2300 سال جدال فکری اقتصادی

اندیشه اقتصادی، پاره‌ای از اندیشه‌ورزی به معنای اعم و قهراً تابعی از تفکرات فیلسوفانه است. کتاب تاریخ اندیشه اقتصادی نیز در همین چارچوب تالیف شده و مولفان کوشیده‌اند با گردآوری وتلخیص آرای اقتصاددانان و تاملات اقتصادی فیلسوفان یونان باستان تا قرن نوزدهم مقاطع و شخصیت‌های اقتصادی مهم را بازنگاری کنند.کلیت این کتاب مانند دیگر کتاب‌های این حوزه در‌بردارنده شرح حال مختصر متفکران و واگویی آرای ایشان است‌؛ اما سه موضوع،آن را از دیگر کتاب‌ها متمایز می‌کند. موضوع متمایز اول گزینش آرای ارسطوی فیلسوف و آکویناسِ متالهه است که در آنها به فلسفه اخلاق و برداشت‌های الهیاتی از اقتصاد اعتنای جدی شده است. همین تامل و تمرکز بر اخلاق و الهیات و فلسفه‌های فضیلت‌محور، به مولفان تاریخ اندیشه اقتصادی امکان داده است که به موضوع متمایز و محوری دوم که در واقع نقطه مقابل یا دست کم نقد بنیادی آرای پیش‌گفته است،بپردازند. این موضوع-که متاسفانه به اجمال برگزار شده- طرح اندیشه اقتصادی برنارد مندویل متفکر هلندی-انگلیسی است. جانمایه اندیشه مندویل همین طنز شعری «کندوی پر‌شِکوه» است که متن آن در کتاب تاریخ اندیشه اقتصادی بازچاپ شده است؛ اما مولفان به دلیلی نامعلوم، از شرح و بسط آرای مندویل و یا درج تفاسیر دیگران بر این شعر پرهیز کرده و خوانندگان را به شرحی که خود مندویل بر سروده خود نگاشته، احاله داده‌اند‌(صفحه 224). شعر «کندوی پر‌شِکوه» در سال 1705 میلادی و توسیع و تفسیر آن باعنوان «داستان زنبورها:تباهی فردی،نفع همگانی» در سال 1714 منتشر شد.مندویل در کتاب دوم توضیح می‌دهد که خودخواهی اگرچه مذموم اخلاقی است در نهایت متضمن خیر عمومی است زیرا افراد با پیگیری خودخواهانه منافع، در واقع موجب افزایش ثروت می‌شوند و به دیگران خیر می‌رسانند. این نگاه در آرای آدام اسمیت هم دیده می‌شود.مثال مشهور اسمیت این است که نانوا و قصاب از سر خیرخواهی نیست که برای مردم نان و گوشت تامین می‌کنند؛ آنها در پی نفع‌ شخصی هستند اما این نفع‌طلبی ایشان موجب برخورداری دیگران هم می‌شود. تفسیر مندویل مانند اسمیت، در شمار تفاسیر مدرن است که راه را برای عبور از اندیشه‌های فضیلت‌محور و آرمانگرایانه پیشین و پا گذاشتن به عصر اندیشه‌های آزادی‌محور و واقع‌گرایانه هموار می‌کند. سومین تفاوت کتاب «تاریخ اندیشه اقتصادی» با کتاب‌های مشابه، بی‌اعتنایی محض به آرای سوسیالیستی است. در این کتاب به سوسیالیست‌های گمنام و البته مهمی مانند جان لیبورن(1657-1614) و گرارد وینستنلی(1667-1609) که آرای قابل اعتنایی دارند و سوسیالیست‌های نامداری مانند رابرت اوئن‌، شارل فوریه، ژوزف پرودن و سن سیمون که از اواخر قرن 18 تا اواسط قرن 19 می‌زیسته‌اند و بر آرای مارکس تاثیر بسیار گذاشته‌اند، توجه نشده است. اما با وجود این کاستی‌ها،کتاب تاریخ اندیشه اقتصادی به ویژه به خاطر درج آرای اقتصادی ارسطو، آکویناس قدیس و ویلیام پتی در بخش اول و ایضاً ترجمه روان و صفحه آرایی شکیل و دقیق، برای آن دسته از پژوهشگران اندیشه‌های اقتصادی که به منابع دست اول دسترسی ندارند،منبع مفیدی است.