انگیزه‌های پنهان

  سایه فتحی: خصوصی‌سازی یارانه‌ای، کوپنی یا همان توزیع ارزان‌قیمت سهام که از قضا در دهه 90 میلادی در برخی از کشورها همچون روسیه، چک و لهستان به اشکال مشابهی اجرا شد و پس از آن به دلیل عدم موفقیت دیگر پیگیری نشد اما در ایران این طرح با عنوان سهام عدالت از سال 1384 به صورت جدی در دولت محمود احمدی‌نژاد در کشور مطرح شده و تاکنون بارها چگونگی اجرای این سیاست جنجالی مورد انتقاد اقتصاددانان بوده است. برخی انگیزه‌های سیاسی و فشار دولت وقت به شرکت‌ها برای توزیع سود زودهنگام بین مردم در جهت کسب محبوبیت، برخی شمول بیش از 49 میلیون نفر در این طرح ملی را قابل توجه دانسته و برخی، بر نحوه عملکرد شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی و عدم شفافیت لازم خصوصاً در رابطه با سود سهام و ایضاً حفظ صندلی مدیریت دولتی 49 بنگاه مشمول این طرح پس از خصوصی‌سازی نقد داشته‌اند. از آنجا که احمدی‌نژاد واگذاری سهام عدالت را تحولی بزرگ می‌دانست و مبنای آن را توزیع عادلانه ثروت دولت بین قشرهای مختلف جامعه عنوان می‌کرد، می‌توان بیان کرد که هدف اصلی سهام عدالت، برخلاف برنامه خصوصی‌سازی کوپنی کشورهای یادشده، نه در جهت افزایش کارایی شرکت‌های دولتی بوده، نه در جهت کاهش نابرابری در توزیع ثروت و بیشتر انگیزه‌های کسب محبوبیت برای خرید رای اقشار مختلف جامعه بوده است. وی بعدها به دلیل توزیع سود این سهام پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری 1388 به بداخلاقی انتخاباتی نیز متهم شد. حالا پس از سال‌ها دوباره سهام عدالت بر سر زبان‌ها افتاده و این‌بار موضوع آزادسازی آن جنجالی شده است. دولت حسن روحانی که دل‌خوشی از طرح سهام عدالت نداشت و بارها با طرح‌های پیشنهادی مجلس بر سر آزادسازی سهام عدالت مخالفت کرده بود اما به یکباره ورق را برگرداند. به پیشنهاد رئیس‌جمهور و موافقت مقام رهبری، دارندگان سهام عدالت بالاخره پس از حدود 14 سال قادر به معامله سهام خود در بورس خواهند شد. گویا دولت با هدف جبران کسری بودجه اما به بهانه حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر و بهبود توزیع درآمد تلاش می‌کند سهام شرکت‌های مشمول سهام عدالت را در بورس عرضه کند. بر اساس گزارش سازمان خصوصی‌سازی در اسفندماه 1398، ارزش روز شرکت‌های حاضر در پورتفوی سهام عدالت بیش از 2397 هزار میلیارد ریال است. ورود این حجم سهام به بازار سرمایه، بورس را وارد فاز جدیدی خواهد کرد. هنوز معلوم نیست دولت چه اهدافی را از این تصمیم دنبال می‌کند؟ اما شکی نیست که پای انگیزه‌های سیاسی نهفته دیگری هم در میان است. اما مخاطرات آزادسازی سهام عدالت در بورس چیست؟ ظاهراً با آزاد شدن سهام عدالت، تعداد بسیاری از مردم با توجه به مسائل اقتصادی که با آن درگیر هستند فروشنده سهام خود باشند. به همین دلیل دولت از آزادسازی یکباره آن امتناع دارد و از طرفی ممکن است بر روند رشد بازار سرمایه اثر بگذارد. در صورتی که آزادسازی سهام عدالت از طریق صندوق‌های قابل معامله در بورس یا به شکل عرضه‌های خرد صورت پذیرد، عملاً مدیریت دولت همچنان بر شرکت‌ها پابرجا باقی می‌ماند. گرچه در نامه رهبری بر مالکیت و مدیریت مردم بر شرکت‌ها اشاره شده که گواهی از تاکید بر کاهش تصدی‌گری دولت دارد، اما آنچه مشاهده می‌شود استمرار حاکمیت دولت بر شرکت‌های واگذارشده است. از این‌رو بیم آن می‌رود که بازهم فعل خصوصی‌سازی به معنی واقعی اجرایی نشود.