تاریخ انتشار:
گزارشی از فراز و فرود حضور آمریکایی‌ها در صنعت خودرو ایران
سلام کامارو
«بازگشت یک افسانه پس از ۳۴ سال! ورود نخستین خودرو جنرال‌موتورز به فرودگاه امام خمینی(ره)، مبدأ: میامی - ایالات متحده آمریکا، مقصد: منطقه آزاد ارس - ایران.»
«چند سال پیش که در ایرانخودرودیزل مشغول کار بودم بحران کمبود آمبولانس پیش آمده بود. آمبولانس‌هایی که داشتیم از رده خارج شده بودند و باید فکری برای تولید یا واردات می‌کردیم. از آنجا که تولید این خودرو تکنولوژی بالایی نیاز دارد، برای مذاکره سراغ مسوولان جنرال‌موتورز رفتیم. به آنها گفتیم می‌خواهیم در ایران آمبولانس به تولید برسانیم و در این راه می‌خواهیم از توان تکنولوژیکی شما استفاده کنیم. به هیچ‌وجه حاضر به همکاری با ما نشدند و گفتند ایران در تحریم خودروهای آمریکایی است بنابراین نمی‌توانیم در این راه به کمک شما بیاییم. حتی گفتیم لااقل شاسی آمبولانس را به ما بدهید اما زیر بار نرفتند. آخر سر گفتیم پس تخت آمبولانس (که به لحاظ فناوری طراحی پیچیده‌ای دارد) را به ما بدهید. گفتند باید از کنگره مجوز بگیریم. خلاصه تخت آمبولانس را جزو اقلام دارویی قرار دادند و بعد از گرفتن مجوز از مقام‌هایی آمریکایی آن را در اختیارمان قرار دادند.»
سعید لیلاز، مدیر فروش اسبق ایرانخودرودیزل، راوی این خاطره است. وقتی با او موضوع ورود رسمی خودرو جنرال‌موتورز را در میان گذاشتیم با ذکر این مثال از نرمش آمریکایی‌ها بسیار تعجب کرد و گفت: رفتار این آمریکایی‌ها پر از تناقض است. یک زمان به ما حتی آمبولانس هم نمی‌دادند حالا می‌خواهند خودروهای لوکس‌شان را در اختیار ما قرار دهند! داستان از یک آگهی مطبوعاتی شروع شد. اتفاقاً پشت جلد مجله خودمان این آگهی خورده بود.
«بازگشت یک افسانه پس از 34 سال! ورود نخستین خودرو جنرال‌موتورز به فرودگاه امام خمینی (ره)، مبدأ: میامی- ایالات متحده آمریکا، مقصد: منطقه آزاد ارس- ایران.»
نامش شورولت کامارو است. کامارو در فرانسه قدیم معنای رفیق می‌دهد.
این خودرو روز جمعه 28 تیر‌ماه، از طریق هواپیمایی قطر به ایران آمد که ورود آن با نامه‌نگاری برخی شخصیت‌های آمریکایی به اوباما برای کاهش تحریم‌ها و جنبش ضد‌تحریم ایران همراه شد. در حالی که روابط دو کشور ایران و آمریکا از سال گذشته همزمان با تشدید تحریم‌های بین‌المللی به خصومت کشیده شده و ورود بسیاری از کالاهای استراتژیک به کشورمان ممنوع شده، مقامات آمریکایی با تاسیس نمایندگی بزرگ‌ترین گروه خودروسازی‌شان در ایران موافقت کرده‌اند و مجوز داده‌اند تا جنرال‌موتورز پس از 34 سال دوباره راهی دیار آریایی‌ها شود.
جنرال‌موتورز، اخوان، بنیاد پهلوی
سابقه حضور جنرال‌موتورز در ایران به حدود 40 سال پیش می‌رسد. این خودروساز پیش از انقلاب در اوایل دهه 50 با درخواست جعفر اخوان به ایران آمد. اخوان که پیش از ورود جنرال‌موتورز با دیگر خودروسازان آمریکایی فعالیت می‌کرد در شرکت پارس خودرو فعلی، محصولاتی چون جیپ آهو، وانت سیمرغ، آریا، شاهین و جیپ لندرور را به تولید می‌رساند. با بالا رفتن تقاضا او جنرال‌موتورز را برای ادامه همکاری برگزید و شرکت جنرال‌موتورز ایران را در سال 1353 بنیانگذاری کرد. این شرکت ابتدا خودرو «اپل کومودور» را با نام «شورولت رویال2500 و2800» در ایران مونتاژ کرد و در سال نخست تولید بیش از هفت هزار دستگاه از آن را به فروش رساند. استقبال از محصولات جنرال‌موتورز سبب شد در سال 1355 تولید شورولت رویال پایان یابد و اخوان که 45 درصد سهام شرکت جنرال‌موتورز ایران را در اختیار خود داشت، با همکاری دیگر شرکای خود (جنرال‌موتورز و بنیاد پهلوی) تولید «شورولت نوا» و «بیوک اسکای لارک» (بیوک ایران) را شروع کرد. این دو خودرو دارای موتورهای شش و هشت سیلندر بودند و سیستم تهویه مطبوع، فرمان هیدرولیک، شیشه‌بالابرهای برقی و گیربکس اتوماتیک داشتند. حالا اخوان به
تولید‌کننده خودرویی لوکس در ایران معروف شده بود از خیامی‌هایی که پیکان ارزان را به تولید می‌رساندند، هراسی نداشت و با هراس کمتری از رقبا به تولید خود ادامه می‌داد. او در مقطعی به این نتیجه رسید بازار کشش تولید خودرو لوکس‌تری را دارد و از این رو سراغ تولید محصول پر‌زرق و برقی رفت که به عنوان لوکس‌ترین خودرو آمریکایی ساخته‌شده در ایران نام گرفت. کادیلاک سویل (کادیلاک ایران) که به طور مستقیم با محصولات لوکس بنز رقابت می‌کرد، تولیدی کمتر از 500 دستگاه در سال داشت. تولید این خودرو در ایران از آن جهت حائز اهمیت بود که کادیلاک تا پیش از این هیچ‌گاه اجازه مونتاژ محصولاتش در خارج از آمریکا را نداده بود و ایران نخستین کشوری بود که کادیلاک را خارج از خاک این کشور به تولید می‌رساند. در سال 1356 هم شورولت به جمع خودروهای تولیدی این شرکت پیوست تا در مجموع هفت مدل مختلف خودرو به صورت همزمان از سوی جنرال‌موتورز ایران به تولید رسیده و عرضه شود.
ماشین‌بازی ایران و آمریکا بعد از انقلاب
با به ثمر رسیدن انقلاب مردم ایران در سال 57، ادامه حضور آمریکایی‌ها در کشور غیر‌ممکن شد. از یک طرف مصادره‌ها نام اخوان و پهلوی‌ها را از سهامداری شرکت جنرال‌موتورز ایران پاک کرد و از طرف دیگر هم با توجه به قطع رسمی روابط دیپلماتیک بین ایران آمریکا همکاری بزرگ‌ترین خودروساز ایالات متحده با کشورمان به حالت تعلیق درآمده بود. در آبان‌ماه سال59 نام شرکتی که اخوان بنیانگذاری کرده بود ابتدا به شرکت خودروسازی ایران و در دی‌ماه همان سال به پارس‌خودرو تغییر کرد. اولین محصولی که پس از انقلاب در این شرکت به تولید رسید جیپ توسن (جیپ فرماندهی) نام داشت که با همکاری شرکت ماهیندرای هند مونتاژ می‌شد. در سال 1363، تولید مجدد خودروهای جنرال‌موتورز در ایران آغاز شد. این شرکت آمریکایی با ورود قطعات برای تولید 7200 دستگاه شورولت و بیوک موافقت کرد و این محموله آخرین محموله‌ای بود که از سوی جنرال‌موتورز وارد ایران می‌شد. از این پس نیز پارس خودرو فعالیت خود را با بزرگ‌ترین خودروساز آمریکا قطع کرد و نیسان را به عنوان شریک تجاری جدید خود برگزید تا خودرو نیسان پاترول در سال 1365 در این شرکت به تولید برسد.
کرمان‌خودرو و یک تجربه غم‌انگیز
شاید یکی از غم‌انگیزترین تحریم‌ها علیه صنعت خودرو ایران را بتوان به کرمان‌خودرو نسبت داد. این شرکت که ثمره دولت سازندگی است، با مونتاژ محصولات شرکت دوو کره توانست خود را به عنوان نخستین خودروساز بخش خصوصی کشور مطرح کند و در سال 1372 محصولاتی نظیر دوو سی‌ال‌اُ و دوو ماتیز را به تولید برساند. این شرکت که می‌رفت به قطب سوم خودروسازی در ایران تبدیل شود با سهامدار شدن جنرال‌موتورز در دوو، تحریم شد و مدیریت جدید جی‌ام دوو از همکاری با گروه صنعتی
کرمان‌خودرو سر باز زد. از این به بعد بود که هرگاه خبری درباره سهامدار شدن این خودروساز آمریکایی با شرکای تجاری ایران‌خودرو و سایپا به گوش خودروسازان ایرانی می‌رسید آنها را به یاد تجربه کرمان‌خودرو می‌انداخت. اتفاقی که همین سال گذشته تکرار شد و پژو پس از فروش بخشی از سهام خود به جنرال‌موتورز نمایشنامه تحریم را برای بزرگ‌ترین خودروساز خاورمیانه روی صحنه برد.
امید به همکاری در دولت اصلاحات
با روی کار آمدن سید‌محمد خاتمی و پیش گرفتن سیاست تعامل با دنیا، قطعه‌سازان بخش خصوصی توانستند با شرکت جیپ آمریکا برای تولید خودرو در ایران به نتیجه برسند. قرارداد این همکاری صنعتی در حضور رئیس دولت اصلاحات در وین اتریش به امضای طرفین رسید تا همکاری ایران با آمریکا در عرصه صنعت خودرو از سر گرفته شود. این کارخانه که قرار بود در رودهن احداث شود کلیه مجوزهای صنعتی و زیست‌محیطی خود را گرفته و حتی بانک ملی نیز به عنوان بانک عامل طرح انتخاب و اقدامات خود را برای باز کردن ال‌سی انجام داده بود، اما با توجه به مخالفت‌هایی که صورت گرفت هرگز این قرارداد به مرحله اجرا نرسید تا نخستین قرارداد خودرویی ایران و آمریکا پس از انقلاب ناکام بماند.
رفع تحریم یا فتح بازار؟
حال دقیقاً در روزهایی که از یک سو پژو به عنوان بزرگ‌ترین شریک استراتژیک صنعت خودرو ایران با فشار آمریکایی‌ها بازار جذاب و پردرآمد خود را ترک کرده و ایران‌خودرو را تنها گذاشته و خبر قطع همکاری شرکت رنو با دولت ایران و توقف قرارداد ال90 منتشر شده و از سوی خودروسازان کره‌ای و ژاپنی (به غیر از سوزوکی) از ایران رفته‌اند و خودروسازان کشور بدون شریک تجاری مانده‌اند، خبر می‌رسد بزرگ‌ترین شرکت خودروسازی آمریکا قصد کرده نمایندگی رسمی خود را در ایران افتتاح کند و خودروهای خود را روانه استراتژیک‌ترین کشور خاورمیانه کند. سوال اینجاست آیا در چنین شرایطی می‌توان باور کرد مقامات دو کشور از شروع این همکاری معنا‌دار بی‌خبر باشند؟ و سوال دیگر اینکه چرا آمریکا که در تحریم‌های سوم جولای انگشت خود را روی صنعت خودرو و بخش حمل و نقل ایران گذاشت و هر‌گونه همکاری در راستای تولید خودرو با کشورمان را قطع کرد، در چرخشی با ایجاد نمایندگی جنرال‌موتورز در ایران موافقت کرده است؟ این تصمیم با توجه به تحریم‌های موجود حاوی چه پیامی است؟ به راحتی نمی‌توان پاسخ این پرسش را یافت اما می‌شود با نگاهی به تحریم‌های صورت‌گرفته به این نتیجه رسید که
شاید هدف آمریکایی‌ها از تحریم خروج رقبای قدرتمند آسیایی و اروپایی بوده تا زمینه حضور شرکت‌های خود را در ایران فراهم آورد.
دیدگاه تان را بنویسید