بورس کم‌رمق

بازارهای مالی هفته گذشته را با بازدهی مثبت به پایان رساند. زمستان بازارها در حالی داغ شده است که دلار، رشد پنج‌درصدی داشت و نفت وارد کانال 84 دلار شد. همچنین قیمت سکه نیز تا نزدیکی 33 میلیون و 860 هزار تومان پیشروی کرد. این در حالی است که بورس تهران، همچنان از قافله بازارها عقب مانده و شاخص کل و نماگر هم‌وزن بازار موفق نشدند تا بازدهی هفتگی خوبی را برای اهالی بازار رقم بزنند. به نظر می‌رسد عقب‌ماندگی بورس از سایر بازارها ناشی از ریسک تصمیمات دولت و ریسک‌های نظامی منطقه باشد.

دورخیز بورس برای رشد؟

بورس تهران، به‌‌رغم رشد قیمت در بازارهای موازی همچنان به دلیل افزایش ریسک‌های ژئوپولیتیک، روزهای سختی را تجربه می‌کند. به‌طوری که بازدهی شاخص‌های اصلی بازار سهام، طی یک هفته گذشته، از رشد بازارهای دیگر بسیار کمتر است. شاخص کل بورس با بازدهی منفی 76 /0درصدی و شاخص هم‌وزن نیز با افت 65 /0درصدی هفته دوم بهمن‌ماه را به پایان رساندند. با وجود آنکه افزایش نرخ دلار می‌تواند به بهبود سطح درآمد و سودآوری صنایع بورسی منجر شود و بازار را با تحرکاتی همراه کند، اما همچنان خطر تحرکات نظامی منطقه سهامداران را از خرید سهام برحذر می‌دارد. اما سابقه گذشته بازار سهام، نشان می‌دهد که رابطه مستقیمی میان رشد نرخ دلار و رشد شاخص بورس وجود دارد. هرچند این رابطه با تاخیر در قیمت‌ها نمایان شده است. این را که چرا بازار به دلار واکنش نشان نمی‌دهد باید در سه حوزه بررسی کرد. اول آنکه ریسک‌های داخلی همچنان از ریسک‌های خارجی و منطقه‌ای وزن بالاتری دارد. مشخص نیست که دولت دوباره برای بازارها چه خوابی دیده است. خوراک صنایع امکان دارد به واسطه عدم ثبات رویه دولت در خصوص صنایع دستخوش تغییرات قیمتی شود. همین ریسک طی یکی دو سال اخیر سبب شده است تا سود دلاری برخی از شرکت‌ها که نرخ فروش آنها به نرخ‌های جهانی وابسته است، کاهش یابد. در این سناریو، احتمالاً بازدهی سود ریالی شرکت‌ها به اندازه رشد دلار نخواهد بود و همین امر بازار را برای خرید محتاط خواهد کرد. از سوی دیگر، نرخ دلار صنایع نیز با وجود رشد نرخ دلار نوسان خاصی را تجربه نکرده است. هنوز شفاف نشده است که آیا دولت دوباره اتفاقات سال گذشته را در خصوص دلار صنایع تکرار خواهد کرد یا خیر؟ تحولات ارزی که طی سال گذشته روی داد، همچنان در سال جاری نیز بازار را تهدید کرد. صنایعی نظیر پتروشیمی‌ها و پالایشی‌ها تا اواسط سال جاری همچنان با دلار ترجیحی 28 هزار و 500تومانی محصولات خود را به فروش می‌رساندند. از این‌رو به نظر می‌رسد دلیل دوم عدم واکنش شاخص بورس به قیمت دلار، مربوط به عدم اطمینان از نرخ دلار آزاد طی یکی دو ماه آینده است. چرا که بازار نمی‌داند سیاست ارزی بانک مرکزی به چه گونه‌ای خواهد بود. اینکه آیا بانک مرکزی توانایی آن را دارد که دلار را همانند قبل کنترل کند یا از پس آن برنیاید، یکی از دلایل اصلی نااطمینانی‌های فعلی است. علاوه بر این، سرنوشت دلار نیما و فاصله نرخ نیما با دلار آزاد نیز یکی از ابهامات بازار است که باید به آن پاسخ داده شود. از این‌رو، به نظر می‌رسد همانند سال‌های گذشته بازار سهام تا زمانی که از تثبیت روند صعودی دلار اطمینان حاصل نکند، با رشد همراه نخواهد شد. این مدت زمان همان تاخیری است که رشد شاخص را نسبت به رشد قیمت دلار به تاخیر می‌اندازد. دلیل سوم عدم واکنش بازار به نرخ دلار، تحولات و هیجانات منفی است که در منطقه خاورمیانه وجود دارد. درگیری‌ها و سطح تنش‌ها در منطقه به جایی رسیده است که برخی از قدرت‌ها ایران را متهم به تحرکات نظامی می‌کنند. نگاهی به روند گذشته تحولات نظامی در منطقه و تاثیر آن بر بورس تهران نشان می‌دهد که احتمالاً بازار سهام، نسبت به این‌گونه تحولات به صورت مقطعی و کوتاه‌مدت واکنش نشان می‌دهد. البته این واکنش، در صورتی مقطعی و زودگذر خواهد بود که رشد دلار بازار را تحریک کند.

از سه موضوع بررسی‌شده می‌توان به این مهم در تحلیل بازار دست یافت که احتمالاً وزن ریسک‌های داخلی بیشتر است. اگر سیاست دولت نسبت به بودجه، نرخ ارز و سایر سیاست‌هایی که بازار سرمایه را تحریک می‌کند، شفاف‌تر و قابل پیش‌بینی‌تر باشد، احتمالاً بازار سهام بدون توجه به تحرکات منطقه‌ای یک واکنش مثبت و سریع از خود نشان می‌دهد. هرچند به ظاهر تقصیرها برگردن خاورمیانه افتاده است، اما به نظر می‌رسد ریشه مشکلات در داخل کشور و در گرو سیاست‌های کابینه اقتصادی دولت است. از این‌رو در صورتی که بازار به این اطمینان برسد، که خطری متوجه سرمایه اهالی بورس نیست، بدون شک نسبت به دلار واکنش نشان خواهد داد. از این‌رو عملکرد برخی از صنایع در 9 ماه اخیر نیز محرک خوبی برای چینش پرتفوی سهام خواهد بود. احتمال بسیار بالایی وجود دارد که بازار از شانه دلار بالا برود. اما شروع حرکت بازار در گرو شفافیت سیاست پولی دولت به‌خصوص در انتشار اوراق بانکی و ثبات رویه خواهد بود. اگر سناریوی رشد بازار تقویت شود، صنایع دلاری بازار با توجه به رشد دلار و کاهش مشکلات انرژی در سال جاری، این پتانسیل را دارند که زودتر از سایر صنایع تحرکات قوی را از خود نشان دهند.

بازدهی نفت از تحولات منطقه

تحولات منطقه‌ای دوباره نفت برنت را وارد کانال 80 دلار کرد. قیمت نفت برنت طی هفته اخیر از کانال 78 و 79 دلار عبور کرد و پس از فتح 80 دلار، موفق شد تا 84 دلار نیز پیشروی کند. پس از آن، شاخص مذکور تا روز چهارشنبه، روندی کاهشی را تا محدوده 82 دلار طی کرده است. به نظر می‌رسد یکی از دلایل اصلی رشد قیمت نفت، تحولات منطقه‌ای به‌خصوص در سوریه و یمن است. اما سایر عوامل نیز قیمت نفت را سرکوب می‌کند. آمارهای ضعیف اقتصادی چین همچنان سبب شده است تا نفت با وجود محرک‌های منطقه خاورمیانه روزهای پرنوسانی را پشت سر گذارد. نگرانی‌های تقاضا در خصوص بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام جهان، می‌تواند سد محکمی برای رشد قیمت نفت باشد. آمارها نشان می‌دهد فعالیت‌های تولیدی کارخانه‌های چین برای چهارمین ماه متوالی کاهش یافته است و همین موضوع سیگنال کاهش شتاب رشد اقتصادی چین را می‌دهد. بسیاری از تحلیلگران از جمله تحلیلگران اوپک، عقیده دارند که رشد تقاضا در اوایل 2024 کمتر از انتظارات خواهد بود.

احساسات کلی بازار نسبت به نفت افزایشی است. چرا که جنگ اسرائیل و غزه و همچنین تنش‌ها در دریای سرخ و همچنین تحرکات محور مقاومت علیه آمریکا از نفت حمایت قیمتی می‌کند. اما پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد به‌‌رغم کاهش تقاضا در جهان، زور تحولات نظامی منطقه، بیشتر خواهد بود و شاخص نفت روند روبه رشدی را طی خواهد کرد. این نکته را باید در نظر داشت که حماس اعلام کرده است پیشنهاد‌هایی در خصوص تبادل اسرا در راستای آتش‌بس دریافت کرده است. اگر این سناریو تقویت شود، برای رشد قیمت نفت مانعی جدید تراشیده می‌شود.

 عبور دلار از کانال‌های قیمتی

طی سال جاری، تحولات ارزی را در سه قسمت می‌توان توصیف کرد. قسمت اول، کنترل نرخ دلار پس از جهش ارزی سال گذشته است. جهشی که قیمت دلار را طی آذر سال گذشته، 12 درصد و در بهمن 1401، حدود 15 درصد افزایش داد. به‌طوری که بازدهی دلار را طی پاییز سال گذشته، 24 درصد و در زمستان همان سال، 21 درصد افزایش داد تا بازدهی دلار در سال 1401 را به 83 درصد برساند. بانک مرکزی با شروع سال جاری و به‌خصوص در تابستان موفق شد تا دلار را به خواب عمیقی فروببرد تا افسار رشد آن کشیده شود. در 270 روز معاملاتی سال جاری، حدود 70 روز دلار بازار آزاد در کانال 49 هزار تومان مورد معامله قرار گرفت. بانک مرکزی با کنترل ترازنامه و اخباری در خصوص توافقات سیاسی، انتظارات تورمی را کنترل کرده و قیمت ارز را در نیمه اول سال عمدتاً زیر 50 هزار تومان حفظ کرد.

مرحله دوم نوسانات دلار در نیم‌سال دوم سال جاری به وقوع پیوست. با آغاز نیمه دوم، دلار به واسطه تحولات غزه و شدت یافتن تنش‌های خاورمیانه، دوباره موفق شد سقف 50 هزار تومان را پس گرفته و از آن عبور کند. به‌طوری که بازدهی دلار در مهرماه 1402، به 47 /2 درصد رسید و این میزان از بازدهی ماهانه از فروردین 1402 بی‌سابقه بود. با وجود این، دلار با همه کشمکش‌ها در کنترل بانک مرکزی درآمد. بازدهی اسکناس آمریکایی در دو ماه باقی‌مانده پاییز یعنی آبان‌ماه و آذرماه به ترتیب، منفی 78 /0 و منفی 52 /0 درصد رقم خورد. به واسطه این‌گونه تحولات در نهایت، بازدهی دلار آمریکایی در پاییز، 05 /1 درصد و کمتر از بازدهی تابستان و بهار بود.

مرحله سوم معاملات ارزی که همه چیز را از کنترل خارج کرد، همزمان با درگیری‌های نیروهای مقاومت عراق و نیروهای حوثی یمن با ائتلاف آمریکایی-انگلیسی به وقوع پیوست. با وجود آنکه بانک مرکزی سعی داشت تا دوباره کنترل اوضاع را در دست گیرد. اما قدرت تحولات منطقه‌ای بر اقتدار بانک مرکزی چربید و نرخ دلار طی دی‌ماه سال جاری بازدهی 53 /8درصدی را به ثبت رساند. این در حالی است که دلار مرکز مبادله همچنان در محدوده 39 هزار و 500 تومان مورد معامله قرار می‌گیرد. تا لحظه تنظیم این گزارش، بازدهی دلار در بهمن‌ماه، 79 /7 درصد و در زمستان، به بیش از 15 درصد رسید. به نظر می‌رسد، بازار دلار تا زمانی که تحولات منطقه‌ای فروکش نکند، نوسان عجیب و غریبی را ثبت می‌کند.

بالا رفتن سکه از شانه دلار

سکه امامی در بازار آزاد تا 33 میلیون هم بالا رفت. تحولات منطقه و اثر آن بر قیمت دلار، سبب شده است تا بازار سکه امامی نیز از سایر بازارها عقب نمانده و روندی صعودی را طی کند. سکه امامی طی هفته گذشته، در کانال 33 میلیون باقی ماند و در روز دوشنبه تا 33 میلیون و 886 هزار تومان نیز پیشروی کرد. رشد قیمت سکه را عموماً می‌توان به نرخ دلار نسبت داد. اما از تحولات جهانی نیز نمی‌توان غافل شد. در روزهای آتی، جلسه کمیته فدرال‌رزرو برگزار می‌شود و اونس جهانی طلا با نوسانات اندک خود منتظر نتایج این نشست است. هرچند در این نشست در خصوص نرخ بهره صحبتی به میان نخواهد آمد ولی احتمالاً پاول در این جلسه چشم‌اندازی را برای نرخ بهره ترسیم خواهد کرد. داده‌های اقتصادی از جمله رشد اقتصادی بیش از انتظار آمریکا و کنترل نسبی تورم باعث شده است تا شانس کاهش نرخ بهره افزایش یابد. اونس طلا طی هفته گذشته تا دو هزار و 50 دلار افزایش یافت.

اما وزن تاثیر دلار بر سکه بیشتر بود. به‌طوری که رشد 17درصدی دلار در زمستان بازار سکه را داغ کرده است. مروری بر بازار سکه امامی نشان می‌دهد حباب سکه امامی از 25 درصد طی هفته‌های گذشته به 16 درصد رسیده است. که نزدیک به میانه تاریخی است. بازدهی سکه طلا، طی دی‌ماه، 87 /7 درصد و بهمن‌ماه نیز بازدهی این دارایی تا این لحظه، 15 /6 درصد بوده است. این بیشترین بازدهی مثبت ماهانه از اسفند 1401 است. بازدهی سکه امامی در زمستان 1402، حدود 51 /14 درصد بوده است که از زمستان 1401، بی‌سابقه است. همچنین بازدهی این دارایی از ابتدای سال تاکنون 29 /16 درصد بوده است.