استرس دارم

محمدحسین شاوردی: 334 شهر؛ این آخرین آمار وزارت نیرو از شهرهای ایران است که با داشتن 5 /34 میلیون نفر جمعیت، مستقیماً درگیر تنش آبی حاد شده‌اند. بحرانی که می‌تواند معیشت و حتی حیات نیمی از جمعیت کشور را به باد دهد. شاید باور نکنید، شاید هم بارندگی‌های شش‌ماهه اخیر را سند ابطال این ادعا بدانید یا اصلاً کل پدیده تغییر اقلیم را مساله‌ای خرافی بدانید. اما حتماً با خالی بودن قلک و صفر بودن حساب بانکی خود آشنایی دارید. اینکه بی‌پولی چه استرس طاقت‌فرسایی به افراد وارد می‌کند نیازمند توضیح نیست، اما حتماً لازم است درباره قلک خالی آب کشور حرف بزنیم چون زمین زبان ندارد و آب مایه حیات است. بدون آب چه خواهیم کرد؟

بی‌هیچ تعارفی، هفت دهه ناکارآمدی در سیاستگذاری آب ما را به جایی رسانده که دیگر چاره‌ای جز تغییر مسیر نداریم. گفته می‌شود که هم‌اکنون حدود 120 میلیارد مترمکعب کسری مخزن در اکثر دشت‌های کشور اوضاع را به شدت بحرانی کرده و ذخیره‌ای که قرار بوده چند دهه بعد آذوقه نوادگان ما باشد، از ناحیه کشاورزی بی‌حاصل و 300 هزار حلقه چاه غیرمجاز، بلعیده شده است. در عین حال ما سالانه 80 درصد منابع سالانه آبی کشور را مصرف می‌کنیم در حالی که نرخ طبیعی و معمول آن در جهان کمتر از 60 درصد است. چیزی که بحران را عمیق‌تر می‌کند، پافشاری بر خودکفایی بخش کشاورزی در ارقامی نظیر گندم است.

در واقع، اگر واژه تنش آبی را با برداشت بی‌رویه منابع سالانه آب مترادف بدانیم، باید بپذیریم که ایران مدت‌هاست مرزهای خطر و بحران را در این بخش سپری کرده اما نه به دست شما! بلکه به دست سیستم قدیمی و فرسوده مدیریت کشاورزی، آب و انرژی در ایران که برای ارتقای بهره‌وری تقاضا هرگز پا به حیطه عمل نمی‌گذارد. شکافی که به دلیل عدم توجه به الگوهای بهینه کشت ملی-منطقه‌ای، کشور را در آستانه فرسایش تمدنی قرار داده است.

گزارش سال 2019 بنیاد جهانی منابع (world resources institute) در واشنگتن آمریکا ضمن تایید تنش آبی حاد در ایران، تاکید دارد که اگر جهان بازده کشاورزی خود را بهبود نبخشد، میزان مصرف آب را کاهش ندهد و از پساب‌ها مجدداً استفاده نکند، کمبود آب در آینده تنشی دائمی خواهد بود.

متاسفانه اما سیاستگذار فعلاً نه اشتباهاتش را می‌پذیرد و نه تمایلی به حل واقعی مساله دارد. چرایی این موضوع در برداشت سنتی از مفهوم حکمرانی و سیاستگذاری عمومی است که در آن تصور می‌شود منابع تا همیشه به وفور یافت می‌شود. این تصور اما می‌تواند کشور را به کام خشونت و ناآرامی بکشاند. گزارش اخیر سازمان ملل از سطح مناقشات ملی، منطقه‌ای و جهانی بر سر منابع آب، گویای افزایش تعداد درگیری‌ها تا سطح 1830 مورد طی نیم‌قرن اخیر است. بحرانی که 37 مورد آن به درگیری‌های نظامی داخلی و خارجی منجر شده و اغلب به دلیل ورشکستگی آبی رخ داده است. خوب است تا پنجره سیاستگذاری باز شده، مساله را حل کنیم. چیزی که محمد فاضلی میهمان این شماره تجارت فردا هم بر آن تاکید دارد.