معمای گنبد شمالی

میدان گنبد شمالی
میدان بزرگ گنبد شمالی‌، نخستین بار در سال 1971 کشف شد. اما 20 سال زمان برد تا امکان استفاده از پتانسیل‌های این میدان فراهم شود. این میدان بزرگ‌ترین مخزن گازی مستقل جهان به شمار می‌رود. ذخایر آن در سال 2009 بیش از 25 تریلیون متر مکعب گاز و معادل 3/14 درصد از ذخایر گازی جهان محاسبه شده است. تلاش‎های جدی برای بهره‎برداری کامل از گاز میدان شمالی تا اواسط دهه 1980 آغاز نشد. تقاضای منطقه‌ای برای گاز، در آن زمان توسط گاز موجود در نفت تامین می‌شد. در دهه 1970، هنوز گاز به عنوان منبعی با‎ارزش شناخته نشده بود و بسیاری از گازهای همراه نفت، با سوزانده شدن در مشعل‌ها به هدر می‌رفت. به طور کلی، شک و تردید قابل‎ توجهی در مورد قابلیت میدان گاز شمالی و منافع شرکت‎های نفتی بین‎المللی در بهره‎برداری از آن وجود داشت. در نتیجه، منابع مالی مورد نیاز برای توسعه صادرات گاز در دسترس نبود. اوایل دهه 1980 وضعیت تغییر کرد. گاز طبیعی کم‌کم به عنوان یک منبع باارزش مورد نظر قرار می‌گرفت، اما عوامل مختلفی برای کاهش سرعت بهره‎برداری از میدان شمالی وجود داشت. سال‎های 1985 تا 1997 به تلاش‎های جدی برای غلبه بر موانع فنی، زیربنایی، لجستیکی، بازاریابی و مالی صرف شد. که تحولات ژئوپولتیک در منطقه و تقاضای انرژی متغیر در شرق آسیا نیز بر آن تاثیر گذاشت. در فاز اول توسعه منابع گازی میدان شمالی که در اوایل دهه 1990 محقق شد، قطر بر تامین نیازهای داخلی خود متمرکز بود. اما با توجه به حجم منابع، قطر کاملاً آگاه بود که بهره‌برداری موفقیت‌آمیز، نیازمند صادرات نیز خواهد بود. طرح‎های اولیه برای تامین گاز مورد نیاز کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از طریق شبکه خط لوله تحقق نیافت. برای بیش از یک دهه، قطر سخت در تلاش بود تا از محدودیت‌های موجود در راه صادرات LNG عبور کند. در سال 1997، اولین محموله قطر به سواحل ژاپن رسید و این کشور موفق به فروش LNG به کوبو‌الکتریک ژاپن شد. قطر به تدریج توانست با یکپارچه‌سازی صنایع پایین‎دستی و مشهور شدن به عنوان یک شریک و تامین‎کننده قابل‎اعتماد و انعطاف‎پذیر، در زمینه صادرات LNG موفق شود.

LNG
تماس اولیه با خریداران در ژاپن، که به دنبال منابع قابل اعتماد و عرضه بلندمدت بودند، موجب این نتیجه‌گیری شد که مزایای گازی قطر، یعنی یک منبع در سطح جهانی، متعهد به توسعه LNG و همراه ثبات سیاسی، ناکافی به نظر می‌رسد. برای حضور در بازار ژاپن و داشتن یک موضع مذاکره معتبر، قطر به زیرساخت‎های قابل‎ اعتماد، پشتیبانی مالی قوی و همکاران و مدیریت باتجربه نیاز داشت. برای پاسخگویی به این نیازها، بزرگ‌ترین رهبر قطر چراغ سبز ایجاد یک هاب گازی غول‌پیکر در راس لافان را داد که شامل یک بندر جدید در سطح جهانی بود. ساخت این هاب از سال 1992 آغاز شد و تا سال 1996 با هزینه‎ای معادل دو میلیارد دلار تکمیل شد. سرمایه‎گذاری جزیی برای توسعه میدان گنبد شمالی از طریق پیش‎فروش نفت خام قطر به دست آمد. در آن زمان، قطر باید برای جذب و نگه داشتن شرکای مالی و هیات مدیره با‎تجربه، به سختی تلاش می‎کرد. برای رسیدن به این امر، دولت با واگذاری حق امتیاز خوراک گازی خود، تا زمانی که پروژه به میزان مناسبی که مد نظر شرکاست برسد، موافقت کرد. شرکای نهایی در پروژه قطرگاز، علاوه بر قطر پترولیوم، شامل اگزون‌موبیل، توتال و چند شرکت دیگر بودند. با این تحولات، قطر وارد بازار LNG خاور دور شد، جایی که قیمت LNG به اندازه کافی بالا بود تا برای توجیه هزینه‎های بالای پروژه LNG و کنار آمدن با تعهدات مالی سختگیرانه قطر، مناسب باشد.

GTL 1
در اواسط دهه 1990، قطر چشم‎انداز تحقق بخشیدن به مزایای استفاده از GTL را هم به عنوان پوشش قیمت و هم به عنوان یک فرصت اضافی برای بهره‎برداری از منابع گازی خود به دست آورد. با در نظر گرفتن ریسکی مشخص در زمانی که قیمت نفت اندک بود و همچنین چشم‌انداز تجاری نامشخص GTL، قطر مرحله جدیدی را با همکاری شرکای سرمایه‎گذار خود آغاز کرد. قطر تعدادی از پروژه‎های ارائه‌شده بین سال‎های 2000 و 2004 را در نظر گرفت و با دو مورد به توافق رسید: ORYX GTL و Pearl GTL. ساخت Oryx GTL، اولین پروژه GTL در مقیاس تجاری در جهان، در سال 2003 آغاز شد و در سال 2007 این پروژه با ظرفیت 34 هزار بشکه در سال به تولید رسید. این پروژه به صورت مشترک با ساسول آفریقای جنوبی صورت گرفت. کار بر روی پروژه 23 میلیارد دلاری Pearl GTL، بزرگ‌ترین پروژه GTL حال حاضر جهان، در سال 2006 آغاز شد. پروژه Pearl GTL، متضمن قرارداد تولید مشترک بین قطر پترولیوم و شرکت شل بود که البته با ظرفیتی معادل 140 هزار بشکه GTL در روز، از مقیاس بسیار بزرگ‌تری برخوردار بود. Pearl GTL اولین محموله خود را در اواسط سال 2011 تحویل داد. امروزه با قیمت بالای بین‎المللی نفت و قیمت اندک گاز در ایالات متحده آمریکا (که در نتیجه افزایش عرضه از محل شیل گاز روی داده است)، چشم‌انداز بازار برای GTL بسیار امیدوارکننده‎تر به نظر می‌رسد.

نفت
قطر از دیرباز در مقایسه با همسایگانش تولیدکننده متوسطی در بازار نفت خام به شمار می‌رفته است. در طول دهه 1970، اوج تولید نفت قطر در حدود 500 هزار بشکه در روز بود. هرچه عمر مخزن بیشتر می‎شد، تولید کاهش می‎یافت تا اینکه در سال 1987 به حدود 300 هزار بشکه در روز رسید. در دهه 1990 شاهد تغییر عمده در استراتژی و مدیریت تولید نفت خام و فعالیت‎های اکتشافی در قطر هستیم. اولین موفقیت در الشاهین به دست آمد، که تولید آن در سال 1994 آغاز شد. مخزن الشاهین را بزرگ‌ترین تحول ذخایر دریایی و تولید در قطر می‎دانند. تولید تا به امروز با نوساناتی همراه بوده و هرچند توسط شرکت‌های نفتی بین‌الملل و تحت قراردادهای مشارکت در تولید اداره می‎شود، ولی اعتبار استراتژی طولانی‌مدت آن متعلق به قطر پترولیوم است. سود مالی عظیمی از سرمایه‎گذاری‎های قطر در نفت و گاز به دست آمده است که دستاوردهای چشمگیری را در اقتصاد کلان به همراه داشته است. از سال 2000، قطر سریع‎تر از هر اقتصاد دیگری رشد کرده است و در حال حاضر از نظر درآمد سرانه‎ رتبه بالایی دارد. البته بخش قابل توجهی از درآمد حاصل از بخش هیدروکربنی، صرف بدهی‎های انباشته‎شده از دهه 1990، هنگامی که قطر در صنایع هیدروکربنی سرمایه‎گذاری کرد، شده است. در حال حاضر قطر بزرگ‌ترین صادر‌کننده LNG و GTL در جهان است. در صنایع پایین‎دستی، قطر در حال گسترش صنایع جدیدی از قبیل پلی‌اتیلن است، که ارزش افزوده بالایی را از مواد خام کم‎بها ایجاد می‌کند.

پی‌نوشت:
1-گاز طبیعی تبدیل‌شده به سوخت‌هایی همچون دیزل و بنزین