عضو هیات مدیره انجمن فیزیوتراپی ایران از افزایش مشکلات حرکتی در ایران می‌گوید
انحنای انسان
توجه به سلامت جامعه و پیشگیری از آسیب‌های جسمی و روحی، علاوه بر تاثیر روی کیفیت زندگی افراد جامعه، از منظر اقتصادی و بهره‌وری منابع انسانی و البته کاهش هزینه‌های میانسالی و سالمندی، اهمیت بالایی دارد.
توجه به سلامت جامعه و پیشگیری از آسیب‌های جسمی و روحی، علاوه بر تاثیر روی کیفیت زندگی افراد جامعه، از منظر اقتصادی و بهره‌وری منابع انسانی و البته کاهش هزینه‌های میانسالی و سالمندی، اهمیت بالایی دارد. پرهام پارسا‌نژاد عضو هیات مدیره انجمن فیزیوتراپی ایران در گفت‌وگو با تجارت فردا، نسبت به کم‌توجهی به اختلالات در حال گسترش در اسکلت و عضلات ابراز نگرانی کرد و گفت که سونامی ناتوانی در آینده نه‌چندان دور دامن بسیاری از مردم ایران را می‌گیرد، تمرینات کششی سبک و هوازی مانند نرمش و پیاده‌روی یا راه رفتن روی تردمیل با سرعت پایین، دوچرخه زدن آرام و زمان‌دار و شنا کردن، خستگی، گرفتگی و کوتاهی عضلات را از بین می‌برد.
* * *
طبق گفته دکتر بندپی رئیس انجمن فیزیوتراپی ایران، اختلالات عضلانی و اسکلتی در کشور در حال افزایش است و 40 درصد ایرانی‌ها مبتلا به این اختلالات هستند. این عدد به نسبت میانگین معمول آن که احتمالاً جهانی است، عدد بالایی را نشان می‌دهد؟
البته این اختلالات در همه کشورهای دنیا رو به پیشرفت است چون با ماشینی شدن زندگی و ورود وسایل ارتباطی هوشمند مثل تلفن‌های هوشمند و انواع رایانه‌ها، زمان کار کردن انسان‌ها با این وسایل به‌شدت افزایش یافته است و در نتیجه، تحرک در جوامع به ویژه جوامع شهرنشین کم می‌شود. با کم شدن تحرک انسان‌ها در طول ساعات روز و دوران زندگی، شرایط عضله‌ها از حیث آمادگی، پایین‌تر آمده و آسیب‌های اسکلتی و عضلانی خود را نشان خواهد داد. توجه ما در انجمن فیزیوتراپی ایران به این مفهوم، لزوماً به این دلیل نیست که فقط ایران در دنیا با این اختلالات مواجه است. سازمان جهانی بهداشت سال گذشته تفاهمنامه‌ای با کنفدراسیون جهانی فیزیوتراپی امضا کرد و قرار شد فیزیوتراپ‌ها به صورت پایلوت در بخش اروپای این سازمان به شکل فعال وارد شوند. ورود آنان به داخل جوامع باعث خواهد شد عواملی که باعث بی‌حرکتی می‌شود، سبک زندگی، کارهای روزمره و... مردم از نزدیک بررسی شود و با آموزش موثر، در جهت پیشگیری از آن اقدامات لازم صورت گیرد. این مشکل در تمام دنیا در حال فراگیر شدن است. ما هم در انجمن فیزیوتراپی با بیان این مسائل در نظر داریم نظر متولیان نظام سلامت و بخش بهداشت و درمان به این حوزه جلب شود که سونامی ناتوانی در آینده نه‌چندان دور دامن بسیاری از مردم را می‌گیرد. چند سالی بیشتر نیست که تلفن‌های هوشمند وارد چرخه زندگی مردم شده است و اگر استفاده از آنها به شکل امروزی ادامه پیدا کند همه بدن به ویژه عضلات پشت گردن، دچار آسیب‌های جدی خواهند شد.
اما این مشکلات می‌تواند در زمان استفاده از رایانه‌های ثابت و متحرک هم اتفاق بیفتد.
ورود رایانه به صورت انبوه به محیط‌های زندگی و کار در ایران از حدود دو دهه قبل آغاز شد. بله در آن مقطع تا امروز همه چیز تحت تاثیر حضور این وسیله قرار گرفت اما تفاوت عمده‌ای با تلفن‌های همراه هوشمند داشت که امکان ایجاد اصلاحات در نوع استفاده از آن را فراهم می‌کرد. هر فردی زمان کاری خاص یا زمان فراغت مشخصی دارد مثلاً هشت ساعت کار می‌کند یا سه یا چهار ساعت از یارانه استفاده شخصی می‌کند. اما تلفن‌های همراه هوشمند این‌گونه نیستند. من به آنها می‌گویم «عزیزتر از جان» چون زمان استفاده نامحدود دارد و در رختخواب، روز تعطیل، موقع استراحت، در مهمانی خانوادگی و... افراد با آن مشغول هستند. چون زمان نامحدود است نمی‌توان ملاحظات را در نظر گرفت. تمام مهره‌های گردن و مهره‌ها و قوس پشتی درگیر می‌شود چون وزن سر به سمت جلوست و عضله‌های گردن تا حدی می‌توانند وزن سر را تحمل کنند و بعد رها می‌کنند و دیسک‌های بین‌مهره‌ای بیرون می‌زند. هفت مهره در ناحیه گردن قرار دارند و بیرون‌زدگی دیسک و فشار به لیگامان‌ها باعث اسپاسم و گرفتگی اطراف این نواحی شده و عصب‌ها تحریک می‌شوند و دردها با گزگز و مورمور و سردرد و سرگیجه و تهوع در پی آن می‌آید. این امر ناتوانی جسمی ایجاد می‌کند و روزهای دوری از کار و مرخصی‌های استعلاجی و تحمیل هزینه‌های بالا به نظام سلامت را در پی داشته و سیکل معمول زندگی شخصی و کاری را مختل می‌کند.
به سبک زندگی اشاره کردید. آیا ورزش، شیوه نشستن، میزان تحرک و... در این بحث تاثیرگذار است و آمادگی بدن هنگام استفاده از وسیله‌های ارتباطی جدید را بالا می‌برد؟
بله، کسی که صبح تا شب در اداره مشغول کار بوده و پشت میز و کامپیوتر خود نشسته و در شرایط بی‌تحرکی قرار داشته است و در همین زمان از تلفن همراه هوشمند هم استفاده کرده و سر او رو به جلو بوده و عضلات خسته و گرفته و دچار اسپاسم را به ارمغان آورده است حالا با خود می‌گوید من باید ورزش را در برنامه زندگی خود بگنجانم. برای همین بعد از ساعت کار، در یک باشگاه ورزشی ثبت‌نام می‌کند. نیاز بدن چنین فردی، رشته‌هایی نظیر ایروبیک، نرمش‌های آرام و کششی است که تنش عضلانی را که در بی‌حرکتی به وجود آمده ترمیم کند. اما چه اتفاقی می‌افتد؟ در باشگاه بدنسازی زیر نظر مربیانی که آشنایی با مشکلات حرکتی ندارند ثبت‌نام کرده و با این شرایط عضلات خسته و اسپاسم‌شده و گرفته به جای تمریناتی که عضلاتش را ریلکس کند وزنه و دمبل‌های چند ده کیلویی را بلند می‌کند و مجدداً مشکلی به مشکلات افراد اضافه می‌شود. توصیه فیزیوتراپی این است که در مشاغلی که تحرک کم است نباید به ورزش‌های قدرتی رو آورد بلکه باید تمرینات هوازی سبک ولی مداوم و البته حرکت‌های کششی را انجام داد.
این نوع تمرینات، چه اثری بر عضلات افراد دارند؟
عضلات در اثر بی‌تحرکی و پشت میز‌نشینی، صبح تا شب در طول کوتاه‌شده خود قرار دارند مثلاً عضلات شکمی در طول کوتاه‌شدگی قرار دارند و عضلات پشت ران هیچ کشیدگی پیدا نمی‌کنند. اگر ورزش‌های سنگین با وزنه انجام شود و این عضلات زیر وزنه کش بیایند، مستعد آسیب بوده و به سرعت دچار اسپاسم و کشیدگی عضلانی می‌شوند. تاکید می‌کنم تمرینات کششی سبک و هوازی مانند نرمش و پیاده‌روی یا راه رفتن روی تردمیل با سرعت پایین، دوچرخه زدن آرام و زمان‌دار و شنا کردن، خستگی، گرفتگی و کوتاهی عضلات را از بین می‌برد. اگر سه ماه اینها ادامه یابد سطح آمادگی جسمانی افراد ارتقا پیدا می‌کند و این بالا رفتن سطح آمادگی جسمانی تحمل بدن در برابر نشستن‌های طولانی و بی‌حرکتی‌های طولانی را که ناگزیر از تحمل آن هستیم بالا می‌برد و استقامت بدن و آمادگی جسمانی افزایش می‌یابد که نتیجه آن، این خواهد بود که عضلات بیشتر می‌توانند وزن سر روی گردن و وزن تن روی گردن را تحمل کنند و عارضه دیسک کمتر می‌شود. همان‌طور که اشاره کردم عضله تا جایی وزن سر و تنه را تحمل می‌کند بعد خسته می‌شود و وزن سر به دیسک‌های گردن و وزن تن به دیسک‌های کمر وارد می‌شود. یک برنامه منظم سبک ورزشی طولانی‌مدت تحمل و توان عضله‌ها را بالا می‌برد و وزن سر برای گردن، وزن تن برای کمر و وزن کل بدن برای زانوها قابل تحمل شده و آسیب به مفاصل کمتر می‌شود.
پس با این حساب، ورزش‌های سنگین برای بسیاری از گروه‌های اجتماعی و سنی ما مناسب نیست.
بله، بارها به مراجعان خود گفته‌ام نرمش برای سلامتی مفید است اما دمبل برای سلامتی مضر است. در ورزش حرفه‌ای باید آمادگی جسمانی بالا باشد. نرمش و تمرینات سبک طولانی‌مدت و متمادی و منظم بسیار مفید است اما باید دقت داشت برای هر شخصی با هر آمادگی جسمانی و در هر سنی تمرینات سبک و ورزش‌های روزمره تعریف جداگانه‌ای دارد. اما در ورزشگاه‌های ما یک فرد 50ساله کنار یک دانشجوی 20ساله قرار گرفته و به اسم ایروبیک، یوگا و پیلاتس، تمرینات یکسانی به همه داده می‌شود. در حالی که در ورزش هم مانند کلاس آموزش زبان، ابتدا باید فرد مراجعه‌کننده تعیین سطح شود و بعد کلاس‌هایی در سطوح مختلف برای وضعیت‌های جسمانی مختلف، طراحی و اجرا شود.
معمولاً آموزش لازم دراین‌باره به جامعه ارائه نمی‌شود. مثلاً در مدارس این شرایط می‌تواند به خوبی انجام شود. در گذشته به دلیل مشکلات ریزودرشت کشور، توجه به مسائل حوزه سلامت کمتر بود اما امروز به نظر می‌رسد این دغدغه بیشتر شده باشد. برای ترویج این آموزش‌ها چه باید کرد؟
در انجمن فیزیوتراپی بنابر این است که با امضای تفاهمنامه با وزارتخانه‌های درگیر الگوی زندگی مانند آموزش‌وپرورش، علوم، ورزش و امور جوانان، یا سازمان بهزیستی، این امکان را فراهم کنیم تا همکاران فیزیوتراپیست ما وارد جامعه شوند و با حضور در کف جامعه در ارتباط مستقیم با مردم به آموزش اهتمام ورزند. قدم بزرگ در پیشگیری از بروز آسیب‌ها، همین نکته است. در انجمن بر این نکته تاکید کرده‌ایم که در معرض سونامی اختلالات اسکلتی عضلانی در 10 سال آینده به ویژه با همه‌گیر شدن استفاده از تلفن‌های هوشمند خواهیم بود. در همین رابطه در روزهای پایانی سال 95 تفاهمنامه‌ای با بهزیستی برای حضور در ادارات بهزیستی به امضا رسید.
این تفاهمنامه برای حضور در ادارات بهزیستی یا مراکزی که افراد را نگهداری می‌کنند، انجام شد؟
هم مراکز نگهداری معلولان و سالمندان و هم ادارات بهزیستی برای ارائه خدمات به کارکنان این مجموعه است. به هر حال هر چه سالمندان تحت پوشش این نهاد، ناتوانی بیشتری داشته باشند، هزینه‌ها بیشتر خواهد شد و هر چه روی پای خود باشند، علاوه بر ایجاد نشاط در خود آنان، هزینه‌های نگهداری کمتری خواهند داشت. دومین هدف ما، ارتباط با مجموعه آموزش‌وپرورش است، اگر این آموزش‌ها در سطوح ابتدایی ارائه شود و امکان تشخیص‌های افتراقی برای همکاران ما فراهم شود یعنی از همان سنین پایین می‌توان تشخیص داد که مثلاً زانوهای دانش‌آموز ابتدایی به سمت داخل یا بیرون است یا با مشکل صاف بودن کف پا یا انحراف در ستون فقرات یا ضعف عمومی عضلات مواجه است. اگر از ابتدا تشخیص درست داده شده و به والدین گفته شود چه ورزشی برای فرزندشان مناسب است، این اختلالات به‌شدت کاهش می‌یابند. خود من در کلینیک خود با نوجوانی مواجه شده‌ام که انحراف زانو دارد اما او را در مدرسه فوتبال ثبت‌نام کرده‌اند. با توجه به آسیب‌های احتمالی در فوتبال، وضعیت او حتماً بدتر خواهد شد در حالی که فردی با چنین مشکلی را باید در کلاس شنا ثبت‌نام کنند که ریسک کمتری وجود دارد. در سنین قبل از بلوغ با تمرین‌های خیلی ساده می‌توانیم مشکلات را اصلاح کنیم. هر‌چه سرمایه‌گذاری در مدارس و روی دانش‌آموزان صورت بگیرد و فیزیوتراپ‌ها حضور فعال‌تری داشته باشند و آموزش همگانی ارائه کنند، در سال‌های آینده جامعه میانسال توانمند و سالمندان سالم‌تری خواهیم داشت.
استانداردسازی وسایل نشستن مانند میزها و صندلی‌های کار و البته محیط آموزشی مانند نیمکت و تک‌صندلی‌ها در دانشگاه‌ها، چقدر تاثیرگذار است؟
طبیعتاً قبل از اینکه ادارات و سازمان‌های دولتی یا بخش خصوصی بخواهند لوازم مورد نیاز خود را خریداری کنند، به جای توجه به قیمت‌ها و اینکه مسوول خرید به شکل سرخود، مسائل اقتصادی یا روابط دوستانه با فروشندگان کالا را مدنظر قرار دهد، می‌توانند با یک تماس ساده با انجمن فیزیوتراپی و دریافت مشاوره از متخصصان فیزیوتراپی، وسایل کاملاً استاندارد با شرایط کارکنان خود خریداری کنند. نوع میز و صندلی و نحوه قرار دادن کامپیوتر، ارتفاع صندلی و میز بسیار با‌اهمیت است. در بازدید از برخی ادارات دیده‌ام که خود کارمندان برای اصلاح مشکلات میز و صندلی خود، وسایلی را اختراع کرده‌اند و همین باعث شده سطوح قرار گرفتن لگن روی صندلی بالا و پایین شود و به جای حل مشکل اصلی، مشکلات جدید اضافه شود. یک مشاوره ساده می‌تواند مانع اینها شود. ما به فرهنگ‌سازی برای خرید لوازم کار کارمندان و پرسنل سازمان و دانشجویان و دانش‌آموزان نیاز داریم. نباید فقط به مسائل اقتصادی در خرید کالا توجه کرد.
رسانه‌ها چگونه می‌توانند به این مسائل ورود کنند؟
انجمن فیزیوتراپی ارتباط خوبی با رسانه‌ها دارد و هفته‌ای نبوده که یک یا دو خبر با کمک دوستان در خبرگزاری‌های مهم منتشر نشود. سعی می‌کنیم دائم از طریق متخصصان خود و اعضای محترم هیات مدیره با مردم سخن بگوییم اما اینکه چه خلاقیت و نوآوری در کار رسانه‌ها وجود داشته باشد که علاوه بر توصیه‌ها که مرتباً منتشر می‌شود، این خلاقیت برای مردم جذاب باشد، کار تخصصی آنهاست. ما سال گذشته بالای 400 خبر در رسانه‌ها داشتیم و خبرنگاران با اشتیاق همکاری می‌کردند اما اینکه چگونه آنها را جذاب‌تر کنیم بحث دیگری است. برخی اخبار و گفت‌وگوها مورد اقبال همه قرار می‌گیرد و همه‌جا دست به دست می‌شود و بعضی دیگر در همان رسانه منتشرکننده باقی می‌ماند. این مساله به کیفیت نگاه اصحاب رسانه به این حوزه، ادبیات نوشتاری، تصاویر و... برمی‌گردد که در حد وظیفه به عنوان مسوول صفحه سلامت به آن نگاه کنند یا خودشان خلاقیت و نوآوری هم داشته باشند. می‌توان فیزیوتراپی را با حوزه ارتوپدی و مغز و اعصاب ترکیب و مسائل آن را از سه نگاه بررسی کرد. وزارت بهداشت و درمان هم اخیراً درک کرده که بیماری‌های غیر‌واگیر، بیشتر سلامت جامعه را تهدید می‌کنند و اگر رسانه‌ها بتوانند بیشتر روی معضلات این حوزه کار کنند، متولیان هم ناچار به توجه بیشتر خواهند شد. هفته گذشته بیست‌وهشتمین کنگره سالانه انجمن فیزیوتراپی برگزار شد و سعی کردیم از متخصصان فیزیوتراپی برای ساخت کلیپ‌های سه‌دقیقه‌ای کمک بگیریم. اما اینکه حوزه‌هایی مانند انیمیشن، موشن‌گرافی، اینفو و... که اصحاب فرهنگ و هنر و رسانه در آن متخصص هستند دنبال شود حتماً تاثیر بیشتری هم خواهد داشت. ما درمانگر هستیم و می‌توانیم توصیه‌هایی به مردم داشته باشیم اما اگر دوستان رسانه، طرح و برنامه‌ای دارند با در نظر داشتن بودجه محدود یک انجمن علمی، می‌توانند ارائه کنند و ما از آن استقبال می‌کنیم.
در خصوص برخی انحراف‌ها در طرح تحول سلامت، بارها موضوعاتی مطرح شد که البته وزیر مربوطه، واکنش منطقی در قبال آن نداشت. شما هم اشاره‌ای به این مشکلات داشتید. باید چه نگرشی به این حوزه داشت؟
بخش فیزیوتراپی در نظام سلامت به خوبی دیده نشده است چراکه نظام پزشک‌سالاری دائماً در حال گسترش است و پزشکان می‌خواهند عواید بهداشت و درمان بیشتر به سمت آنان سوق داده شود. گروه توان‌بخشی، شنوایی‌سنجی و گفتار درمانی در دنیا نقش بارزی دارد و فیزیوتراپی یکی از 10 شغل برتر استرالیا، آمریکا، کانادا و... است اما در ایران فیزیوتراپی را در حد تکنسین نگه می‌دارند تا بیماران ناگزیر از مراجعه به پزشکان باشند. نگاه متولیان نظام سلامت نسبت به این رشته‌ها نیازمند تغییر است. وقتی این نگاه عوض شود بیمه هم خدمات فیزیوتراپی را پوشش بهتری می‌دهد و کیفیت خدمات افزایش می‌یابد. متاسفانه برنامه‌های برخی پزشکان که نوعی آگهی است، به دلیل درآمد بالای آن در صداوسیما مورد توجه قرار می‌گیرد و بخش فیزیوتراپی نمی‌تواند هزینه‌های 10 تا 15میلیونی برای حضور در برنامه‌های زنده برخی شبکه‌ها را تامین کند. اینها به‌خاطر پزشک‌سالاری در نظام سلامت رخ داده است. اگر توجه نظام سلامت و توجه بیمه‌ها و رسانه ملی به فیزیوتراپی و شرایط نامساعد جامعه از نظر اختلالات اسکلتی جلب شود با کمک سمن‌ها و رسانه‌های مستقل می‌توان به مدیریت این آسیب‌ها اهتمام ورزید. تا زمانی که نگاه به این رشته‌ها، گزینشی و حاشیه‌ای است مردم باید دچار معضل شوند، دیسک آنها بیرون بزند تا مراجعه کنند و نمی‌توان در راستای پیشگیری اقدام خاصی انجام داد.
