سلام خانم سخنگو

در میان انبوهی از لوگوهای رسانه‌های داخلی و خارجی ساختمان شماره دو واقع در خیابان کوشک مصری این بار نه یک مرد بلکه زنی ایستاد که به کمک وزیر امور خارجه جدید توانست تابوی حضور زنان را در مردانه‌ترین دستگاه دولتی بشکند و نام خود را در تاریخ این وزارتخانه ثبت کند. اگر تا پیش از این تمام اسلاف خانم سخنگو مردانی بودند که مواضع دستگاه دیپلماسی را بیان می‌کردند این بار قرعه به نام زنی افتاد که به قول وزیر امور خارجه در این میدان آبدیده شده و توانسته بود توانمندی خود را به رخ همکاران مرد خود بکشد.
خانم سخنگو در حالی مواضع جمهوری اسلامی در برابر 1+5 را رسانه‌ای کرد که حضورش در وزارت امور خارجه 31ساله شده بود و به قولی جزو پیشکسوت‌های ساختمان سی تیر محسوب می‌شد بنابراین همچون سایر همکاران خود سعی داشت با لحنی موقر و متین مواضع جمهوری اسلامی را رسانه‌ای کند.
البته این پیام نه‌تنها از مواضع خانم سخنگو بلکه از دیوارهای ساختمان قدیمی وزارت امور خارجه که به سبک تخت جمشید به سربازانی با شاخه زیتون منقش شده بود به راحتی قابل درک بود.

تابویی که شکست
انتصاب سخنگوی زن برای دستگاه دیپلماسی امری بدیع محسوب می‌شود. هرچند حضور زنان در وزارتخانه‌ها و... امری طبیعی است اما باید این واقعیت را قبول کرد که تعداد اندکی از زنان می‌توانند مدارج موفقیت را طی کرده و به سمت مشاورت و معاونت وزارت برسند و در این میان سهم زنان برای وزارت بسیار ناچیز است همچنان که مرضیه وحید‌دستجردی تنها زنی است که توانست سکان وزارت بهداشت را چند سالی در دست بگیرد.
شاید زنان امکان بالندگی در هر وزارتخانه‌ای را داشته باشند اما باید این امر بدیهی را در نظر داشت که اصولاً زنان در ساختار وزارت امور خارجه کمتر امکان بروز و نمود داشته‌اند. این ساختار به قدری سنتی است که امکان ترقی در آن برای بانوان در حد رویا می‌ماند.
وجود برخی ملاحظات شرعی درباره نوع برخورد زنان و مردان به ویژه در پروتکل‌های کشورهای مختلف به خصوص دست دادن با طرف مذاکره‌کننده سبب شده است در بسیاری از موارد عطای حضور زنان به لقای‌شان بخشیده شود. به همین دلیل زمانی که عراقچی سخنگوی سابق از احتمال حضور یک زن در مقام سخنگویی خبر داد و در عین حال وعده داد که اولین زن به عنوان سفیر انتخاب خواهد شد بسیاری تصور می‌کردند که این وعده نیز همچون سایر وعده‌ها به زودی رنگ خواهد باخت و در این میان هزاران بهانه از جمله مخالفت بخش‌های سنتی کشور مطرح می‌شود. اما برخلاف بسیاری از پیشداوری‌ها نام مرضیه افخم و منصوره شریفی‌صدر به عنوان سخنگو و سفیر؛ رسانه‌ای شد.
همزمان با این انتصاب همان‌گونه که انتظار می‌رفت موجی از مخالفت‌ها به راه افتاد همچنان که امام جمعه مشهد در حاشیه اجلاس خبرگان، روحانی را به کناری کشید و به او گفت از او انتظار نداشته که یک زن را به عنوان ویترین جمهوری اسلامی انتخاب کند زیرا این کار برخلاف آیات قران کریم است.
این انتصاب هرچند مخالفانی داشته اما بسیاری آن را به فال نیک گرفتند و این اقدام را در حد انتصاب یک زن برای وزارت ارزیابی کردند. حسن قشقاوی پنجمین سخنگوی وزارت خارجه بیشترین دلایل مخالفت با انتصاب یک خانم به عنوان سخنگوی وزارت امور خارجه را عدم شناخت این افراد از شخصیت و سابقه مرضیه افخم دانست تا مخالفت با تصدی زنان در این سمت.

وزارتی همچون ارتش
مرضیه افخم را باید از جمله نیروهای وزارت امور خارجه دانست که کار خود را از ابتدایی‌ترین امور شروع کرده است. این بانوی 51ساله متاهل در آخرین روزهای اسفند 61 وارد وزارت امور خارجه شد و تا شش سال در اداره اطلاعات و انتشارات وزارت امور خارجه مشغول به کار بود تا اینکه در سال 68 به سمت معاونت همان اداره رسید. او در سال 1371 به معاونت اداره رسانه‌های گروهی رسید و در سال 76 بعد از پنج سال فعالیت در مقام معاونت توانست به مقام ریاست برسد. مرضیه افخم در این میان مدارج را گام به گام طی کرد تا اینکه توانست در سال 81 پست مدیرکل اطلاعات و مطبوعات را به خود اختصاص دهد و این شغل بستری شد تا او در سال 85 از متکی حکم مشاورت وزیر امور خارجه را دریافت کند. همچنین می‌توان کارشناس ارشد حوزه وزیر، معاون مدیرکل دیپلماسی عمومی و معاون دیپلماسی عمومی مرکز را به کارنامه کاری افخم اضافه کرد.
افخم که لیسانس زبان انگلیسی خود را از دانشگاه علامه طباطبایی تهران دریافت کرده است نزدیک 21 سال در حوزه ارتباط با رسانه‌ها فعال بوده است. شاید همین ویژگی موجب شده که محمد‌جواد ظریف او را گزینه‌ای اصلح برای سخنگویی تشخیص بدهد. به نظر می‌رسد علاوه بر وزیر، کادر مدیریتی وزارتخانه نیز با این انتصاب موافق باشد. همچنان که قشقاوی افخم را دیپلمات حرفه‌ای، متدین و چهره‌ای شناخته‌شده برشمرد و گفت: بر اساس آمار موجود بیش از 60 درصد از کادر خبری و رسانه‌ای در خبرگزاری‌ها، سایت‌های خبری و روزنامه‌ها را بانوان تشکیل می‌دهند و همین تعداد در نشست‌های مطبوعاتی هفتگی سخنگوی دستگاه دیپلماسی حضور می‌یابند. اگر بپذیریم که بانوان اکثریت مرتبطین با سخنگوی وزارت خارجه در کادر حرفه‌ای را تشکیل می‌دهند، شایسته آن است که یک بانوی متعهد، کانون تماس با آنان باشد.
رشد تدریجی را می‌توان جزو مزیت‌های کارنامه افخم دانست. همچنان که عراقچی در آخرین نشست خبری خود از تصفیه نیروهای غیر‌کارشناس در وزارت امور خارجه خبر داد و گفت‌: آقای ظریف دیدگاه کلی خود را در این زمینه بیان کرده است که وزارت خارجه یک نهاد کارشناسی تخصصی است و مسوولان و افرادی که عهده‌دار این سمت می‌شوند باید از این تخصص برخوردار باشند و این تخصص میسر نمی‌شود مگر اینکه مسیر‌های کارشناسی طی شده باشد و فردی از مراحل پایین کارشناسی به مراحل بالاتر به صورت تدریجی رسیده باشد. وزارت خارجه شبیه ارتش بوده و دارای سلسله‌مراتب و رده‌های مختلف است. در این ساختار حرکت دیپلمات‌ها از رده‌های پایین‌تر به بالاتر منوط به طی یکسری الزامات تخصصی، کارشناسی و زمان لازم است.

سخن آخر
این فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد مطالعات منطقه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی در اولین نشست خبری خود با خبر‌نگاران در 19شهریور به خوبی توانست در جایگاه سخنگویی، پاسخگوی سوال خبرنگاران باشد. به عبارت بهتر اولین آزمون خانم سخنگو نشان داد که او چیزی از اسلاف خود کم ندارد و به راحتی می‌تواند روشی را در سخن گفتن به کار بگیرد که زود به تله نیفتد و رسانه‌ها از او گاف نگیرند. حضور افخم نشان داد که می‌توان به راحتی بسیاری از تابوها را تغییر داد و با وجود مخالفت‌های گسترده؛ جامعه شرایط جدید را به رسمیت خواهد شناخت بنابراین این انتظار چندان بیراه نیست که می‌بایست از این تاریخ به بعد زنان در وزارت امور خارجه بیشتر دیده شوند و بتوانند سکان سفارتخانه‌های ایران در خارج از کشور را بر عهده بگیرند. همچنان که شریفی‌صدر زمانی به عنوان کاردار ایران در ژاپن به فعالیت مشغول بود و این روزها قرار است به عنوان سفیر عازم یکی از کشورهای جهان شود. در این میان باید به یک نکته نیز توجه ویژه داشت. رویکرد محمدجواد ظریف نشان داد که او از قرار دادن زنان در بوته آزمون هراسی ندارد و می‌خواهد ثابت کند که در وزارت امور خارجه نگاه جنسیتی به فراموشی سپرده‌ شده ‌است.