غافلگیری دلار

شاید فعالان استخوان خردکرده بازار نه، اما افکار عمومی در سه چهار سال اخیر شرطی شده بود که هر بار مذاکره‌کنندگان ایرانی با همتایان غربی و شرقی خود بر سر میز مذاکرات هسته‌ای می‌نشینند، چشم‌اندازی از تلاطم در بازار ارز را انتظار بکشد؛ به همین دلیل، وقتی قیمت دلار شنبه گذشته، اولین روز کاری بعد از دستیابی ایران و گروه 1+5 به «تفاهم هسته‌ای» را تنها با 50 تومان افت قیمت پشت سر گذاشت، خیلی‌ها انگشت به دهان ماندند. تجربه‌های قبلی -به‌خصوص قبل از روی کار آمدن دولت حسن روحانی- نشان می‌داد حتی در زمان‌هایی که تحولاتی به مراتب کم‌اهمیت‌تر از 13 فروردین 94 به وقوع می‌پیوست، بازار ارز نوسان‌های شدید را تجربه می‌کرد و در یک روز چند صد تومان به قیمت دلار افزوده یا از آن کاسته می‌شد. آخرین بار پاییز پارسال، در جریان مذاکراتی که به دومین تمدید توافقنامه ژنو انجامید، قیمت دلار در بازار تهران با چند جهش 100 تومانی (یا کمی کمتر و بیشتر) از کانال 3200 تومانی به محدوده 3500 تومان رسیده بود. اما این بار گویا چیزی عوض شده بود که دستیابی به «بیانیه لوزان» با همه کنفرانس‌های مطبوعاتی پرسر و صدای دیپلمات‌ها و مقامات بلندپایه ایرانی و آمریکایی و سایر کشورها، شوک شدیدی به بازار ارز وارد نکرد.

البته روز شنبه که بازار ارز ایران بعد از فترت نوروزی بازگشایی شد، طی یکی دو ساعت قیمت دلار تا کانال 3100 تومانی پایین آمد، اما با سرعت به حوالی همان قیمت قبلی بازگشت و در پایان روز تنها 50 تومان پایین‌تر از آخرین معاملات قبل از نوروز 94 ایستاد. در روزهای بعد نیز نوسانات چندان نزولی نبود و حتی در روزهای میانی هفته، کانال 3300 تومانی هم برای دلار لمس شد. این غافلگیری ارزی در شرایطی رخ داد که تقریباً همزمان با تفاهم لوزان، ولی‌الله سیف در مصاحبه‌ای گفته بود «بانک مرکزی به هیچ‌وجه جلوی پایین آمدن قیمت ارز را نمی‌گیرد». اظهارنظری که از نگاه بسیاری از ناظران به چراغ سبز رئیس کل بانک مرکزی برای افت قیمت دلار تعبیر شده بود.

در تفسیر این غافلگیری، کارشناسان نظرات مختلفی ارائه کردند؛ برخی گفتند دلار شوک ناشی از تفاهم هسته‌ای را در اسفندماه تخلیه کرده و با پایین آمدن از کانال 3400 تومانی تا کانال 3200 تومانی به پیشواز این اتفاق رفته است. گروه دیگری اما معتقد بودند به دلیل مقدماتی بودن «بیانیه لوزان»، بازار ارز هنوز دستیابی به توافق جامع هسته‌ای در تیرماه 94 را باور نکرده و واکنش کاهشی را به زمان قطعیت آن موکول کرده است. عده دیگری نیز بر این نظر پافشاری کردند که بازار به این درک رسیده است که اثر واقعی توافق هسته‌ای به این زودی‌ها نمایان نمی‌شود و تا زمان اجرایی شدن آن (دست‌کم شش ماه آینده)، درِ این بازار بر پاشنه سابق می‌چرخد و خبری از افزایش عرضه دلار نیست. رفتار سیاستگذار ارزی (بانک مرکزی) هم از نظر کارشناسان به عنوان یکی از عوامل کنترل دامنه نوسان منفی ارز معرفی شده است؛ چرا که این بانک در دو سال اخیر همواره ثبات بازار و نوسان قابل پیش‌بینی و متعادل قیمت را به عنوان هدف خود در بازار ارز معرفی کرده و این پیام را به فعالان اقتصادی فرستاده است که در هیجانات ریزشی هم به اندازه تلاطم‌های صعودی، احتمال مداخله و بازگرداندن ثبات وجود دارد. هرچه بود، این بار «ثبات» یک بازار مردم را متعجب کرد؛ تجربه‌ای غریب، اما خوشایند.