فراتر از بازارهای محلی

امروزه رونق اقتصاد وابسته به بازارهای محلی و داخلی کشورها نبوده، بلکه رونق اقتصادی در گرو ورود به بازارهای جهانی است. با رشد سریع تکنولوژی و سرعت انتقال اطلاعات برای مطالعه بازارهای مختلف نیازی به مراجعه حضوری نبوده و به راحتی از پشت رایانه‌ها با جست‌وجویی ساده می‌توان به انبوهی از اطلاعات دسترسی داشت. اما این اطلاعات کاربردی نبوده و مراجعه‌کنندگان برای اطمینان از اعتبار اطلاعات نیاز به تایید آن از سوی پایگاه‌های رسمی با جایگاه قانونی دارند. این پایگاه رسمی در کشورهای مختلف معمولاً بورس‌ها هستند که نهادهای نظارتی مختلفی از جمله دولت‌ها بر صحت آنها مهر تایید می‌گذارند. بدیهی است تولیدکنندگان همواره در معرض ریسک‌های متعدد قرار دارند و از ارزش افزوده ایجاد‌شده در کالاها کمترین سهم را می‌برند. عمده تولیدکنندگان اعم از حقوقی و حقیقی با مشکل شناسایی بازارها، عدم شفافیت قیمتی، نوسان قیمت‌ها، عدم اطلاع از آینده و... مواجه و به اصطلاح همیشه از بازار عقب هستند. در حالی که این مشکل در سایر کشورها به‌وسیله بازارهای متشکل (بورس‌ها) برطرف شده است. در ایران نیز از اوایل دهه 90 نیاز به این پایگاه احساس شد و به دنبال آن بورس کالای ایران شکل گرفت. از ابتدای شکل‌گیری بورس کالا رینگ صادراتی در دستور کار قرارگرفته و با رونق معاملات قیر در سطح منطقه به پایگاهی برای کشف قیمت این کالا مورد استناد فعالان داخلی و خارجی قرار گرفت. اگر‌چه در نگاه اول عامل اصلی این اتفاق را الزام صادرکنندگان برای عرضه در بورس کالا می‌توان دید اما در کنار آن مزیت ایران در تولید قیر یکی دیگر از عوامل رونق بود. چرا که صادرات قیر از سال‌های دور از سوی شرکت‌های تولیدکننده در هاله‌ای از ابهام انجام می‌شد. شرکت‌های تولیدکننده بدون اطلاع از قیمت‌های رقبای خود از طریق برگزاری مزایده و مناقصات، کالای تولید خود را به کمترین ارزش در اختیار واسطه‌ها قرار داده و از طرفی خریداران خارجی نیز بدون اطلاع از قیمت سایر تولیدکنندگان به‌طور سنتی از همین واسطه‌ها به بالاترین قیمت خریداری می‌کردند. از زمان عرضه این کالا در بورس ابهام قیمتی برطرف شد و خریداران انتخاب‌های بیشتری برای خرید و تولیدکنندگان نیز با اطلاع از قیمت سایر رقبا اقدام به فروش کالا کردند. از طرفی الزام استاندارد بودن محصول مانع از هرگونه تقلب احتمالی می‌شد و از این‌رو خریداران با اطمینان بیشتر خریدهای خود را انجام داده‌اند. اما در حال حاضر ما در کالاهای دیگری دارای مزیت نسبی هستیم که وضعیت تجارت این مواد مشابه قیر قبل از ورود به بورس است. به‌طور مثال ما در گروه‌های معدنی، فلزی و کشاورزی نسبت به سایر کشورهای همسایه و در برخی از کالاها نسبت به سایر کشورهای دنیا تقریباً اول هستیم. با توجه به نکات اشاره‌شده در بالا می‌توان مزایای رینگ صادراتی را در چند محور مورد بررسی قرار داد.

‌ ایجاد بازار متشکل برای فعالان اقتصادی

بازار متشکل به فعالان اقتصادی اجازه می‌دهد در فرصت برابر در معاملات شرکت کرده و نسبت به عرضه یا خرید کالای درخواستی خود اقدام کنند. از طرفی در این بازار متشکل کارگزارانی هستند که با ایجاد شبکه بازاریابی وسیع در سطح کشور یا منطقه و حتی جهانی می‌توانند اقدام به بازاریابی محصولات عرضه‌شده یا انتقال تقاضا به داخل کشور کنند.

استفاده از حداکثر ارزش افزوده

قیمت واقعی کالا برای تولیدکننده همیشه مهم‌ترین مساله بوده است. البته به کمک جو بازارهای جهانی و ابزارهای ارتباطی، قیمت‌ برخی از کالاها روشن بوده ولی در خصوص کالاهایی نظیر پسته، خرما، زعفران و... این مهم وجود ندارد. تجربه هندوستان در بورس زیره، تجربه کشورهایی نظیر سنگاپور در کائوچو، مالزی در پالم و... بیانگر نقش بورس‌ها در تولید و صادرات مستقیم کالاهاست. حداقل اینکه درصورت عدم دسترسی تولیدکننده به بورس‌ها قیمت‌های تقریبی کالای خود را می‌تواند تعیین کند و از سوء‌استفاده واسطه‌ها در امان است.

‌ اعتماد‌سازی برای مشتریان

همان‌گونه که دغدغه قیمت برای تولیدکنندگان داخلی وجود دارد مشتریان خارجی نیز اهمیت زیادی به خرید با قیمت واقعی و مطمئن می‌دهند. با توجه به شرایط چند سال اخیر و اضافه شدن واسطه‌های متعدد برای خرید از ایران به خاطر تحریم‌ها، استفاده از رینگ صادراتی بورس کالا برای بازگرداندن حس اعتماد به بازار ایران می‌تواند کمکی در جهت توسعه بازار محصولات یاد‌شده باشد.

‌ بالا رفتن کیفیت تولیدات

استاندارد اجباری برای ورود کالاها به بورس باعث بالارفتن کیفیت تولید و بالا رفتن توان رقابت تولیدکنندگان در بازار جهانی خواهد شد. متاسفانه در بازارهای سنتی و در نبود یا کمبود نظارت‌های شرکت‌های بازرسی در کالاهای صادراتی در سال‌های اخیر ضربات بسیاری به بازار صادراتی محصولات کشاورزی وارد شده، به‌طوری که در بسیاری از مواقع کالاهای ارسال‌شده مجوز ورود به کشور مقصد را نگرفته است. این مورد حتی در کالاهای نفتی یا مشتقات نفتی نیز مشاهده شده است. تضمین‌های اخذ‌شده در معاملات در رینگ صادراتی می‌تواند تا پایان معامله و تحویل کالا فروشنده را متعهد به رعایت حقوق خریدار کند.

برندینگ

هم‌اکنون ما در محصولات کشاورزی همچون پسته، زعفران، خرما، کشمش و... در کالاهای صنعتی مانند سیمان و مس و در سنگ‌های معدنی دارای مزیت نسبی هستیم. در صورت ثبت معاملات به صورت رسمی و انتشار آن از سوی بورس کالا قطعاً می‌توان به تاثیر‌گذار بودن کشور ایران در تعیین قیمت کالا در سطح منطقه‌ای یا جهانی یاد‌شده امیدوار بود. کالاهایی مانند زعفران و خرما که در ایران تولید می‌شوند در بازارهای جهانی با برند و نام کشورهای خارجی در بازار عرضه می‌شوند. جالب اینجاست که ارزش افزوده ایجاد‌شده در این کالاها گاهی به بیش از سه برابر می‌رسد. هم‌اکنون این ظرفیت برای تولیدکنندگان و کارخانجات فرآوری این محصولات وجود دارد. لازم به ذکر است متاسفانه در برخی از کالاهایی که هم‌اکنون در آن دارای مزیت نسبی هستیم با سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی تولید انبوه در کشورهای همسایه و برخی از کشورهای دیگر شاید در سال‌های آتی این فرصت طلایی را نداشته باشیم. به‌طور مثال هم‌اکنون در کشور افغانستان کشت زعفران به‌صورت انبوه آغاز شده و می‌تواند خطر جدی برای زعفران ایرانی باشد.

‌ تاثیرگذاری در تعیین قیمت‌های جهانی

تجربه موفق در عرضه قیر شرکت‌های ایرانی در بورس کالا در سال‌های گذشته نشان داده است عرضه کالاهای صادراتی از مرجع رسمی، که پایگاهی برای ثبت قیمت دارد، می‌تواند در تعیین قیمت‌ها در منطقه یا حتی در سطح جهانی تاثیرگذار باشد. بسیاری از کشورهایی که دارای بورس‌های کالایی هستند و در تعیین قیمت نقش کلیدی دارند الزاماً تولیدکننده کالا نیستند و فقط مرجعی برای کشف قیمت کالاها هستند. کشور ما به‌واسطه موقعیت جغرافیایی می‌تواند به‌عنوان یک کریدور منطقه علاوه بر دریافت حق ترانزیت کالاها از پتانسیل حجم تولید کشورهای همسایه رینگ صادراتی بورس کالا را تقویت و به عنوان یک مرجع قیمتی به دنیا معرفی کند. هم‌اکنون کشورهای همسایه ما در کالاهای معدنی، کشاورزی (نظیر خرما، زعفران، مرکبات و...) دارای مازاد تولید بوده و فاقد هرگونه مرجع رسمی قیمتی هستند.

‌ پایداری تولید

یکی از دغدغه‌های تولیدکنندگان عدم ثبات بازار یا تداوم خرید محصولات در بازارهای محلی داخلی است. به‌طور مثال در سال‌های پرباران محصولات کشاورزی در بازار داخل با مازاد عرضه و کاهش قیمت مواجه می‌شوند. این امر علاوه بر زیان به تولیدکنندگان، در محصولاتی که مشمول خریدهای تضمینی هستند منجر به ضرر و زیان دولت نیز می‌شود. در حالی که در همان زمان ممکن است در نقطه دیگر دنیا خشکسالی بازار تقاضا ایجاد کند. در صورت داشتن رینگ صادراتی قوی می‌توان اثر این اتفاقات را تعدیل کرد. تمامی محورهای فوق از اساسی‌ترین دغدغه‌های هر کشور برای رشد و شکوفایی اقتصادی است. استفاده از ظرفیت رینگ صادراتی موجب استفاده هرچه بیشتر تولیدکننده از ارزش افزوده کالاهای تولیدی و به تبع آن بیشتر شدن توان مالی تولیدکنندگان خواهد شد. قطعاً بالا رفتن توان مالی تولیدکنندگان به توسعه فعالیت‌ها منجر خواهد شد و در نهایت حجم تولید ناخالص ملی را بالا خواهد برد.