تاریخ انتشار:
بررسی علل توسعه تجارت ایران و کره جنوبی در گفت‌وگو با کمیل طیبی
حاصل بازارشناسی تجار ایرانی
کمیل طیبی، عضو هیات‌علمی دانشگاه اصفهان، علت این رشد شدید را تحلیل می‌کند و با اشاره به اینکه هر دو کشور ایران و کره جنوبی در حال حاضر به توسعه روابط اقتصادی با یکدیگر تمایل دارند، علت این تمایل را «درک متقابل دو کشور» عنوان می‌کند: «این تمایل نیز همیشه بین دولت‌های ایران و کره جنوبی وجود داشته است، چه قبل از اجرای برجام و در دوره تحریم‌ها علیه ایران و چه در دوره آغاز اجرای برجام که این همکاری بسیار تقویت شده است. در دوره اخیر که تحریم‌هایی علیه ایران اعمال می‌شد، هرچند از ناحیه اتحادیه اروپا یا آمریکا فشارهایی وارد می‌شد، اما این فشارها نتوانست توقف بلندمدتی در روابط بین این دو کشور به وجود آورد. اگر توقفی هم وجود داشته و کره‌ای‌ها مجبور بودند از تصمیم‌های بین‌المللی تبعیت کنند، این مساله موقت بوده است و وقتی این موانع کاهش یافته یا تعدادی از آن موانع برداشته شده، به ویژه در دوره پس از برجام، بلافاصله توسعه روابط اقتصادی هر دو کشور با هم در اولویت قرار گرفته است.»
آخرین گزارش گمرک ایران حاکی از رشد شدید صادرات ایران به کره جنوبی است. ارزش صادرات ایران به این کشور که در سال 94 معادل 134 میلیون دلار بوده، در هشت‌ماهه سال جاری به مبلغی معادل دو میلیارد و 144 میلیون دلار جهش یافته است. کمیل طیبی، عضو هیات‌علمی دانشگاه اصفهان، علت این رشد شدید را تحلیل می‌کند و با اشاره به اینکه هر دو کشور ایران و کره جنوبی در حال حاضر به توسعه روابط اقتصادی با یکدیگر تمایل دارند، علت این تمایل را «درک متقابل دو کشور» عنوان می‌کند: «این تمایل نیز همیشه بین دولت‌های ایران و کره جنوبی وجود داشته است، چه قبل از اجرای برجام و در دوره تحریم‌ها علیه ایران و چه در دوره آغاز اجرای برجام که این همکاری بسیار تقویت شده است. در دوره اخیر که تحریم‌هایی علیه ایران اعمال می‌شد، هرچند از ناحیه اتحادیه اروپا یا آمریکا فشارهایی وارد می‌شد، اما این فشارها نتوانست توقف بلندمدتی در روابط بین این دو کشور به وجود آورد. اگر توقفی هم وجود داشته و کره‌ای‌ها مجبور بودند از تصمیم‌های بین‌المللی تبعیت کنند، این مساله موقت بوده است و وقتی این موانع کاهش یافته یا تعدادی از آن موانع برداشته شده، به ویژه در دوره
پس از برجام، بلافاصله توسعه روابط اقتصادی هر دو کشور با هم در اولویت قرار گرفته است.» طیبی در عین حال افزایش صادرات ایران به کره جنوبی را ناشی از تلاش‌های فعالان اقتصادی ایران در شناسایی بازارهای کره می‌داند: «این افزایش مبادلات تجاری را باید مرهون تلاش‌های فعالان اقتصادی کشورمان برای بازاریابی در کشورهای دیگر به ویژه کره جنوبی بدانیم. فعالان بخش خصوصی ما توانسته‌اند با تلاش‌های خود میزان صادرات ایران به کشورهایی مثل کره جنوبی را افزایش دهند.»
چرا اقبال کره جنوبی به اقتصاد ایران زیاد شده است؟ رفع تحریم‌ها چقدر در این زمینه اثرگذار بوده و تحولات داخلی کشور ما مثل اقدامات دولت یازدهم چقدر نقش داشته است؟
به‌طور کلی روابط تجاری ما با کشورهای شرق آسیا، همواره رو به گسترش بوده است، به ویژه با کره جنوبی چنین تجربه‌ای داشته‌ایم. کره جنوبی به دلایل مختلفی به عنوان شریک اصلی ما محسوب می‌شود. اول اینکه این کشور در حوزه انرژی به نفت و گاز ما وابسته است و این نکته اهمیت دارد که کره جنوبی در واقع در این حوزه یک کشور واردکننده محسوب می‌شود. از سوی دیگر همواره صنایع و کالاهای مختلف کره جنوبی که عمدتاً از کیفیت و استاندارد لازم برخوردار هستند، مورد توجه و تقاضای طرف ایرانی بوده است. اقلام عمده‌ای مثل خودرو، لوازم خانگی، لوازم آرایشی و حتی محصولات فرهنگی مثل فیلم‌های سینمایی و سریال‌های کره‌ای همواره مورد تقاضای طرف ایرانی بوده است و در این زمینه‌ها ایران واردات بسیاری از کره جنوبی داشته است. همان‌طور که می‌دانید کره جنوبی از سال 1960 به این طرف، در یک مسیر رشد و توسعه مداوم قرار داشته و اکنون از درآمد سرانه خیلی بالا معادل حدود 30 هزار دلار برخوردار است. این کشور در حال حاضر توانسته به عنوان یک شریک عمده تجاری و اقتصادی برای کشور ما مطرح باشد. البته در طول یک دوره زمانی یعنی در سال‌هایی که تحریم‌های اخیر علیه ایران
اتفاق افتاد، روابط تجاری ما با کره جنوبی کاهش یافت اما آنچه اهمیت دارد تمایل فعلی دو کشور به توسعه روابط اقتصادی است. این تمایل در هر دو دولت دیده شده است. در همین راستا همیشه مذاکراتی بین دو کشور وجود داشته که البته این مذاکرات هم مثبت بوده است. چنین مذاکراتی بین بخش‌های خصوصی دو کشور نیز برقرار است. به‌طور کلی مذاکرات و ارتباطات متعدد و دامنه‌داری که همواره بین عاملان اقتصادی مثلاً بین اتاق‌های بازرگانی وجود داشته، باعث شده تعاملات اقتصادی دو کشور با هم افزایش یابد. چنین مواردی به رشد روابط اقتصادی دو کشور ایران و کره کمک زیادی کرده است.
به این موضوع اشاره کردید که دو دولت ایران و کره به گسترش روابط اقتصادی با یکدیگر تمایل دارند. فکر می‌کنید علت تمایل دو دولت به تعامل با یکدیگر ریشه در مسائل سیاسی دارد؟
به نظر من، علت این تمایل، درک متقابل دو کشور است. من چون مقداری در مذاکرات اقتصادی و کارهای مطالعاتی توسعه علمی بین دو کشور حضور داشتم می‌توانم بگویم معمولاً این درک متقابل بین دولت‌های دو کشور وجود داشته و همین تمایل داشتن دو طرف به همکاری با یکدیگر به افزایش سطح مبادلات اقتصادی آنها با هم منجر شده است. این تمایل نیز همیشه بین دولت‌های ایران و کره جنوبی وجود داشته است، چه قبل از اجرای برجام و در دوره تحریم‌ها علیه ایران و چه در دوره آغاز اجرای برجام که این همکاری بسیار تقویت شده است. در دوره اخیر که تحریم‌هایی علیه ایران اعمال می‌شد، هرچند از ناحیه اتحادیه اروپا یا آمریکا فشارهایی وارد می‌شد، اما این فشارها نتوانست توقف بلندمدتی در روابط بین این دو کشور به وجود آورد. اگر توقفی هم وجود داشته و کره‌ای‌ها مجبور بودند از تصمیم‌های بین‌المللی تبعیت کنند، این مساله موقت بوده است و وقتی این موانع کاهش یافته یا تعدادی از آن موانع برداشته شده، به ویژه در دوره پس از برجام، بلافاصله توسعه روابط اقتصادی هر دو کشور با هم در اولویت قرار گرفته است.
صنایع و کالاهای مختلف کشور کره جنوبی که عمدتاً از کیفیت و استاندارد لازم برخوردار هستند، همواره مورد توجه و تقاضای طرف ایرانی بوده است. اقلام عمده‌ای مثل خودرو، لوازم خانگی، لوازم آرایشی و حتی محصولات فرهنگی مثل فیلم‌های سینمایی و سریال‌های کره‌ای همواره مورد تقاضای طرف ایرانی بوده است.
موضوعی که در آمارهای مبادله تجاری دو کشور طی یک دهه اخیر قابل توجه به نظر می‌رسد این است که معمولاً ارزش دلاری واردات ایران از کره جنوبی خیلی بیشتر از ارزش دلاری صادرات ایران به این کشور بوده است. اما آماری که در کارنامه تجاری هشت‌ماهه نخست امسال ایران منتشر شده، نشان می‌دهد صادرات ایران به کره جنوبی به بیش از دو میلیارد و 142 میلیون‌دلار رسیده که نزدیک به همین میزان از کره جنوبی واردات داریم. یعنی تقریباً این دو رقم به هم نزدیک شده‌اند. شما علت این رشد صادرات غیرنفتی را در چه می‌دانید؟
ببینید مهم‌ترین نکته‌ای که در این باره می‌خواهم به آن اشاره کنم این است که تولید کالاهای صادراتی به یک بحث مربوط است و وجود مزیت‌های نسبی هم بحثی دیگر است. البته اگر محصولات ما دارای مزیت نسبی در منطقه باشند، امکان صادرات برای آنها به وجود می‌آید. با این حال ممکن است در دوره‌هایی تصور بر این بوده باشد که بازاریابی برای برخی محصولات ما مثل پتروشیمی و محصولاتی که همیشه در تولید آنها دارای مزیت نسبی بوده‌ایم مثل پسته و فرش، لزوم چندانی ندارد. در حالی که گسترش صادرات این محصولات نیز زمانی تحقق می‌یابد که مشمول بازاریابی و شناخت بازارهای هدف باشند. به نظر من، اتفاقی که در حال حاضر رخ داده این است که تلاش بخش اقتصادی کشور ما در جهت شناسایی بازار و تمایل به صدور کالاها به ویژه به کره جنوبی افزایش پیدا کرده است. یعنی در همین رفت‌وآمدها و مذاکرات، شناخت نسبی‌ای که فعالان اقتصادی بخش‌های مختلف از کره جنوبی داشته‌اند، باعث شده این کشور را به عنوان بازار هدف بسیاری از کالاهای ما مشخص کنند. یعنی در واقع اقدام برای شناخت پتانسیل‌های صادراتی در بازار داخلی و بازاری که دارای محصولات نسبی است توانسته کمک کند تا میزان
صادرات ما به کره جنوبی به میزان دو میلیارد و 142 میلیون دلار برسد.
یعنی تلاش فعالان اقتصادی ایران در زمینه بازاریابی بوده که توانسته این میزان رشد را محقق کند؟
بله، این افزایش مبادلات تجاری را باید مرهون تلاش‌های فعالان اقتصادی کشورمان برای بازاریابی در کشورهای دیگر به ویژه کره جنوبی بدانیم. فعالان بخش خصوصی ما توانسته‌اند با تلاش‌های خود میزان صادرات ایران به کشورهایی مثل کره جنوبی را افزایش دهند.
در مجموع چه پتانسیل‌هایی در بازار کره جنوبی برای فعالان اقتصادی ایران وجود دارد که می‌توان به گسترش آن امیدوار بود و از سوی دیگر بازار ایران چه ظرفیت‌هایی برای کره جنوبی دارد؟
در مورد زمینه‌های همکاری تجاری دو کشور با هم، من مطالعاتی داشته‌ام که نتایج این مطالعات نشان می‌دهد پتانسیل زیادی در این زمینه‌ها وجود دارد و در این مورد حتی فعالان اقتصادی دو کشور می‌توانند دست به سرمایه‌گذاری مشترک بزنند. این موضوع مهمی است و اگر مشکلاتی مثل کنترل سرمایه و گرفتاری‌های بازار مالی از جانب ایران حل شود، زمینه همکاری‌های تجاری ایران و کره بسیار بیشتر فراهم خواهد شد. چون توسعه روابط تجاری در یک طرف و توسعه روابط مالی هم در سمت دیگر قضیه به عنوان یک شریان فعالیت اقتصادی می‌تواند به افزایش همکاری‌های دو کشور با یکدیگر در حوزه اقتصادی کمک کند. به عنوان مثال زمینه برای سرمایه‌گذاری مشترک در حوزه فولاد و فرآورده‌های فولاد مهیاست. در این مورد باید توجه کرد فولاد، یک صنعت با صنایع بالادستی و پایین‌دستی زیادی است یعنی اگر دو کشور ایران و کره جنوبی بخواهند در این مورد همکاری‌هایی را آغاز کنند، زمینه‌ها و بخش‌های این صنعت بسیار گسترده است. همین‌طور سرمایه‌گذاری در حوزه محصولات خانگی و محصولات الکتریکی نیز می‌تواند زمینه همکاری دو کشور به صورت سرمایه‌گذاری مشترک باشد. در واقع در این موارد پتانسیل‌هایی
در ایران وجود دارد که کره‌ای‌ها بر اساس آن می‌توانند سرمایه‌گذاری مشترک در ایران انجام دهند. همچنین در مورد محصولاتی مانند گیاهان دارویی، زمینه همکاری بسیار فراهم است. در مورد محصولات آرایشی هم وضعیت این چنین است. همچنین در صنعت خودرو می‌توان شاهد همکاری‌های مشترک بین دو کشور ایران و کره جنوبی و سرمایه‌گذاری مشترک آنها در این صنعت بود. علاوه بر این، در زمینه حمل‌ونقل نیز پتانسیل‌هایی وجود دارد؛ به ویژه در حوزه صنایع دریایی دو کشور ایران و کره جنوبی می‌توانند همکاری‌هایی داشته باشند.
چشم‌انداز این رابطه و همکاری‌های مشترک دو کشور ایران و کره جنوبی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
روندی که اکنون وجود دارد نشان می‌دهد در آینده می‌توان شاهد افزایش روابط و مبادلات اقتصادی بین دو کشور بود. از سوی دیگر چون نظام اقتصادی ایران، اقتصاد کره را به عنوان یکی از الگوهای خود قرار داده و در حال الگوسازی بر مبنای آن است، چشم‌انداز این رابطه و تعامل دو طرف را با هم بسیار روشن می‌بینم و فکر می‌کنم همکاری‌های اقتصادی دو کشور دربرگیرنده منطقه بسیار بزرگی از شرق آسیا باشد. حتی می‌توان گستره این همکاری را تا بازار مثلاً 400 میلیون‌نفری آسیای میانه تصور کرد چون دو کشور ایران و کره جنوبی می‌توانند نقش مهمی در توسعه بازار منطقه‌ای مورد اشاره داشته باشند. البته این هدف بلندی است که اگر سیاستگذاری در این حوزه صورت بگیرد و انگیزه‌هایی برای دو کشور در این حوزه شکل بگیرد، ایران و کره می‌توانند به موفقیت‌هایی دست یابند.
اگر مشکلاتی مثل کنترل سرمایه و گرفتاری‌های بازار مالی از جانب ایران حل شود، زمینه همکاری‌های تجاری ایران و کره بسیار بیشتر فراهم خواهد شد. چون توسعه روابط تجاری در یک طرف و توسعه روابط مالی هم در سمت دیگر قضیه به عنوان یک شریان فعالیت اقتصادی می‌تواند به افزایش همکاری‌های دو کشور در حوزه اقتصادی کمک کند.
شما به بحث الگوپذیری اقتصاد ایران از اقتصاد کشور کره اشاره کردید. بحث خواهرخواندگی تهران و سئول هم از سال‌ها پیش مطرح بوده و اینکه چرا از آن زمان تاکنون سئول توانسته بسیار بیشتر از تهران پیشرفت کند، همواره مورد بحث بوده است. علاوه بر این شما به پتانسیل‌هایی برای همکاری اقتصادی دو کشور با یکدیگر اشاره کردید. به نظر شما تعامل با کره جنوبی می‌تواند حلقه مفقوده ایران در زمینه پیشرفت اقتصادی و خصوصاً پیشرفت تکنولوژیک باشد؟
دقیقاً، همان‌طور که می‌دانید شاخص‌هایی که از وضعیت اقتصاد جهان وجود دارد نشان می‌دهد کره جنوبی در بحث فناوری و نوآوری رتبه‌های خیلی بالایی دارد و در کنار این، چون زمینه‌های همکاری بین ایران و کره جنوبی مهیاست و یک آمادگی نسبی هم در انتقال تکنولوژی از طریق کشور کره به سمت ایران وجود دارد، به نظرم این اتفاق رخ می‌دهد. البته نه به این صورت که محصول مونتاژ‌شده‌ای را مورد مبادله قرار دهند و از کشور کره جنوبی به ایران بیاورند، بلکه این کشور می‌تواند در زمینه انتقال تکنولوژی و ارتقای تکنولوژی و فناوری، به ما کمک کند.
فکر می‌کنید مزیت ایران در همکاری با کره جنوبی به ویژه در زمینه تکنولوژی چیست؟
به صورت بالقوه مزیت‌هایی وجود دارد و اگر این سرمایه‌گذاری مشترک انجام شود، این مزیت‌های نسبی مثلاً در حوزه صنایع دریایی و صنایع فولادی می‌تواند خود را نشان دهد. ایران در برخی حوزه‌ها دارای چنین مزیت‌هایی است و اگر سرمایه‌گذاری مشترک به منزله توسعه بازار صادراتی باشد، مزیت ایران در این زمینه زیاد است و می‌توان به افزایش همکاری‌های اقتصادی دو کشور در این زمینه امیدوار بود. توجه کنید که ما نیروی تحصیل‌کرده قابل توجهی هم داریم که به این دلیل می‌گویم مزیت منابع انسانی داریم. منابع انسانی‌ای که ایران در اختیار دارد می‌تواند به همکاری‌های اقتصادی این دو کشور کمک بسیاری کند. این مزیتی است که می‌تواند در انتقال تکنولوژی به ما کمک کند. اگر فعالیت‌های اقتصادی به عنوان مثال در چارچوب ارائه خدمات فنی و مهندسی از دولت برون‌سپاری شود، ایران دارای مزیت‌های قابل توجهی خواهد شد.
آیا کره جنوبی رقیبی جدی برای هند و چین در مشارکت با اقتصاد ایران است؟
شناخت نسبی‌ای که فعالان اقتصادی بخش‌های مختلف از کره جنوبی داشته‌اند، باعثشده این کشور را به عنوان بازار هدف بسیاری از کالاهای ما مشخص کنند. اقدام برای شناخت پتانسیل‌های صادراتی در بازار داخلی و بازاری که دارای محصولات نسبی است توانسته کمک کند میزان صادرات ما به کره جنوبی به ۱ / ۲ میلیارد دلار برسد.
قطعاً همین‌طور است. به عبارتی کره جنوبی می‌تواند همین نقش دو کشور مورد اشاره شما را ایفا کند و در همکاری‌های اقتصادی با ایران نقش خود را نسبت به دو کشور هند و چین افزایش دهد.
فکر می‌کنید بین این سه کشور، کدام یک از آنها امکان موفقیت بیشتری در اقتصاد ایران را دارند؟
کشورهای هند و چین هم شرکای خیلی خوبی برای ایران هستند که نمی‌توان آنها را دست‌کم گرفت. مثلاً هند دارای مزیت نسبی در بخش محصولات نرم‌افزاری است و به عبارتی می‌تواند در این زمینه به اقتصاد ایران کمک کند. علاوه بر این، کشور هند دارای بازار بسیار بزرگی است و در این زمینه پتانسیل قابل توجهی دارد. کشور چین نیز از بازار بزرگی برخوردار است و در این زمینه پتانسیل قابل توجهی دارد. از سوی دیگر چین با سرمایه‌گذاری‌هایی که قبلاً انجام داده، صاحب تکنولوژی شده و اکنون به عنوان یکی از قدرت‌های بزرگ تولیدی در جهان شناخته می‌شود. به عبارتی این دو کشور گاهی رقبای هم‌عرض هم شناخته می‌شوند.
البته هنوز هم کشور چین بین شرکای ایران، عمده‌ترین مبادلات تجاری را با ایران دارد.
البته این وضعیت باید تغییر کند و این سهم و نسبتی که اکنون چین از بازار تجاری ایران دارد، باید کمی تعدیل شود و وزن‌های بیشتری به کشورهایی مثل کره جنوبی و ژاپن اختصاص یابد.
حضور کره جنوبی در صنایع نفت و گاز ایران به چه سطحی رسیده است؟
در این بخش باید مقداری با احتیاط صحبت کرد. می‌خواهم بگویم آن طور که روابط در بخش‌های دیگر در حال شکل‌گیری است، در این بخش مورد اشاره شما کمتر اتفاق افتاده است. البته به دلیل اینکه ما به عنوان یک صادرکننده محسوب می‌شدیم و هیچ‌وقت کره جنوبی از منابعی مثل نفت و گاز برخوردار نبوده است، باید بیشتر در این مساله تامل کرد. وقتی افزایش مبادلات ما با کشور کره جنوبی در بخش‌هایی مانند صنایع فلزی یا صنایع خودرو اتفاق می‌افتد، قطعاً به انرژی هم نیاز است و آنجاست که می‌توان مثلاً در حوزه حمل‌ونقل، انرژی و کشتی‌سازی مثلاً برای تانکرهای نفت کشور کره را یک شریک مناسب محسوب کرد.
اواسط آبان ماه امسال بود که یک رسانه کره‌ای (یونهاپ) خبر داد بر اساس گزارش صنعتی کره جنوبی، واردات نفت این کشور از ایران در 9 ماه نخست سال 2016 در مقایسه با مدت مشابه سال 2015 بیش از دو برابر شده است. به نظر شما آیا کره جنوبی به افزایش خرید نفت از ایران ادامه می‌دهد؟
همیشه کره جنوبی یکی از شرکای نفتی ما بوده و ایران یکی از کشورهای تامین‌کننده نیازهای نفتی کره جنوبی بوده است. در واقع ایران یک شریک بزرگ و عمده حوزه انرژی کشور کره جنوبی بوده و در بحث‌ها و مذاکرات با مقامات کره‌ای، آنها معمولاً به نقش استراتژیک ایران در حوزه انرژی کشور کره جنوبی اذعان کرده‌اند. در واقع کره‌ای‌ها به نقش ایران در زمینه تامین نیازهای انرژی کشورشان آگاه هستند.
در این حوزه چه چشم‌اندازی را پیش‌بینی می‌کنید؟ آیا این روند به صورت صعودی ادامه می‌یابد؟
بله، دقیقاً همین‌طور است. به دلیل اینکه یک همبستگی بین توسعه روابط اقتصادی بین دو کشور و افزایش صادرات نفت ایران به کره وجود دارد. معمولاً نفت و انرژی بخش‌های مهمی در روابط اقتصادی و مذاکرات بین دو کشور است.
دیدگاه تان را بنویسید