تلاش برای تامین مالی ارزان‌تر
اهمیت استارت‌آپ‌های مالی در بازار سرمایه در گفت‌وگو با محمودرضا خواجه‌نصیری
محمودرضا خواجه‌نصیری می‌گوید: سایت iBshop در طول یک سالی که فعالیت جدی کرده با رشد بسیار قابل توجهی از نظر مخاطبان روبه‌رو بوده و بسیار فراتر از انتظارات ما از آن استقبال شده است.
محمودرضا خواجه‌نصیری، مدیرعامل تامین سرمایه تمدن، می‌گوید: هم‌اکنون افراد تنها بانک و سپرده بانکی را بیشتر می‌شناسند، چون برای آنها راحت‌تر و قابل فهم‌تر است اما با فین‌تک و استارت‌آپ‌های مالی مردم با مفاهیم پیچیده‌تری آشنا می‌شوند و جامعه می‌تواند به این سمت حرکت کند که از ابزارهای بازار سرمایه هم به صورت وسیع استفاده کند. از نگاه وی، بازار سرمایه می‌تواند از طریق ارتباط مستقیم با مردم، راهکار تامین مالی ارزان‌تر را برای صنایع فراهم کند. مدیرعامل تامین سرمایه تمدن همچنین درباره ویژگی و عملکرد اولین سامانه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری (iBshop) می‌گوید: ما در iBshop این هدف را دنبال می‌کنیم که انواع ابزار بازار سرمایه را به شکلی ساده در اختیار آحاد جامعه قرار دهیم که بتوانند خودشان را در معرض آن ابزار قرار دهند و از آنها برای مدیریت دارایی خود استفاده کنند.
♦♦♦
در سال‌های اخیر بازار سرمایه در میان سایر بازارهای مالی از رشد قابل توجهی در جذب نقدینگی برخوردار بوده است. با توجه به چالش‌های بازار مالی سنتی در این بین ورود فین‌تک‌ها به بازار سرمایه کشور ایران چقدر می‌تواند در جهت توسعه و رشد این بازار اثرگذار باشد؟
بازار سرمایه از اینکه در معرض عموم قرار بگیرد می‌تواند خیلی بهره‌مند شود و استارت‌آپ‌های مالی با گسترده کردن ابزارها و آپشن‌هایی که در اختیار افراد بازار سرمایه است، خود به خود سبب می‌شوند افراد بیشتری بتوانند هرکدام از دیدگاه متفاوتی با بازار سرمایه در تماس باشند و از محصولات آن استفاده کنند. بنابراین هرچه استارت‌آپ‌های مالی بیشتر باشند و بیشتر توسعه پیدا کنند خود به خود افراد و مشتریان بیشتری جذب بازار سرمایه می‌شوند و می‌توانند به توسعه آن کمک کنند.
فین‌تک‌ها چه کارکردی در رشد سرمایه‌گذاری در بورس دارند؟ در مقایسه با دیگر کشورها در زمینه به‌کارگیری استارت‌آپ‌های مالی در چه وضعیتی قرار داریم؟
کارکرد فین‌تک‌ها این است که با ابزارسازی، بسترسازی و به کارگیری سلایق و نیازهای افراد و مخاطبان و مشتریان بازار، آن امکانات مورد نیاز را در اختیار آنها قرار دهند. قاعدتاً در مقایسه با دیگر کشورها ما خیلی جای کار داریم اما با توجه به اینکه پیش‌زمینه استارت‌آپ‌های مالی سیستم‌های تکنولوژیک است و رشد آنها اخیراً اتفاق افتاده نمی‌توانیم بگوییم ما از دنیا در زمینه ایده‌پردازی خیلی هم عقب هستیم. اما نکته دیگری که وجود دارد بحث آموزش است. یعنی ما افرادی داریم که از نظر فنی خیلی قوی هستند اما در زمینه استارت‌آپ‌های فین‌تکی فقط به آن مسائلی که خیلی بدیهی است مثل پرداخت، بیش از همه پرداختند، در صورتی که وقتی ما می‌گوییم استارت‌آپ مالی، آن فناوری مالی و طراحی مالی پشت آن استارت‌آپ خیلی مهم است و فقط بحث تکنولوژی و آی‌تی و کامپیوتر نیست. به نظر می‌رسد در این بخش ضعف داریم و باید با استفاده از موسسه‌های بین‌المللی در زمینه حقوق و طراحی‌های مالی از آنها استفاده کنیم تا راهکارهای بهتری را به بازار عرضه کنیم.
استارت‌آپ‌های مالی برای فراگیری و رشد در بازار سرمایه با چه چالش‌هایی مواجهند؟
به نظر من، بزرگ‌ترین چالشی که با آن مواجه هستند قوانین و مقررات است. یعنی ممکن است شما استارت‌آپی بزنید و وقتی که موفق و از یک حدی بزرگ‌تر شدید، به دلیل ضعف قوانین و مقررات دچار چالش‌هایی مثل اخذ مجوز یا برخورد با رگولاتوری شوید یا اینکه اصلاً ناخودآگاه وارد فضایی شوید که چون در آن فضا به صورت صحیحی قانونگذاری نشده، متهم به انجام تخلفات و اشتباهاتی شوید و نتوانید مقرراتی مثل پولشویی را به صورت صحیح رعایت کنید. برای همین به نظرم چالش اصلی این است که ما یک دستورالعمل و مقررات کلی که طی آن یک مجوز کلی به فعالیت‌های شرکت‌های استارت‌آپی داده شود، فراهم کنیم تا اینکه این استارت‌آپ‌ها بتوانند به راحتی رشد کنند و بزرگ شوند. بزرگ‌ترین مشکل ما این است که نمی‌دانیم اگر این استارت‌آپ‌ها از یک حدی بزرگ‌تر شدند و بازار اصلی را به دست گرفتند، آن‌وقت چگونه می‌توانند مسیر خود را ادامه دهند.
یکی از چالش‌های فین‌تک‌ها به مساله ضعف قوانین و برخورد سلیقه‌ای رگولاتوری برمی‌گردد. در این زمینه چه تمهیداتی باید در نظر گرفت تا محدودیت‌ها در این عرصه مانع رشد استارت‌آپ‌های مالی نشود؟
این موضوع به همان چالش‌هایی که استارت‌آپ‌ها با آنها مواجه هستند برمی‌گردد. همان‌طور که عرض کردم بزرگ‌ترین این چالش‌ها هم فعلاً قوانین و چارچوب‌هاست. برای مواجه شدن با این چالش‌ها تمهیداتی که به ذهن من می‌رسد این است که ما دستورالعمل و مقرراتی فراگیر را به گونه‌ای تعبیه کنیم که هیچ استارت‌آپی به صورت مجزا نیاز نداشته باشد، مجوزهای گوناگون از نهادهای مختلف تهیه کند و در راهرو این ادارات بخواهد سرگردان شود تا اینکه کسب‌وکاری راه‌اندازی کند و در حقیقت در رودررو شدن با مقررات وقت زیادی را صرف کند و به سرعت هم به نتیجه نرسد. اگر ما یک چارچوب و مقررات کلی را فراهم کنیم که در آن استارت‌آپ‌ها بتوانند کار خود را توسعه دهند و پیش‌بینی شده باشد که در چه چارچوبی باید حرکت کنند، باعث می‌شود که استارت‌آپ‌های مالی خیلی راحت‌تر رشد کنند.
به‌رغم رشد و توسعه استارت‌آپ‌های مالی در حوزه بازار سرمایه و بیمه اما در کشور ما به نظر می‌رسد بیشتر استارت‌آپ‌های مالی در بازار پول رونق گرفته‌اند اما در حوزه‌های بازار سرمایه و بیمه، فین‌تک‌ها ناشناخته باقی مانده‌اند. علت چیست؟
بله، نکته درستی است. در حقیقت افراد از حوزه فنی و تکنولوژی آی‌تی نه تکنولوژی مالی وارد بازار استارت‌آپ‌ها شده‌اند و به همین دلیل خود به خود شناخت آنها بیشتر در محدوده سیستم‌هایی است که جامعه خیلی در معرض آن است، مثل پرداخت یا حساب یا کارت. اما در مجموع بیشتر از همه پرداخت یا کیف پول مثل حساب پس‌انداز است که برای همه بدیهی است که می‌توانند از آن استفاده کنند. ولی وقتی ما به حوزه بازار سرمایه و بیمه یا فین‌تک وارد می‌شویم، فین‌تک فقط آی‌تی نیست. فین‌تک در حقیقت یک دانش مالی، حسابداری، حقوق و یک راهکار پیچیده مالی را پیاده‌سازی می‌کند و آی‌تی فقط یک ضلع از آن است برای اینکه محصول شما را بتواند قابل عرضه کند. برای اینکه شما بتوانید چنین استارت‌آپی درست کنید نیاز دارید که نه‌تنها دانش تکنولوژی و پیاده‌سازی یک سایت یا اپلیکیشن یا زیرساخت آن سایت قوی باشد بلکه طراحی مالی و حقوقی و حسابداری شما هم باید خیلی قوی باشد تا بتوانید راهکاری بدهید که تمام ابعاد قانونی را دیده باشد و در راه آن دچار مشکل نشود. ضمن اینکه باید با ساختارهای تامین مالی آشنا باشد و با ابعاد حسابداری و راهکارهایی که در آن وجود دارد، آشنایی داشته باشد. بنابراین یک کار چندبعدی است که نیاز به افرادی دارد که تسلط بین‌رشته‌ای داشته باشند تا بتوانند این استارت‌آپ‌ها را به وجود آورند.
با توجه به اینکه اخیراً در یک سال گذشته شاهد راه‌اندازی فین‌تک‌های کاربردی در حوزه سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه هستیم و در این راستا شرکت شما اقدام به راه‌اندازی اولین سامانه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری (iBshop) کرده، این نوع فین‌تک‌ها چه نقشی می‌توانند در این عرصه ایفا کنند؟
سامانه iBshop که ما آن را ایجاد کردیم، اولین فین‌تکی است که در مقیاس بسیار وسیع دارد ابزار بازار سرمایه را که حالا اولین بخش از آن صندوق‌های سرمایه‌گذاری است در اختیار عموم قرار می‌دهد و آنها را با این مفهوم آشنا می‌کند. بنابراین می‌توانیم بگوییم که ما از یک نسل دیگری از استارت‌آپ‌های مالی هستیم که لزوماً راهکارهای بانکی را ارائه نکردیم. کار ما راهی به سوی فین‌تک‌های بازار سرمایه‌ای است که حالا در حرکتیم و در iBshop هم داریم این هدف را دنبال می‌کنیم که انواع ابزار سرمایه را به شکلی ساده در اختیار آحاد جامعه قرار دهیم که بتوانند خودشان را در معرض آن ابزار قرار دهند و از آنها برای مدیریت دارایی خود استفاده کنند. هم‌اکنون افراد تنها بانک و سپرده بانکی را بیشتر می‌شناسند چون برای آنها راحت‌تر و قابل فهم‌تر است اما با این نوع فین‌تک با مفاهیم پیچیده‌تری آشنا می‌شوند و جامعه می‌تواند به این سمت حرکت کند که از ابزارهای بازار سرمایه هم به صورت وسیع استفاده کند. این پدیده به اقتصاد کشور هم خیلی کمک می‌کند چراکه کشور ما خیلی به تامین مالی بدهی عادت کرده و معمولاً شرکت‌ها در جذب سرمایه به صورت سهام خیلی مشکل دارند و این باعث می‌شود که شرکت‌ها با بدهی و هزینه‌های سرسام‌آور مواجه باشند اما بازار سرمایه می‌تواند از طریق ارتباط مستقیم با مردم، راهکار تامین مالی ارزان‌تر را برای صنایع فراهم کند.
سامانه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری چه ویژگی‌هایی دارد و با چه هدفی راه‌اندازی شده و به چه نیازهایی در حوزه سرمایه‌گذاری پاسخ می‌دهند؟
در این سامانه هر کاربری به راحتی می‌تواند ثبت‌نام و مدارک هویتی خود را بارگذاری کند. زیرساختی دیده شده که افراد احراز هویت شوند و بر اساس قوانین و مقررات موجود این اقدام انجام می‌شود و سپس می‌تواند با محصولات استاندارد بازار سرمایه که اولین آن صندوق‌های متفاوتی است آشنا شود. صندوق‌ها ابزارهای مناسب و مدیریت‌شده‌ای هستند که توسط افراد حرفه‌ای بازار بر اساس انواع مختلف در حال مدیریت هستند که صندوق درآمد ثابت، صندوق سهام و صندوق مختلط را شامل می‌شود و افراد در حقیقت بعد از احراز هویت می‌توانند با استفاده از کارت بانکی خود در این صندوق‌ها واریز و سپس برداشت وجه انجام دهند که این مکانیسم برای سرمایه‌گذاران خرد قابل قبول است. هدف ما این است که ابزارهای گسترده‌تر و تامین مالی‌های جذاب‌تر و پیچیده‌تر را هم استارت بزنیم. اکنون مثلاً دولت در حال انتشار اوراق بدهی در ارقام بالاست اما مردم آشنا نیستند که چطور می‌توانند به جای سپرده بانکی، اوراق دولتی بخرند که قاعدتاً ریسک پایین‌تری دارد. بنابراین یکی از راهکارهایی که ما روی سایت iBshop می‌توانیم به آنها پیشنهاد دهیم این است که چطور افراد اوراق بدهی یک نهاد خاص مثل دولت یا شرکت را بخرند و این خودش یک قدم به سمت راه افتادن بازار بدهی است که بازار بااهمیتی محسوب می‌شود. نکته بعدی هم فروش یا پذیره‌نویسی سهام و پروژه و مواردی از این دست است که ابزارهای دیگر بازار سرمایه محسوب می‌شوند که اکنون به صورت خاص به نهادهای حرفه‌ای بازار عرضه می‌شوند اما اگر این‌طوری در معرض عموم قرار گیرند می‌توانیم به تامین مالی جمعی در مقیاس بالا برسیم. نکته دیگر آشنایی آحاد جامعه با بازار سرمایه است. بازار سرمایه کشور ما برای مردم خیلی ناشناخته است و به نسبت کل جامعه خیلی از افراد نمی‌دانند که در این بازار چگونه سرمایه‌گذاری کنند. وقتی با آنها صحبت می‌کنید و موقعیت‌ها را برای آن توضیح می‌دهید و به آنها می‌گویید ابزاری در بورس وجود داشته که از بازارهای مسکن و طلا در یک سال گذشته بازده بیشتری داشته، همه استقبال می‌کنند و می‌پرسند چطور باید این کار را انجام دهند و ما با این سایت می‌خواهیم به این مساله هم پاسخ دهیم.
سایت iBshop در طول یک سالی که فعالیت جدی کرده با رشد بسیار قابل توجهی از نظر مخاطبان روبه‌رو بوده و بسیار فراتر از انتظارات ما از آن استقبال شده است. مردم واقعاً به بازار علاقه دارند و مایل هستند که با ابزارهای جدید کار کنند، فقط مکانیسمی که برای آنها آسان باشد برای آنها فراهم نشده و ما اکنون بیش از 200 هزار کاربر داریم که در این مدت در سایت iBshop ثبت‌نام کردند و بیش از شش تا هفت هزار درخواست در روز سرمایه‌گذاری یا جابه‌جایی به صورت آنلاین توسط این افراد داریم و ما به دلیل استقبالی که بسیار فراتر از انتظار ما بوده، مجبور شدیم توسعه گسترده‌ای در مرکز تماس و زیرساخت‌های خود بدهیم. فکر می‌کنیم که این موضوع در بازار سرمایه بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد و باعث رشد و گسترش بیشتر بازار سرمایه می‌شود.
برنامه‌های شرکت شما در حوزه استارت‌آپ‌های مالی در جهت سرمایه‌گذاری و تامین مالی چیست و چه برنامه‌های جدیدی دارید؟
شرکت تامین سرمایه تمدن در این حوزه بسیار فعال عمل کرده و حتی یک معاونت اختصاصی به این امر تخصیص داده که این برنامه‌ها را دنبال کند. ما حتی صندوق وی‌سی در شرکت تامین سرمایه تمدن داریم که بیشترین تمرکز آن روی استارت‌آپ‌هاست و استارت‌آپ‌های مالی هم بخشی از آن سرمایه‌گذاری‌ها می‌شود. شرکت تامین سرمایه تمدن همچنین اقدام به در اختیار گرفتن شرکت آی‌تی بازار سرمایه یعنی شرکت صحرا کرده که از طریق آن کارهای توسعه‌ای آن را ادامه می‌دهد. رویکرد ما بسیار باز و فعال است و برنامه ما این است که هرچه بیشتر شرایطی فراهم کنیم که چه برای افراد حرفه‌ای بازار و چه برای نهادها و چه برای عموم جامعه راهکارها و سیستم‌هایی را ایجاد کنیم که بتوانند خیلی بهتر و راحت‌تر با بازار سرمایه کار کنند و به یک هدف بالاتر برسیم و آن هم تامین مالی بهتر و موثرتر برای صنایع و شرکت‌هاست. اکنون اقتصاد ما بیشتر بانک‌محور است اما نقش بازار سرمایه ما می‌تواند در این حوزه چند برابر شود و ما هم بر این اساس در حوزه استارت‌آپ‌های مالی تا جایی که لازم باشد، فعالیت خواهیم کرد.