رقابت مراکز مالی خاورمیانه

با وجود پیچیدگی برخی از مراکز مالی و به‌رغم فراوانی تلفن‌های هوشمند، خاورمیانه در پذیرش فناوری مالی یا فین‌تک دیر عمل کرده است. طبق گزارش یک موسسه مشورتی، از بیش از 50 میلیارد‌دلاری که از سال 2010 در سطح جهان در فناوری مالی سرمایه‌گذاری شده است فقط یک درصد به خاورمیانه و شمال آفریقا اختصاص دارد.

خالد الرومی رئیس هیات توسعه اقتصادی بحرین سستی نهادها، فقدان زیرساختارها و نبود سرمایه ماجراجویانه را عامل این عقب‌ماندگی می‌داند. با این حال او اصرار دارد که نوآوری در سنت مالی اسلامی امری ذاتی است. چک امروزی برگرفته از یک ابزار مالی عربی است: نوشته‌ای که وعده پرداخت پول کالا را در هنگام تحویل می‌داد، به این صورت افراد مجبور نبودند در سفرهای خطرناک پول حمل کنند. به گفته خالد «‌در قرن نهم یک تاجر مسلمان می‌توانست چکی را در چین نقد کند که از بانک او در بغداد صادر شده بود.» 

اکنون چندین شهر با یکدیگر رقابت می‌کنند تا به مراکز فناوری مالی تبدیل شوند. سال گذشته دو مرکز «شتاب‌دهنده» یا مدارس ویژه بنگاه‌های نوپا (Start up) در قاهره تشکیل شدند. ابوظبی اولین «جعبه شنی مقرراتی» منطقه را معرفی کرد، طبق این طرح محصولات جدید مجاز هستند دو سال بدون پیروی کامل از مقررات به صورت آزمایشی کار کنند. مرکز مالی این شهر در ماه مارس توافقنامه‌ای را با بانک مرکزی سنگاپور که مقام عالی پولی این دولت-جزیره است به امضا رساند تا پروژه‌های مشترک فناوری مالی را به اجرا گذارند. یکی از این پروژه‌ها پرداخت‌های موبایلی و بلاک‌چین (Block  chain) را دربر می‌گیرد. مدرسه جدید فناوری مالی دوبی (شتاب‌دهنده) که اولین مدرسه از نوع خود در منطقه خلیج‌فارس است پذیرش درخواست‌ها را آغاز کرده است. 

قطر و بحرین نیز کنفرانس‌هایی در زمینه فناوری مالی برگزار کرده‌اند تا از دیگران عقب نمانند. بحرین تلاش دارد با همکاری سنگاپور یک اکوسیستم فناوری مالی تشکیل دهد. طبق گزارش وب‌سایت کارآفرینی وامدا (Wamda)، در سال 2010 کمتر از 20 بنگاه نوپای فناوری مالی در خاورمیانه و شمال آفریقا فعال بودند که تا سال 2015 این رقم به 105 بنگاه رسید. 

بازار اصلی آنها انبوهی از کارگران مهاجر هستند که نیاز دارند درآمدشان را به کشور و خانواده خود انتقال دهند. اما طبق گفته اریک اسکینر این بازار بسیاری از مهاجران مقیم و ابرثروتمندان محلی را نیز دربر می‌گیرد. در آن‌سوی دیگر طیف، فناوری مالی می‌تواند خدمات ارزان‌ را به افرادی که تحت پوشش بانکی نیستند ارائه دهد. طبق گزارش بانک جهانی بیش از چهارپنجم جمعیت منطقه تحت پوشش خدمات بانکی نیستند. این میزان بزرگ‌ترین نسبت در سراسر جهان است. 

این چشم‌انداز بانک‌های اسلامی را به وجد آورده است. گزارش موسسه مشاورتی ئی‌‌وای (EY) بیان می‌کند که 40 بانک بزرگ اسلامی سرمایه‌گذاری‌های 15 تا 50 میلیون‌دلاری را در نوآوری‌های دیجیتالی تصویب کرده‌اند. این صنعت هم‌اکنون به حدود 100 میلیون مشتری در سراسر جهان خدمات‌رسانی می‌کند اما بازار بالقوه شش برابر بزرگ‌تر است. فناوری مالی به ویژه فناوری‌های بلاک‌چین می‌توانند عامل شکوفایی امور مالی اسلامی باشند چراکه آنها می‌توانند تراکنش‌ها را بین موسساتی که برداشت‌های مختلف از قانون شریعت را اجرا می‌کنند تسهیل و یکسان ‌سازند. کاربران بانکداری اسلامی نیز هیجان‌زده شده‌اند. سه نفر از هر چهار کاربر می‌گویند علاقه‌مندند تجربه‌های دیجیتالی بهتری داشته باشند. 

آقای اسکینر اطمینان دارد این شهرها می‌توانند مراکز فناوری مالی باشند. به گفته او 20 سال پیش به سختی می‌توانستید شهر دوبی را روی نقشه پیدا کنید اما اکنون این شهر هجدهمین مرکز بزرگ مالی جهان است و در رتبه‌بندی بالاتر از فرانکفورت قرار دارد. دیگر شهرها نیز به دنبال سهم خود هستند. شاید آنها مراکز اتصال اقتصادهای آسیا و آفریقا باشند یا به همسایه ثروتمند خود یعنی عربستان سعودی خدمات بدهند. به عقیده آقای اسکینر عربستان در چشم‌انداز آینده جهانی جایگاهی ندارد و بحرین نیز نمی‌تواند اهمیت زیادی پیدا کند.