مسیر باید هموار شود

مساله کپی‌رایت و باید و نبایدهایش هر روز مطرح می‌شود اما به نظر اراده‌ای برای پیوستن به قانون کپی‌رایت و مهیا کردن شرایط این معاهده در ایران وجود ندارد، به تازگی علی جنتی وزیر ارشاد درباره پیوستن به قانون کپی‌رایت و اهمیتش گفته است: «در مقطعی تصور می‌شد که شاید از این وضعیت سود بیشتری می‌بریم اما به نظر می‌رسد که واقعاً ضرر می‌کنیم. آثار بسیار خوبی در کشور تولید می‌شود که کپی شده و مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد. باید ضمن حل این مشکل در داخل، برای پیوستن به سازمان‌های بین‌المللی مالکیت معنوی تلاش کنیم.» اسدالله امرایی مترجمی است که طی سال‌های اخیر تلاش می‌کند با اجازه نویسنده و ناشر کتاب ترجمه‌هایش را در ایران منتشر کند، از او درباره آسیب‌ها و مزایای پیوستن به این طرح پرسیده‌ایم.



به نظر شما چرا ایران برای پیوستن به قانون کپی‌رایت تعلل می‌کند؟
پیوستن به قانون کپی‌رایت چندان برای ایران آسان نیست، در واقع اگر ایران بخواهد پیمان برن را بپذیرد باید آن را در همه زمینه‌ها اجرایی کند که همین امر مقدمات فراوانی را می‌خواهد. در واقع اگر در شرایط حاضر ایران این معاهده را بپذیرد نه‌تنها منجر به نظم و نزدیک شدن به استانداردها نمی‌شود بلکه دست‌وپاگیری‌های بسیاری را ایجاد می‌کند.

بسیاری معتقدند پیوستن ایران به کپی‌رایت باعث بالا رفتن قیمت تمام‌شده کتاب در ایران می‌شود، اشاره شما به دست‌وپاگیری‌های پیوستن به این قانون شامل همین موارد می‌شود؟
اتفاقاً خرید کپی‌رایت هزینه خیلی زیادی را برای ناشر به همراه نمی‌آورد، نمی‌دانم استدلالی که برخی ناشران برای بالا رفتن قیمت کتاب می‌آورند ناشی از چیست، ناشر خارجی هنگام فروش کپی‌رایت کتاب به قیمت پشت جلد کتاب در ایران و میزان تیراژ نگاه می‌کند و بر همین اساس در بسیاری از موارد قیمتی که برای خرید کپی‌رایت باید پرداخت شود کمتر از هزینه‌ای است که برای بخش باطله در نظر گرفته می‌شود. در واقع از این نظر مشکلی نخواهیم داشت. در عین حال تبعیت از این قانون حتی می‌تواند برای ناشران ایرانی هم بسیار سودآور باشد، وقتی عضو قانون کپی‌رایت بشویم ناشران ایرانی هم می‌توانند کتاب‌هایشان را در بازارهای جهانی عرضه کنند. برای مثال کتابی که در ایران 10 هزار تومان قیمت دارد اگر بخواهد در سایت آمازون عرضه شود قیمتش به دلار لااقل 10 دلار خواهد شد و خب این برای ناشر سودآور هم خواهد بود.

یکی از مشکلاتی که پیش‌روی ناشران بعد از پیوستن به کپی‌رایت وجود دارد مساله ممیزی کتاب است، حالا که نظارتی وجود ندارد ناشر می‌تواند کتاب را با ممیزی‌هایی که اعمال می‌شود بنا به دلخواه خودش منتشر کند، در این‌باره چه نظری دارید؟
مساله ممیزی هم با پیوستن به قانون کپی‌رایت مزایا و آسیب‌های خودش را خواهد داشت. گاهی وقت‌ها شاهدیم که کتابی قلع و قمع شده و دیگر هیچ‌چیزی از موضوع اصلی آن باقی نمانده است، اما به دلیل شناخته شدن نویسنده و صرف اینکه آمدن اسم این نویسنده روی جلد کتاب تضمین فروش است کتاب را با همان وضع منتشر می‌کند. البته در برخی موارد هم ممکن است ناشر اصلی و نویسنده حتی با حذفیات جزیی هم موافقت نکنند و در نهایت خواننده ایرانی از خواندن کل اثر محروم بشود. در نتیجه مساله اعمال ممیزی هم باید جایگاهش در این زمینه مشخص شود، مواردی از این دست باید به شکل روشنی بررسی شوند تا در نهایت اگر قرار بود به این قانون بپیوندیم عضویت در کپی‌رایت باعث نشود شرایط ما دشوارتر بشود.

مساله ترجمه‌های متعدد از یک اثر را بسیاری از آسیب‌های جدی عرصه نشر در ایران می‌دانند، با پیوستن به قانون کپی‌رایت آیا در این زمینه به یک استاندارد دسترسی پیدا می‌کنیم؟
بله، در حال حاضر حتی اگر مترجم و ناشری اقدام به گرفتن کپی‌رایت یک اثر بکنند باز هم عامل بازدارنده‌ای برای ترجمه و انتشار این کتاب از سوی ناشران دیگر نخواهد بود. البته در شرایط حاضر به نظرم ترجمه‌های متعدد از یک اثر بد نیست و سبب می‌شود در نهایت خواننده بتواند سراغ ترجمه بهتر و نزدیک‌تر به اصل برود. اما وقتی عضو قانون کپی‌رایت بشویم به احتمال زیاد ناشر اصلی در مقابل درخواست‌های متعددی که برای خرید حق کپی‌رایت به دستش می‌رسد می‌تواند با بررسی نمونه‌های ترجمه و کیفیت کار ناشران امتیاز انتشار اثر در ایران را واگذار کند. البته در این مورد هم ممکن است کتاب با ترجمه‌ای نه چندان قوی منتشر شود که دیگر مترجم دیگری هم نمی‌تواند سراغش برود.

آیا پیوستن به کپی‌رایت می‌تواند ما را به بازارهای جهانی وصل کند و همان‌قدر که حجم آثار ترجمه‌ای در ایران زیاد است انتظار داشته باشیم آثار ایرانی هم در آن سوی آب معرفی بشوند؟
مساله معرفی نشدن آثار ایرانی در آن سوی آب تنها به دلیل نپیوستن ما به قانون کپی‌رایت نیست، عوامل بسیاری در این معرفی نشدن و مهجور ماندن موثر است. کما اینکه نمونه‌هایی مثل کلنل محمود دولت‌آبادی نشان می‌دهد اگر اثری درخور منتشر شود می‌تواند به آسانی وارد بازارهای جهانی شود. مساله اصلی این است که آیا تولیدات فرهنگی ما در حدی هست که وارد بازار بین‌المللی بشود. در واقع مساله زبان در حوزه جغرافیایی محدود و سطح کیفی آثاری که در تولیدات فرهنگی‌مان وجود دارد خیلی پیش از مساله کپی‌رایت در زمینه معرفی آثار ایرانی ایفای نقش می‌کنند و نباید انتظار داشته باشیم به محض اینکه قانون کپی‌رایت در ایران اعمال شد سیل ترجمه‌ها از آثار ایرانی به زبان‌های دیگر سرازیر بازارهای جهانی کتاب بشود.

شما در اغلب ترجمه‌هایتان ذکر می‌کنید که با اجازه نویسنده کتابش را ترجمه کرده‌اید، در شرایط حاضر آیا داشتن کپی‌رایت تمایزی ایجاد می‌کند؟
خیر، تمایزی ایجاد نمی‌کند. من به لحاظ اخلاقی سعی می‌کنم با نویسنده اثر ارتباط برقرار کنم و این ارتباط می‌تواند به باخبر شدن از کتاب‌های بعدی این نویسنده منجر شود و حتی گاهی نویسنده اثرش را برای ترجمه و انتشار همزمان با نسخه انگلیسی در اختیارم می‌گذارد و در مسیر ترجمه هم اگر جایی احساس کنم لازم است از نویسنده کمک بگیرم این در ارتباط بودن به کمک می‌آید. اما در شرایط حاضر اینکه ناشر و مترجمی اقدام به گرفتن کپی‌رایت اثر بکند کمکی به او نمی‌کند. در حال حاضر ناشرانی هستند که برای پرستیژ یا سرمایه‌گذاری بلندمدت و به امید روزی که کپی‌رایت در ایران رعایت شود اقدام به خرید امتیاز انتشار کتاب می‌کنند اما ما شاهدیم که همان کتاب با ترجمه‌های متعدد دیگری هم روانه بازار می‌شود و در اختیار داشتن کپی‌رایت هیچ کمکی به ناشر نمی‌کند. برای مثال انتشار آثار پل استر و مجموعه هری پاتر را دو ناشر در ایران خریده‌اند اما ما شاهد ترجمه‌های متعددی هستیم که از این کتاب‌ها به بازار عرضه می‌شود. این ناشران در قبال هر جلدی که از کتاب می‌فروشند درصد کمی را باید به ناشر اصلی کتاب بپردازند اما کسی در ایران به این مساله توجه نمی‌کند. ای‌کاش مثلاً اتحادیه ناشران یا نهادی این‌چنینی به لحاظ اخلاقی برای احترام قائل شدن به حقوق این ناشر اقدام کند. در واقع اگر نهادی وجود داشته باشد که نگذارد این حق ضایع شود لااقل به لحاظ اخلاقی ما تا اندازه‌ای می‌توانیم حقوق ناشری را که برای کپی‌رایت اقدام کرده رعایت کنیم.