دولت در مظان اتهام

اقتصاد ایران روزهای کم‌خبری را پشت سر می‌گذارد. نه آنکه بازارها آرام باشند، بلکه منتظرند. بازارها، سرمایه‌گذاران و چهره‌ها در انتظار 22 اردیبهشت و سرنوشت برجام‌اند تا بدانند اقتصاد به چه سمتی می‌رود. اما ارز ماجرای همیشه داغ اقتصاد ایران است. به خصوص در هفته‌های پیشین که ماجراهای ارزی هم سرخط خبرهای اقتصادی بود و هم مهم‌ترین محور سخنان اعضای کابینه یا حتی چالش میان آنان.

توطئه‌های خارجی و کارشکنی‌های داخلی، مهم‌ترین عامل نوسانات اخیر نرخ ارز عنوان شد. از معاون اول گرفته تا سخنگوی دولت و رئیس‌کل بانک مرکزی به‌کرات عنوان کردند که چنین جهشی ریشه اقتصادی ندارد و سیاسی است. اما عباس آخوندی، وزیر راه‌و‌شهرسازی در سرمقاله‌ای در روزنامه دنیای اقتصاد از موضع اخیر دولت در خصوص ریشه نوسانات ارزی انتقاد کرد و نوشت «در ماجرای ارز تمام داستان بحران ارز به یک پروژه توطئه گروهی در داخل به ‌همراهی ایادی‌ای در خارج که می‌خواهند دولت را به سقوط برسانند تقلیل می‌یابد! اگر چنین است آیا می‌توان به سازواری اقدام‌های بعدی دولت امید داشت؟» آخوندی برخلاف دیگر همراهانش در کابینه ریشه اقتصادی ارز را نشانه گرفته و نوشته بود: «واقعیت این است که اقتصاد ایران با چالش‌های ساختاری شدیدی دست‌وپنجه نرم می‌کند. چالش‌هایی چون بدهی‌های دولت، تنگنای بانکی و سیاست‌های پولی و ارزی غیرموثر و گاه اشتباه، ترازنامه ناتراز برخی بانک‌ها و موسسه‌های مالی، صندوق‌های بازنشستگی، سیاست‌های مالی سردرگم و بودجه انبساطی متمایل به سیاست‌های رفاهی مخرب و غیر‌توسعه‌ای با کسری پنهان سنگین در کنار نظام دیوانسالاری پررقیب در حوزه قدرت، ناکارآمد و ضعیف از حیث ضمانت اجرایی» مواردی است که آخوندی به آن اشاره کرد. این سرمقاله اما بی‌واکنش نماند. سخنگوی دولت همچنین تاکید کرد علت افزایش نرخ ارز، سیاسی است و رئیس‌کل بانک مرکزی هم از زیر بار نوسانات اخیر شانه خالی کرد و گفت: پول‌های سمی هیچ نقشی در به وجود آمدن التهابات اخیر ارزی نداشته است. اعتماد نوشت: سیف در مطلبی در کانال تلگرامی‌اش به طور غیرمستقیم پاسخ وزیر راه‌و‌شهرسازی را داده و گفته تحولات نرخ ارز در بازار آزاد تا نیمه اول سال گذشته در مسیری سازگار با متغیرهای بنیادین اقتصادی قرار داشته است. اما در پی التهاب‌آفرینی‌های آمریکا نسبت به برجام، همراه با تزریق انتظارات منفی در بازار ارز از سوی برخی عوامل داخلی، بازار ارز دچار التهاب شد.

ایرانیان زیاد خارج می‌روند

اما اظهارات سیف به همین موارد محدود نشد. آنچه سیف را به چهره‌ای خبرساز در هفته گذشته تبدیل کرد موضع او در خصوص خروج ارز از کشور بود. او یکی از دلایل خروج ارز از کشور را سفرهای خارجی ایرانیان عنوان کرد و گفت: ایرانی‌ها زیاد سفر خارجی می‌روند و به علت نبود کارت‌های اعتباری بین‌المللی و حجم مسافران به خارج از کشور که نیاز به اسکناس ارز دارند، اگر در تامین آن مشکلی به وجود بیاید بلافاصله اثر شدید می‌گذارد.

ریشه نوسانات هرچه باشد دولت تمام توانش را صرف این کرده که گرانی نرخ دلار، تاثیری بر قیمت کالاها به خصوص کالاهای اساسی نداشته باشد. برای همین دولت به کالاهای اساسی وارداتی ارز 3700‌تومانی می‌دهد. اما روزنامه دولتی ایران از سوءاستفاده برخی از واردکنندگان از ارز ارزان خبر داد و نوشت: دولت برای کالاهای اساسی، دارو و کاغذ سه هزار میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفت تا واردکنندگان این کالاها را با ارز چهار هزار و 200‌تومانی خریداری نکنند و عملاً واردات کالاها برای آنها با ارز سه هزار و 700‌تومانی تمام شود. اما طی بررسی وضعیت بازار قیمت‌ها دستخوش نوسان قیمت ارز شده است و به سمت افزایش در حال حرکت هستند. این در شرایطی است که دولت بارها از تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان کالاهای اساسی خواسته است که قیمت‌ها طبق مصوبه سازمان حمایت باشد و هرگونه افزایش قیمت منوط به اخذ مجوز از سازمان یاد شده است. اما متاسفانه با وجود تمام هشدارها برخی از واحدها قیمت محصولات خود را گران کردند. نمونه آن در گوشت یا حتی روغن قابل مشاهده است. اما در حالی که دولت در تلاش برای کنترل شدید بازار است، آخوندی از شیوه برخورد دستوری دولت گله کرده و گفته: «تعزیرات و کنترل قیمت وجود دارد و در عین حال همه از خصوصی‌سازی حرف می‌زنیم. نتیجه این بی‌توجهی، همین اقتصاد سیاسی است که از اساس اشتباه است.»

خرید سوخو به جای بوئینگ

خبر دیگر مربوط به تعویق ورود هواپیماهای بوئینگ به ایران است. برخی آن را نشانه بدعهدی آمریکا دانسته‌اند و برخی از رسانه‌ها از قصور ایران در پرداخت پول هواپیماها. شرق نوشت: آنقدر تعلل کردیم که ماهی از دستمان لیز خورد و رفت. ماجرا به تعلل در اجرای تعهدات مالی ایران در خرید هواپیماهای بوئینگ برمی‌گردد. مدیرعامل بوئینگ در اظهارنظری اعلام کرده که جایگزینی اماراتی برای هواپیماهایی که قرار بود در ناوگان ایران قرار بگیرند، پیدا کرده است و به ‌این ‌ترتیب، رویای بوئینگ ایران‌ایر که قرار بود در سال 2018 وارد ناوگان هوایی ایران شود، یک سال به عقب رفت. حالا باید منتظر باشیم تا ببینیم مذاکرات ایران‌ایر و بوئینگ تا سال 2019 به کجا ختم می‌شود و آیا ایران خواهد توانست فاینانسور برای خرید هواپیما بیابد یا به روش‌های دیگر تامین مالی متوسل خواهد شد.

این روزنامه خبر داده که ایران به جای خرید بوئینگ، دست به دامن همسایه شمالی شده و قرار است 20 فروند سوخو از روسیه خریداری کند. شرکت‌های هواپیمایی دیگر که در دریافت مجوز اوفک به در بسته خورده بودند، راه دیگری را انتخاب کردند و دست به دامن همسایه شمالی شدند. امضای تفاهم‌نامه برای خرید 20 فروند هواپیمای سوخو 100 از سوی دو شرکت هواپیمایی آسمان و ایران‌ایرتور هم گواهی بر این ناامیدی است.

قطعات هم روسی است!

اما خبر دیگر این است که سوخو 100 روسی قرار نیست با قطعات و موتور آمریکایی روانه آسمان ایران شود و احتمالاً این قطعات، روسی یا چندملیتی خواهد بود. وجود قطعات روسی در هواپیماهایی که ایران خواهد خرید این نگرانی را ایجاد کرده که آیا موتور این هواپیماها با آب و هوای ایران سازگار خواهد بود؟ چراکه آب‌وهوای ایران و آمریکا به سبب تنوع دما به یکدیگر نزدیک است و موتورها عمدتاً با قدرت بالاتری ساخته می‌شوند؛ اما شرایط آب‌وهوایی روسیه به سبب سردی هوا، نیازمند موتوری چندان قوی نیست؛ زیرا سردی دما برای موتور هواپیما بسیار مطلوب است.

ایران اما در این ماجرا هیچ اشاره‌ای به کوتاهی ایران در اجرای تعهدات مالی دولت نکرد و تنها نوشت: پس از ماه‌ها گمانه‌زنی در خصوص زمان تحویل هواپیماهای مسافربری بوئینگ آمریکا و تردید در عمل به تعهدات طرف آمریکایی تازه‌ترین اخبار از جایگزینی هواپیماهای سوخوی روسی به جای بوئینگ حکایت می‌کند. ایران ماجرای خرید سوخو به جای بوئینگ را ناشی از بدعهدی آمریکا دانست و نوشت: گمانه‌ها برای ورود سوپرجت‌های روسی به ایران، از حدود دو سال پیش شروع شد و حالا در روزهایی که صحبت از بدعهدی آمریکایی‌ها اوج گرفته است، دو شرکت هواپیمایی ایران خرید 40 فروند سوخو 100 را در دستور کار خود قرار داده‌اند. این روزنامه نوشت: سوخو قصد دارد تجهیزات آمریکایی هواپیماهای خود را کاهش دهد تا برای فروش هواپیما به ایران نیازی به دریافت مجوز اوفک نداشته باشد. این خبر را دنیس مویلینبرگ، مدیر اجرایی ارشد بوئینگ هم تایید کرد و گفت: امسال ما هیچ تحویل هواپیمایی به ایران در زمانبندی خود نداریم و تولید این هواپیماها مطابق با روند تحولات دولت آمریکا به تعویق افتاده است. دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی هم به ایسنا گفت: یکی از مسائلی که در طول ماه‌های گذشته شرکت‌های ایرانی با آن دست و پنجه نرم کرده‌اند، بحث نیاز به تامین مجوزهای آمریکایی برای فروش هواپیما به ایران است. طبق مصوبه دولت ایالات متحده هواپیماهایی که حداقل ۱۰ درصد از تجهیزات آنها از سوی شرکت‌های آمریکایی تامین می‌شود برای فروش به ایران باید مجوز مستقیم اوفک را دریافت کند و این مساله برای بسیاری از هواپیماسازان جهان مشکل‌ساز شده است.

افزایش قیمت خودروهای داخلی

خبر اقتصادی دیگر افزایش قیمت خودروهای داخلی بود. دنیای اقتصاد نوشت: سایپا پس از تعلیق چندروزه بخشنامه اخیر خود مبنی بر افزایش قیمت محصولات بالای ۴۵ میلیون تومان این شرکت و پارس‌خودرو، سرانجام تصمیم خود را عملی کرد و قیمت‌ها را رسماً افزایش داد. آن‌طور که خبر می‌رسد، گروه خودروسازی سایپا بخشنامه چند روز پیش خود مبنی بر افزایش قیمت محصولاتش را که به توصیه نهادهای نظارتی لغو کرده بود، به مرحله اجرا درآورده است. هفته گذشته بود که اعلام شد گروه خودروسازی سایپا قیمت محصولات مربوط به زیرمجموعه خود (پارس‌خودرو) را تا مرز شش میلیون و ۶۰۰ هزار تومان افزایش داده است. بر این اساس، قیمت تمامی محصولات بالای ۴۵ میلیون تومان این شرکت با جهشی چندمیلیونی، افزایش یافت و قرار شد به فاصله کوتاهی، محصولات سایپا شامل سراتو و آریو و چانگان نیز گران شوند. با این حال، در کمتر از ۲۴ ساعت، بخشنامه مربوطه لغو شد و سایپایی‌ها اعلام کردند قیمت‌ها به حالت قبل بازگشته است. در آن مقطع شنیده شد که سایپایی‌ها به توصیه نهادهای نظارتی به ویژه سازمان بازرسی کل کشور، بخشنامه افزایش قیمت محصولات را به حالت تعلیق درآورده‌اند. با این شرایط، گمان می‌رفت گروه خودروسازی سایپا حداقل تا چند هفته بخشنامه قیمتی خود را در حالت تعلیق نگه دارد، اما در نهایت این اتفاق رخ نداد و افزایش قیمت‌ها رسماً ابلاغ و اجرا شد.

سرگردانی مشتریان

اما افزایش قیمت محصولات سایپا در حالی رقم خورد که این موضوع خالی از دردسر برای برخی مشتریان نبوده است. برخی مشتریان دو هفته قبل، به‌منظور تکمیل وجه محصولات پیش‌فروش‌شده سایپا و پارس‌خودرو، به نمایندگی‌های این دو شرکت مراجعه کرده؛ اما به‌دلیل اختلال در سایت فروش، موفق به انجام این کار نشده‌اند. حالا مشتریان مجبورند برای تکمیل وجه خودروها، هزینه بیشتری بپردازند. در این شرایط حالا این پرسش پیش می‌آید که تکلیف این دسته از مشتریان چیست؟ هرچند سایپا پیشتر اعلام کرده قیمت خودروهای پیش‌فروش‌شده، قطعی نبوده و به‌روز محاسبه خواهد شد، با این حال طبعاً اگر شرایط برای تکمیل وجه مشتریان در موعد مقرر فراهم می‌آمد، آنها با هزینه کمتری خودروهای خود را تحویل می‌گرفتند. حال باید منتظر ماند و دید سایپا چه برنامه‌ای برای این دسته از مشتریان در نظر خواهد گرفت؟