چه حاصل؟

قرار است المپیک درباره رقابت و ورزش باشد اما سال‌هاست که علاوه بر این، این رقابت‌ها داد و ستد اقتصادی عظیمی نیز هست. این روزها، روسیه میزبان بازی‌هایی است که ولادیمیر پوتین، تمام حیثیت سیاسی و شخصی خود را برای برگزاری آبرومندانه آن خرج کرده است. المپیکی که هزینه آن توسط او در سال 2007 برابر 12 میلیارد دلار برآورد شد تاکنون 50 میلیارد دلار برای اقتصاد روسیه خرج برداشته است. می‌توان این هزینه را به قول نویسنده نیویورکر «عظیم‌ترین پروژه پرخرج و بی‌فایده تاریخ بازی‌های المپیک» دانست یا از آن به عنوان پیروزی پوتین در نشان دادن چهره جدید روسیه به جهانیان نام برد. فعلاً به نظر می‌رسد طرفداران نظر نویسنده نیویورکر غالب باشند. البته نمی‌توان بالا رفتن هزینه‌های المپیک را اتفاقی تنها مختص روسیه دانست. هر یک از کشورهای در حال توسعه یا بازارهای نوظهور که بخواهند میزبان این مسابقات (یا مسابقاتی در این اندازه همانند جام جهانی) باشند با همین وضعیت روبه‌رو خواهند بود. این موضوع دو دلیل عمده دارد: اول اینکه زیرساخت‌های موجود این کشورها اندک است و دوم شرکت‌هایی که در این کشورها قرار است احداث زیرساخت‌های لازم را بر عهده گیرند توان و تکنولوژی لازم برای این کار را در اختیار ندارند. البته در اینکه فساد ریشه‌دار روسی، این هزینه‌ها را بیشتر کرده است، شکی نیست. موسسه مودی (Moody) در گزارشی که در مورد المپیک سوچی منتشر کرده است، تخمین می‌زند درآمد این بازی‌ها در حدی نباشد که هزینه‌های آن را، خصوصاً با توجه به گزارش‌هایی که در مورد فساد و بالا رفتن بی‌دلیل قیمت تمام‌شده پروژه‌ها منتشر شده است، پوشش دهد. این موسسه همچنین پیش‌بینی می‌کند المپیک، اثر خاصی بر میزان بدهی‌های روسیه نداشته باشد و سود بلندمدت این پروژه را در گرو توانایی دولت روسیه در جذب گردشگران می‌داند. اگر تعداد گردشگران این منطقه بعد از پایان بازی‌ها 5/2 تا 3 برابر شود، می‌توان گفت بخش اعظم هتل‌های ساخته‌شده در حال استفاده هستند و در نتیجه بازی‌ها سودآور بوده‌اند. اتفاقی که البته چندان محتمل نیست. مردم روسیه اما همین اندک خوش‌بینی را هم ندارند. اکثریت آنها در مورد دوران پس از تمام شدن بازی‌ها نگران هستند. آنها اعتقاد دارند این بازی‌ها، اگرچه وقوع وضعیت بد اقتصادی را به تاخیر خواهد انداخت اما این اثر موقت است و با پایان بازی‌ها، هم وضعیت کسری بودجه و هم مهم‌تر از آن بازار کالا رو به بدتر شدن خواهد رفت. اگرچه روسیه سرمایه‌داری پوتین، قابل مقایسه با اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی نیست اما این تفاوت باعث نشده مردم المپیک 2014 را با المپیک تابستانی 1980 مقایسه نکنند. به عقیده آنها تاریخ باز هم در قالب پروژه‌های عظیم ساخت استادیوم‌ها و هتل‌ها تکرار شده است. جالب اینکه افکار عمومی از نظر بودجه‌ای نیز عاقبتی شبیه المپیک 1980 برای سوچی پیش‌بینی می‌کنند. المپیک تابستانی 1980 مسکو، بنا به آمار رسمی درآمدی برابر 8/744 میلیون روبل داشت در حالی که هزینه برگزاری آن 7/862 میلیون روبل برآورد شده بود: به عبارتی یک شکست اقتصادی کامل. اعتقاد به اینکه بعد از پایان المپیک سوچی، وضعیت اقتصاد روسیه بدتر خواهد شد، تنها مربوط به عامه مردم نیست. دکتر الکساندر بازگالین، دکترای اقتصاد و استاد دانشگاه دولتی مسکو نیز همین عقیده را دارد. البته او بر این عقیده است که بازی‌ها علت این وضعیت نیستند بلکه تنها وقوع وضعیت نامناسب اقتصادی را به تعویق انداخته‌اند و اصطلاح «بعد از اتمام بازی‌ها» مردم را به اشتباه انداخته و باعث ایجاد این تصور شده است که بازی‌ها مسبب پیش آمدن این وضعیت خواهند شد. او در مصاحبه‌ای با روزنامه پراودا در این باره افزود: «من عقیده ندارم بازی‌های المپیک مسوول مشکلاتی هستند که اقتصاد کشور ما در آینده نزدیک با آن روبه‌رو خواهد شد. دلیل اصلی، سیاست‌های اقتصادی اتخاذ‌شده است که البته المپیک نیز در چارچوب همین سیاست‌ها برگزار شده است. مشکل، دولتی بزرگ و الیگارشی قدرتمندی است که از منابع طبیعی کشور و بودجه سنگین دولت به صورتی انگل‌وار تغذیه می‌کند. مشکل عمده ساختار اقتصادی به شدت متکی به صادرات اقتصاد ماست. کاهش قیمت نفت و گاز و سایر کالاها در سطح بین‌المللی، به طور قطع کشور را با مشکل مواجه خواهد کرد. احتمالاً در ماه‌های پیش‌رو بودجه برنامه‌های عمرانی دولت و پرداخت‌های بخش عمومی به شدت کاهش خواهد یافت.» اما اعتقاد ایگور رودنسکی، رئیس کمیته سیاست اقتصادی دوما، خوش‌بینانه‌تر است. او اعتقاد دارد هیچ کاهش شدیدی در اقتصاد روسیه پیش نخواهد آمد: «ما نباید نگران باشیم، چون ذخیره ارز خارجی مناسبی در دسترس داریم که باعث می‌شود حتی اگر در مواردی درآمدهای انتظاری محقق نشوند، آن را پوشش دهیم و اجازه ندهیم بر اقتصاد کشور تاثیر بگذارد. البته من قبول دارم که وضعیت امروز کشور خصوصاً در بخش صنعت مناسب نیست و ما در بخش‌هایی که خصوصاً به سرمایه‌گذاری نیاز دارند دچار مشکل هستیم. اما امکان معکوس کردن این روند وجود دارد. رئیس‌جمهور نیز در سخنان اخیر خود به این موضوع اشاره کرد و من فکر می‌کنم ما به تنها چیزی که نیاز داریم اجرایی کردن دستورات رئیس‌جمهور است.» اما این دسته از خوش‌بینان نه‌تنها در اقلیت هستند که اغلب از وابستگان به دولت نیز محسوب می‌شوند. همان‌گونه که آلیسون استوارت از مدرسه اقتصادی SAID دانشگاه آکسفورد می‌گوید، دولت روسیه نشان داده که هزینه‌های المپیک را مشکل قلمداد نمی‌کند و این، می‌تواند به رابطه تنگاتنگ شرکت‌های ساختمانی اجراکننده پروژه‌ها با دولت مربوط باشد. او همچنین اظهار داشت معمولاً سرریز هزینه المپیک حدود 180 درصد است اما این عدد در مورد المپیک سوچی حدود 500 درصد تخمین زده می‌شود. به عقیده او، فساد در همه جای دنیا یکی از عوارض پروژه‌های بزرگ خصوصاً در بخش ساختمان است. مشکل اینجاست که در روسیه این فقط یک عارضه نیست بلکه اهمیتی (و احتمالاً هزینه‌ای) هم‌پای پروژه اصلی دارد. بسیاری از اقتصاددانان هم عقیده دارند که اصولاً برای بسیاری از کشورها، سعی برای میزبانی مسابقات (که به دلایل سیاسی و با هدف گرفتن حس وطن‌پرستی مردم انجام می‌شود) از ابتدا اشتباه است. به عقیده اسکات مینتو از دانشگاه سن‌دیه‌گو ، سیاستمداران برای اهداف خود سعی می‌کنند میزبانی مسابقات را داشته باشند اما مشکل اینجاست که اغلب سیاستمدارانی که میزبانی را پذیرفته‌اند، همان کسانی نیستند که باید شلوغ‌کاری آن را سرو سامان دهند و مشکل استادیوم‌ها و هتل‌های خالی و قرض‌های به جا مانده را حل کنند. این اظهارنظر البته در مورد سوچی و پوتین چندان صادق نخواهد بود. احتمالاً خود پوتین کسی است که با این مشکلات روبه‌رو خواهد شد. پوتین همچنین اظهار داشته امیدوار است آشنایی توریست‌ها طی مسابقات با فرهنگ و طبیعت غنی روسیه در کل و سوچی به طور خاص، این منطقه را به قطب ورزش‌های زمستانی جهان تبدیل کند. پات ریش استاد اقتصاد دانشگاه وبستر اما در این مورد اعتقاد دارد: «اکثر کشورهای جهان امیدوارند بعد از برگزاری مسابقاتی از این دست، با افزایش گردشگر خارجی در بلندمدت روبه‌رو باشند، روسیه هم از این قاعده مستثنی نیست اما به احتمال قوی این اتفاق در عمل نخواهد افتاد. این استادیوم‌ها به امید استفاده‌های بعدی ساخته شده‌اند اما کافی است به آتن نگاه کنید. استادیوم‌هایی که با صرف هزینه‌های گزاف ساخته شده‌اند حالا بی‌استفاده مانده و در حال خراب شدن هستند. این آینده‌ای است که در واقعیت سوچی با آن روبه‌رو خواهد بود.» او البته اعتقاد دارد میزبانی بازی‌های المپیک تابستانی و زمستانی بین چند کشور معدودی که همین حالا هم زیرساخت‌های لازم برای آن را دارند دست به دست شود: «این کار از لحاظ اقتصادی بسیار به صرفه خواهد بود اما احتمالاً اتفاق نخواهد افتاد. چون باعث می‌شود کشورهای در حال توسعه احساس کنند از گردونه کنار گذاشته شده‌اند. اما مردم این کشورها نمی‌دانند چه هزینه‌های گزافی را برای داخل این گردونه ماندن پرداخت می‌کنند.» گزارشی که توسط حزب اپوزیسیون در آستانه برگزاری مسابقات منتشر شد، تخمین می‌زند هزینه ساخت استادیوم‌های سوچی به ازای هر صندلی تماشاگر 19 هزار دلار بوده در حالی که متوسط این عدد در بازی‌های قبل شش هزار دلار بوده است. این گزارش که به موضوع فساد در برگزاری این بازی‌ها اختصاص دارد تخمین می‌زند 90 درصد هزینه این ساخت‌وساز را دولت مستقیماً یا غیرمستقیم از منابع خود پرداخته است.