرف روغن و... خواهند داشت. یکی دیگر از فواید این جایگزینی جلوگیری از خرابی سطوح جاده‌ها خواهد بود.

نکته بسیار مهم دیگر اینکه تمام برنامه‌ریزی‌ها به گونه‌ای دنبال خواهد شد که وقفه‌ای در فرآیند حمل‌ونقل در اثر اسقاط خودروهای فرسوده ایجاد نشده و تحویل خودروهای نو به صورت کلید به کلید خواهد بود.

در مجموع به نظر می‌رسد این طرح که از برنامه‌های محوری در دست اجرای سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران نیز است از اقدامات اساسی و مهم دولت است که در یک بازه سه‌ساله عملاً نوسازی این ناوگان به مثابه جریان یافتن خون تازه‌ای در شریان حمل‌ونقل و توسعه تجاری کشور خواهد بود.