شیرین کردن آب دریا برای کشاورزان به صرفه نیست

عباس کشاورز/معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور تولیدات گیاهی

شیرین کردن آب دریا با توجه به هزینه‌های آن برای بخش کشاورزی مقرون به صرفه نیست. هزینه شوری‌زدایی با آخرین تکنولوژی‌های روز دنیا، مترمکعبی 6/0 یورو است. یعنی با یورو 4500 تومانی، هزینه شوری‌زدایی رقمی حدود 2500 تا 2600 تومان است. این آب برای کشاورزی مقرون به صرفه نیست. در دنیا نیز کشورهای بسیار محدودی، عموماً با حمایت دولت‌های خود از این آب تصفیه‌شده استفاده می‌کنند. در راس این کشورها اسپانیا قرار دارد که تولیدات گلخانه‌ای‌اش را به اتحادیه اروپا صادر می‌کند، اما از کمک‌های اتحادیه اروپا برخوردار است. بعد از آن کشورهای خاورمیانه هستند؛ کشورهایی مثل عربستان و قطر، کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز از این آب در سطح خیلی محدود استفاده می‌کنند. اما برای ایران با توجه به هزینه تولید این امر مقرون به صرفه نیست. البته اگر ما محصول خاصی تولید کنیم، و از آن محصول خاص بتوانیم درآمد خاصی هم به دست بیاوریم؛ می‌توانیم این کار را انجام دهیم. اگر ما محصول صادراتی را برای بازار مطمئنی فراهم کنیم که سود قابل توجهی داشته باشد؛ این امر مثبت است. به‌عنوان نمونه اگر در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان باغ‌های کنترل‌شده، نه باغ آزاد درست کنیم و در این باغ‌ها با تکنولورژی بالا 90 تا 100 تن موز تولید کنیم، ممکن است آب تصفیه‌شده مقرون به صرفه باشد.
در جنوب، در فصل زمستان، هوای مثبت و خوبی داریم و بدون انرژی می‌توانیم محصول تولید کنیم. این یک مزیت است. حال اگر در شرایط قابل رقابت قرار بگیریم، می‌توانیم به بازارهایی که در 60 کیلومتری یا 80 کیلومتری ما قرار دارند، محصول خود را صادر کنیم. من یک وقت بررسی کردم که اگر در منطقه خلیج در جاسک موز بکاریم، موزهایی که 90 تن، 100 تن محصول می‌دهند و آنها را صادر کنیم در اشتغال‌زایی منطقه تاثیر‌گذار خواهیم بود.
از طرفی اگر دولت در کنار واردات تکنولوژی‌های شوری‌زدایی تکنولوژی تولید محصولات کشاورزی را وارد کند ما می‌توانیم در حاشیه خلیج فارس سبزی و صیفی صادراتی تولید کنیم. اما اگر به این آب یارانه بدهد و هزینه‌های این آب را برای کشاورزی کاهش دهد، یعنی هزینه این آب 3/0 یورو تمام شود بعضی از محصولات در این منطقه می‌توانند مزیت داشته باشند.
از طرف دیگر ما می‌توانیم برای داخل کشور نیز سبزی تولید کنیم. چون با قیمت آب تصفیه‌شده کشاورزان نمی‌توانند با تولیدات داخلی رقابت کنند.
بنابراین کاربرد شوری‌زدایی در کشاورزی روش متعارفی نیست و توجیه اقتصادی ندارد. چون گذشته از هزینه‌های شوری‌زدایی، هزینه انتقال، ذخیره و توزیع آن وجود دارد که نباید فراموش کرد.
نکته دیگر که باید به آن بپردازم اینکه آب دارای ارزش اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است، منتها به صورت فصلی و منطقه‌ای. یعنی یک نقطه آب در زمستان تقریباً هیچ ارزشی ندارد ولی در تابستان بسیار ارزشمند است. به همین علت نباید به جابه‌جایی آب سطحی نگاه کنیم و با این کار جامعه را دچار دردسر کنیم. ما باید سعی کنیم تلفات آب را کاهش دهیم، بخش اعظم آب در کشور ما به علت بالا بودن درجه حرارت و کمی رطوبت و وجود تابش مستقیم خورشید، تلفاتش زیاد است. بنابراین تلفات عمده آبیاری ناشی از تبخیر مستقیم آب در سطح مزارع کشاورزی است. بخشی از تلفات نیز با نفوذ عمقی و حرکت در طبیعت اتفاق می‌افتد. به‌طوری که اکنون مجموعه تلفات آب کمتر از 60 درصد است؛ اما اگر سیستم‌های آبیاری، اصلاح شود یعنی ما کاری کنیم که آب در مقابل تبخیرش به حداقل برسد؛ مثلاً در شب آبیاری انجام دهیم، آبیاری میکرو انجام دهیم، آبیاری زیرسطحی انجام دهیم با این روش‌ها تلفات به 20 درصد کاهش خواهد یافت.