یک چیز برای همه چیز

به بهانه تاسیس ایران‌مال بر آن شده‌ایم که به موضوع مال‌های خرید بپردازیم. از این‌رو ابتدا تاریخچه مال‌های خرید، انواع آن، ویژگی‌ها، اندازه، پتانسیل و سیر تکاملی مال‌ها را بررسی خواهیم کرد و سپس بزرگ‌ترین مال‌های جهان را معرفی می‌کنیم. همچنین در بخشی جداگانه به مطالبی که نشریات خارجی در مورد ایران‌مال در جریان ساخت آن منتشر کرده‌اند، می‌پردازیم.

تاریخچه مال‌های خرید

مال‌های خرید، به پدیده‌ای جهانی تبدیل شده‌اند که ریشه در بازارهای قدیمی، یعنی جایی که مردم می‌توانند با مراجعه به صنعتگران و کشاورزان کالاهای خود را خریداری کنند، دارند. مال‌های خریدی که ما امروزه آنها را می‌شناسیم در آغاز قرن بیستم میلادی متولد شدند و از آن زمان تاکنون آنقدر رشد کرده‌اند که به اشکال مختلف، شهرهای بزرگ جهان را در برگرفته‌اند. مال‌های خرید نه‌تنها به مکانی برای خرید و یافتن کالاهای مورد نیاز بلکه به مکانی فرهنگی و جایی که همه مردم با همه سنین وارد آنها می‌شوند و با یکدیگر معاشرت و تعامل می‌کنند بدل شده‌اند. مال (mall) در زبان انگلیسی به معنای تفرجگاه و مرکز گشت و گذار است و مال خرید (shopping mall) به معنای تفرجگاه است که مردم با هدف اصلی خرید و هدف فرعی تعامل با دیگران وارد آن می‌شوند. با تمام اینها، نقدهایی نیز بر مال‌های خرید وارد می‌شود.

معمولاً مال‌ها به عنوان مکان‌هایی شناخته می‌شوند که فروشگاه‌های مختلف در یک ساختمان گرد هم آمده باشند. اما بعضی از مال‌های خرید، علاوه بر فروشگاه‌های خود درون یک یا چند ساختمان، فضاهای بیرون از ساختمان را نیز دارا هستند. از گذشته تا امروز، همواره هرگاه یک مغازه یا فروشگاه در یک جای خوب که دسترسی مردم به آن آسان بوده است تاسیس می‌شده، به مرور زمان مغازه‌ها و فروشگاه‌های دیگری نیز در کنار آن شکل می‌گرفته‌اند و به همین ترتیب یک مرکز خرید درست می‌شده است. اما تفاوت مال‌های خرید با شیوه شکل‌گیری سنتی بازارها در آن است که هنگام تاسیس مرکز خرید، این ایده از اول در ذهن وجود دارد که باید مکانی به وجود آید که تعداد زیادی فروشگاه با توانایی عرضه کالاها و خدمات مختلف در آن وجود داشته باشد. با این تعریف از مال خرید، اولین آن در سال 1785 ایجاد شد. اما همچنین لازم به ذکر است که اولین مال خرید به شکلی که ما امروزه می‌شناسیم در سال 1916 و در ایالات‌متحده ساخته شد. طی دهه 1950، مال‌های خریدی که تنها دارای فضای داخل ساختمانی بودند، به شدت شایع شده بود و در شهرهایی همچون لندن و پاریس در حال افزایش بودند.

انواع مال‌های خرید

چندین نوع مال خرید وجود دارد. یک مال خرید معمولی کمتر از 400 هزار فوت مربع مساحت دارد و آن دسته از مال‌های خرید که مساحت‌شان بین 400 تا 800 هزار فوت مربع است، به عنوان مال‌های خرید منطقه‌ای (regional shopping malls) شناخته می‌شوند. از آنجا که مال‌های خرید منطقه‌ای بزرگ‌تر هستند، می‌توانند فروشگاه‌های بزرگ‌تری داشته باشند. همچنین به مال‌های خریدی که مساحتی بیش از 800 هزار فوت مربع دارند، مال‌های فرامنطقه‌ای (super regional) گفته می‌شود. این دسته از مال‌هایی که ذکر شدند، مال‌هایی هستند که در حومه شهرها ساخته می‌شوند. اما مال‌هایی که با فاصله بیشتری از مناطق مسکونی ساخته شدند (به ویژه بعد از گسترش اتومبیل و توانایی مردم برای خرید در فواصل دور از خانه‌هایشان) با نام استریپ مال (strip mall) شناخته می‌شوند. استریپ مال‌ها دارای پارکینگ‌های بزرگی هستند که اطراف هر یک از این پارکینگ‌ها فروشگاه‌هایی وجود دارند که تنها یک نوع کالا یا خدمت را عرضه می‌کنند. همچنین مال‌های خریدی با عنوان مال توزیع (outlet mall) وجود دارند که در آن، کارخانه‌داران محصولات خود را به طور مستقیم و از طریق فروشگاه‌هایی که برای خودشان است به طور عمده به فروش می‌رسانند.

ویژگی‌ها، اندازه و پتانسیل

اولین مال‌های خرید، اساساً دارای فروشگاه‌های مستقلی بودند که چندین اغذیه‌فروشی در کنار آنها وجود داشت و در سراسر ساختمان پخش شده بود. زمان زیادی از اضافه شدن فودکورت‌ها به مال‌های خرید نمی‌گذرد. فودکورت یا سرای غذا، برای خریداران این امکان را فراهم کردند که در یک نقطه نسبتاً بزرگ و به‌خصوص از مال خرید، غذا بخورند و در این میان تنوع غذایی بالایی نیز در مال‌های خرید به وجود آمد. همچنین طی قرن بیستم، فروشگاه‌های بزرگ (department store) که انواع محصولات را به فروش می‌رسانند نیز به مال‌های خرید اضافه شدند. در واقع زمانی که نیاز به تامین مالی بیشتر برای مدیریت مال‌های خرید وجود داشت، فروشگاه‌های بزرگ به این مجموعه اضافه شدند.

از سال 1986 تا 2004، مال وست ادمونستون (West Edmonston) در آلبرتای کانادا بزرگ‌ترین مرکز خرید در جهان (از نظر مساحت) شناخته می‌شد. اما در کمتر از چهار سال، جایگاه اول را با جایگاه چهارم عوض کرد که همین تغییر رتبه مال وست ادمونستون، نشان‌دهنده رشد بسیار سریع مال‌های خرید در سال‌های گذشته است. این مال امروزه در جایگاه بیست و سوم قرار دارد.

استریپ مال‌ها در سال‌های گذشته به سرعت محبوبیت خود را از دست داده و جای خود را به مراکز خرید پاور (power shopping center) داده‌اند. این مراکز خرید شامل بیگ‌باکس‌ها (big box) هستند که در آنها معمولاً کالاها با قیمت کمتری نسبت به فروشگاه‌های محلی به فروش می‌رسند. بیگ‌باکس‌ها نیز فروشگاه‌های خرده‌فروشی بزرگی هستند که اغلب به صورت زنجیره‌ای اداره می‌شوند و فضای آنها آدم را یاد جعبه‌های بزرگ می‌اندازد که محصولات درون این جعبه‌ها در قفسه‌هایی چیده شده‌اند!

همچنین در مراکز شهر که قیمت زمین بسیار بالاست، مال‌های خرید عمودی در حال شیوع هستند که به لحاظ فضای ساختمانی طراحی آسمانخراش‌ها در آنها به کار رفته است. در آینده، این‌طور به نظر می‌رسد که بیشتر مال‌های جدید به صورت عمودی و نه افقی ساخته شوند که پارکینگ‌هایی چندطبقه در زیر آنها تعبیه شده باشد.

تکامل مال‌های خرید

مرکز خرید (shopping center)، مال خرید (shopping mall) یا محل خرید (shopping plaza) شکل مدرن بازارها هستند. مال، مجموعه‌ای از فروشگاه‌های خرده‌فروشی مستقل به همراه پارکینگ‌هایی است که از سوی یک مدیریت واحد یا بنگاه خاص ساخته می‌شد. همچنین مال‌ها می‌توانند شامل رستوران، بانک، سالن‌های تئاتر و... باشند.

اولین مال خرید از سوی شرکت جی‌سی نیکولاس (J.C. Nicholas) و در نزدیکی کانزاس ساخته شد که «کانتری کلاب پلازا» (country club plaza) نام گرفت. در دهه 1980 مگامال‌های غول‌پیکر شروع به گسترش کردند و مال وست ادمونستون در آلبرتای کانادا نیز در سال 1981 تاسیس شد که بیش از 800 فروشگاه، یک هتل، یک پارک تفریحی، زمین گلف، کلیسا، پارک آبی، باغ‌وحش و یک دریاچه کوچک داشت.

سیلوان گلدمن (Sylvan Goldman) برای اولین بار در سال 1936 سبد چرخدار (shopping cart) را اختراع کرد. سیلوان صاحب یک فروشگاه زنجیره‌ای خواربارفروشی در اوکلاهاما بود. در سال 1947 نیز سبد چرخدار دوطبقه اختراع شد و این سبدها برای اولین‌بار در 1947 استفاده شدند.

جرج کوکلی (George Cokely)، یکی از مخترعان سیلیکون‌ولی (Silicon Valley) راه‌حلی برای یکی از قدیمی‌ترین مشکلات مراکز خرید پیدا کرد. مشکل این بود که سبدهای چرخدار در مراکز خرید دزدیده می‌شدند. کوکلی برای سبدهای چرخدار، چیپ و قطعات الکترونیکی کوچکی را تعبیه کرد و زمانی که سبدها از مرکز خرید فاصله می‌گرفتند، فروشنده متوجه این اتفاق می‌شد. همچنین هارولد ایوانز (Harold Evans) به سبدهای چرخدار و هوشمند، تبلیغ روی سبدها را نیز اضافه کرد که فضایی که روی این سبدها برای تبلیغ وجود داشت به مرور زمان به شدت ارزشمند شد که شرکت‌ها امروزه حاضر هستند پول زیادی را بابت آن و تبلیغ محصولات‌شان بپردازند.

شرکت هورتون اتوماتیکز (Horton Automatics) اولین درهای اتوماتیک کشویی را در سال 1960 در آمریکا ساخت و به فروش رساند. این در‌ها در سال 1954 اختراع شده بودند. ایده ساخت این در‌ها نیز ریشه جالبی دارد. لو هویت (Lew Hewitt) و دی‌هورتون (Dee Horton) در اوایل دهه 1950 به فکر ساختن درهای اتوماتیک کشویی افتادند. آ‌نها زمانی که دیدند درهای چرخشی موجود در اماکن عمومی و مراکز خرید در زمانی که بادهای شدید می‌وزد به سختی عمل می‌کنند، برای مقابله با این مشکل و رفع اثرات تخریبی آن به فکر ساختن درهای اتوماتیک کشویی افتادند. شرکت هورتون اتوماتیکز در سال 1960 تاسیس شد و اولین در اتوماتیک کشویی را روانه بازار کرد.

بزرگ‌ترین مال‌های جهان1

با اینکه بعضی از بزرگ‌ترین مال‌های جهان در سراسر دنیا گسترش یافته‌اند، بیشتر آنها در آسیا هستند. به طوری که از میان 10 مال بزرگ دنیا، همگی در آسیا قرار دارند. مال «نیو ساوت چاینا» (New South China) در چین، بزرگ‌ترین مال جهان است که در سال 2005 تاسیس شد ولی تا 10 سال خالی ماند و به عنوان یک مال مرده شناخته می‌شد اما در سال 2015 آغاز به کار کرد. میلیاردری که در صنعت ماکارونی فعالیت می‌کرد، مدیریت این مال را بر عهده داشت. اما امروزه مدیریت مال «نیو سات چاینا» در دستان گروه موسس آن است که گروهی از یک دانشگاه پکن هستند. مال «اس ام تیانجین» (SM Tianjin) دومین مال بزرگ دنیاست که آن هم در چین قرار دارد. مال «گلدن ریسورسز» (The Golden Resources) که سومین مال بزرگ جهان است مجدداً در پکن واقع شده که بیش از هزار مغازه دارد و مالکان آن تخمین می‌زنند که این مال، روزانه بیش از 50 هزار خریدار دارد.

چهارمین مال بزرگ دنیا با نام «اس ام سیتی نورت» (SM City North) در فیلیپین قرار دارد که بزرگ‌ترین مال دنیاست که از طریق انرژی خورشیدی تغذیه می‌شود. این مال در سال 1985 شروع به کار کرد. تا امروز تغییرات بسیاری در این مال پدید آمده است و آخرین تغییرات آن در سال 2008 به پایان رسید. مرکز خرید اصفهان نیز یک مجتمع تجاری بسیار بزرگ به شمار می‌رود و یکی از بزرگ‌ترین مال‌های دنیاست که دارای موزه است. مرکز خرید اصفهان که با نام «قلب شهر اصفهان» شناخته می‌شود از سوی شرکت مداردو کادیز (Medardo Cadiz)، از شرکت بین‌المللی کادیز طراحی شد و شرکت ایرانی پرستیژلند ایران نیز ساخت آن را بر عهده گرفت و این مرکز خرید در سال 2012 افتتاح شد. قلب شهر اصفهان، هفتمین مال بزرگ دنیاست. همچنین مجتمع تجاری خلیج فارس در شیراز نیز نهمین مال بزرگ دنیا به شمار می‌رود.

از میان 25 مال بزرگ جهان (با مساحت بیش از سه میلیون و 800 هزار فوت مربع – هر فوت برابر است با 3 /0 متر)، پنج تای آن در فیلیپین، چهار تای آن در چین، سه تای آن در تایلند، دو تای آن در مالزی و دو تای آن در ایران قرار دارند و کشورهای کانادا، امارات، کویت، اندونزی، پاناما، انگلستان، ترکیه، تایوان و کره جنوبی واقع شده‌اند. مال‌های خرید دیگر کشورهای جهان در این لیست جایی ندارند.

نشریات خارجی و ایران مال

در سال 2016 و در جریان ساخت ایران‌مال، نشریه وال‌استریت ژورنال مقاله‌ای را منتشر کرد که به این پروژه می‌پرداخت. مقاله این نشریه را می‌توان به عنوان نگاه بیرونی به پروژه بزرگ ایران‌مال در نظر گرفت. از این‌رو ترجمه بخش‌هایی از آن را در ادامه می‌خوانیم:

«پروژه 7 /2 میلیون فوت مربعی ایران‌مال، در شمال غربی تهران، بخشی از گسترش مراکز خرید طی سال‌های گذشته در این کشور است که با خروج ایران از تحریم‌های اقتصادی، چشم‌انداز خرده‌فروشی آن را تغییر داده است... این مال، یکی از 300 پروژه تاسیس مراکز خرید در ایران به شمار می‌رود... سیستم سیاسی ایران، از سوی رهبر این کشور تحت نظارت قرار دارد که مخالف سبک زندگی ولخرجانه و اسرافی است و مردم ایران را به مصرف کالاهای داخلی تشویق می‌کند. اما تعداد زیادی از جمعیت 80 میلیونی ایران طرفدار کالاهای لوکس و خرید به سبک غربی هستند... با توجه به گزارش اخیر بانک مرکزی ایران، پیش‌بینی می‌شود کالاهایی که در مال‌ها به فروش می‌رسند، حدود 17 درصد از مخارج خانوارهای شهری این کشور را شامل می‌شوند که طی سال‌های گذشته به شدت افزایش یافته است... در زمان تحریم، به علت کاهش ارزش ریال و تورم شدید که در سال 2013 به بیش از 30 درصد رسیده بود، ایرانیان ثروتمند از نگهداری پول نقد خودداری می‌کردند. این وضعیت باعث شد که سرمایه به سمت املاک و مستغلات، شامل مراکز خرید، حرکت کند...»

گزارش «yesicannes.com» از ایران‌مال در سال 2017 نیز جالب توجه است که ترجمه بخش‌هایی از آن را در ادامه می‌خوانیم:

«ایران‌مال که پرشکل و شمایل‌ترین مرکز خرید ایران به شمار می‌رود، بیش از یک میلیون متر مربع مساحت دارد و قرار است در تهران افتتاح شود... و به خریداران حدود هزار فروشگاه را پیشنهاد خواهد داد و همچنین تعداد زیادی امکانات تفریحی را در اختیار مردم خواهد گذاشت. گفته می‌شود این پروژه یکی از لوکس‌ترین مراکز خرید جهان است که مرزهای طراحی، کیفیت و ظاهر را جابه‌جا خواهد کرد... برای طراحی داخل ایران مال از میراث غنی ایرانی‌ها در حوزه فرهنگ و هنر الهام گرفته شده است...»