لرزه بر جان مشتقات

بازارهای دارایی، در چند ماه اخیر به دلیل سیاست‌های منقبض‌کننده پولی، افت شدیدی را تجربه کرده بود. پس از شروع جنگ، زلزله شدیدی در بازار نفت و طلا به وقوع پیوست. اما بازار سهام، افت شدیدی را تجربه کرد. در نتیجه افت‌وخیزها در بازار سرمایه، قیمت قراردادهای آپشن سهام، روند نزولی سنگینی داشت و بازدهی بالایی نصیب استراتژیست‌های این بازار شد. در بورس کالا نیز معاملات طلا رونق گرفت. به‌طوری که قیمت قراردادهای آتی شمش طلا، صندوق طلا و نقره نوسانات قابل توجهی را به همراه داشتند. همچنین اخذ استراتژی‌هایی نظیر کاوردکال در معاملات شمش طلا، می‌تواند به بازدهی بالا منجر شود. در بورس انرژی نیز، با وجود کم‌رمقی معاملات آتی، اما واکنش اندکی به رشد قیمت نفت مشاهده شد.

آپشن‌ها از چشم افتادند؟

بورس تهران که از ابتدای مهر، روزهای ناگواری را سپری می‌کرد، تحت تاثیر جنگ و تحولات پس از آن، ریسک‌های جدیدی را متحمل شد. شاخص کل بازار سهام که در کانال دو میلیون و 100 هزار واحد قرار داشت، با افت چشم‌گیری کانال دو میلیون واحد را نیز از دست داد و حتی کانال یک میلیون و 900 هزار واحد را نیز پس از دو ماه و نیم به خود دید. اما مهم‌تر از تحولات بازار نقدی سهام، نوسانات بازار مشتقه سهام است. به‌طوری که آپشن‌های سهام طی ریزش‌های اخیر روزهای چندان خوبی را تجربه نکردند. معاملات قراردادهای با سررسید مهرماه متوقف شدند و قراردادهای آبان، نیز در حال سررسید شدن است. در این صورت تقریباً تمام قراردادهای پرمعامله بازار سررسید می‌شوند و فقط آپشن‌های نماد «خودرو» و «شستا» پرمعامله هستند. اجرای قوانین سخت‌گیرانه علیه کارگزاری‌هایی که خدمات آپشن ارائه می‌دادند و اجرای قوانین محدودکننده، به کاهش استقبال شرکت‌ها از انتشار قراردادهای اختیار معامله می‌انجامد. همین امر سبب شده است تا قراردادهای پرمعامله بازار از دیده‌بان معامله‌گران حذف شود. جایگزین قراردادهایی که در مهر و اوایل آبان‌ماه سررسید شدند، قراردادهای اختیار معامله‌ای هستند که سررسید آنان در آذر و دی‌ماه است. هر چند این قراردادها، مانند گذشته پررونق نیستند، اما می‌توانند محل مناسبی برای نوسان‌گیرهای بازار باشند. ارزش معاملات بازار اختیار معامله نیز طی یک ماه اخیر روند کاهشی را در پیش گرفته است. به‌طوری که دوباره ارزش معاملات به محدوده 70 میلیارد تومان بازگشته است. این در حالی است که ارزش معاملات طی روزهای رونق بازار، بیش از 200 میلیارد تومان بوده است.

از ابتدای مهر همزمان با افت‌وخیزهای بازار، قراردادهای اختیار معامله سودهای خوبی را نصیب معامله‌گران و استراتژیست‌ها کردند. طی مدت مذکور، افت 23درصدی نماد خودرو سبب شد تا قراردادهای اختیار معامله ایران‌خودرو، موقعیت‌های معاملاتی خوبی را برای اهالی این بازار فراهم کند. به عنوان مثال در روز شنبه، 6 آبان‌ماه افت 50 هزارواحدی شاخص کل سبب شد تا قرارداد «طخود 9014»، با قیمت اعمال 240 تومان که یک قرارداد در سود است، رشد بیش از 115درصدی را طی یک روز به ثبت برساند. همچنین اتخاذ استراتژی‌هایی نظیر کاوردکال (خرید سهام پایه همزمان با فروش اختیار خرید سهام پایه) یا فروش اختیار خرید پوشش یافته در یک ماه اخیر می‌توانست موجب شود تا بازدهی سبد استراتژیست‌های این بازار بهتر از سایر سبدها باشد. یکی از قراردادهایی که بازدهی بالایی را در اوایل مهر نصیب اتخاذکنندگان استراتژی کاوردکال کرد، قرارداد «ضخود 9015» است که قیمت اعمالی معادل با 260 تومان داشته و در آذرماه سررسید می‌شود. زمانی که قیمت نماد خودرو 283 تومان بود، فروش این قرارداد، بازدهی 14درصدی را در دو ماه نصیب سهامداران می‌کرد. این قرارداد یکی از پربازده‌ترین کاوردکال‌های بازار آپشن بود. قرارداد «ضدی 1107»، با سررسید بهمن‌ماه نیز، بازدهی 43درصدی را در چهار ماه فراهم می‌کند. در صورتی که معامله‌گران این قرارداد با اجرای استراتژی کاوردکال، در سررسید اقدام به اعمال کنند، بازدهی متوسط 9 درصد در ماه نصیب آنها می‌شود. قرارداد «ضخپارس 1200» که قیمت اعمال آن، 120 تومان است، نیز بازدهی 23درصدی را طی پنج ماه نصیب معامله‌گرانی خواهد کرد، که استراتژی فروش اختیار خرید پوشش یافته را اجرا کرده و در اسفندماه آن را با سهام پایه خریداری‌شده، اعمال کنند. این موضوع می‌تواند بازدهی متوسط پنج‌درصدی در ماه را برای معامله‌گران به ارمغان آورد. «ضسپا 1000» نیز، یکی از قراردادهایی است که استراتژی مذکور در آن قابلیت اجرا داشت، بازدهی اتخاذ موقعیت فروش فزاینده این قرارداد در صورتی که سهام پایه آن با قیمت 243 تومان خریداری می‌شد، طی سه ماه آتی 14 درصد خواهد بود که متوسط بازدهی ماهانه آن، 5 /4 درصد است. قیمت حال حاضر خودرو سبب شده است تا کاوردکال در قرارداد «ضخود 9012» که سررسید آن یک ماه دیگر است، به‌صرفه باشد. این استراتژی نیز بازدهی ماهانه چهار درصد را به همراه دارد. قراردادهای ذکرشده، جزو بهترین و پربازده‌ترین قراردادهایی است که کاوردکال کردن را به‌صرفه کرده است. با وجود این، این استراتژی بازدهی ماهانه حدود پنج‌درصدی را نصیب معامله‌گران می‌کند که دو برابر صندوق‌های درآمد ثابت است.

استراتژی خرید اختیار فروش پوشش‌یافته یا مرید پوت نیز یکی دیگر از استراتژی‌هایی است که قبل از شروع تنش‌ها در خاورمیانه، می‌توانست موجب بیمه شدن سهام خریداری‌شده در زمان افت شدید قیمت سهم شود. در مهرماه، اجرای استراتژی مرید پوت، در نماد خودرو با قیمت 282 تومان می‌توانست، سهم را در قیمت‌هایی پایین‌تر از 280 تومان بیمه کند. به‌طوری که اگر قرارداد «طخود 8019» با قیمت اعمال 280 تومان همزمان با نماد خودرو خریداری می‌شد و قیمت سهام ایران‌خودرو، افت شدیدی را تجربه می‌کرد، زیان سهامدار، چهار درصد بود و اگر قیمت سهام رشد می‌کرد، سهامدار همانند سایر سهامداران که صرفاً به خرید سهم اکتفا می‌کنند، بازدهی کسب می‌کرد. این قرارداد زمانی که در آبان ماه سررسید شد، قیمت ایران‌خودرو، 244 تومان بود و معامله‌گرانی که به تنهایی ایران‌خودرو را خریداری کردند نسبت به قیمت خرید که 280 تومان بود، زیان 15درصدی را تجربه می‌کردند. اما اجرای این استراتژی، موجب زیان چهاردرصدی شد.

تداوم رونق در بورس کالا

بورس کالای ایران، که سردمدار قراردادهای مشتقه در بازارهای مالی ایران است، طی ماه اخیر با نوسانات بسیار زیادی همراه بود. رونق بالای معاملات آتی شمش طلای خام و معاملات آپشن روی آتی صندوق‌های طلا و آپشن سکه نیز قابل توجه معامله‌گران این بازار بود. با وجود آنکه در اوایل مهرماه انتظارات در خصوص افزایش نرخ بهره به حد بالایی رسیده بود، قیمت طلای جهانی به کف کانال هزار و 800 دلار کاهش یافت. پس از شروع تنش‌ها در خاورمیانه و نفوذ ترس در بازارهای مالی به‌خصوص نفت و طلا، اونس جهانی طلا روند صعودی را از کف کانال تشکیل‌شده آغاز کرد. رکوردزنی‌های متعدد موجب شد تا طلای جهانی از سقف کانال هزار و 900 دلار نیز عبور کند و وارد کانال دو هزار دلار شود. به نظر می‌رسد در صورتی که تنش‌ها در خاورمیانه افزایش یابد، طلای جهانی پناهگاه امنی برای سرمایه‌گذاران باشد. به‌طوری که معامله‌گران اونس طلا بدون توجه به سیاست انقباضی بانک مرکزی آمریکا به روند صعودی فکر کنند و اونس طلا نیز همچنان رکودشکنی کند.

در ایران نیز به واسطه احتمال درگیری ایران در جنگ فلسطین با رژیم صهیونیستی، نرخ دلار پس از خواب تابستانی از کانال 49 هزار تومان عبور کرد و اعدادی بالای 50 هزار تومان را به خود دید. به همین دلیل رشد همزمان نرخ دلار و اونس جهانی طلا، به رشد قیمت شمش طلای خام منجر شد. مطابق با آمارهای بورس کالا، قیمت شمش طلا که ابتدای مهرماه حدود 300 هزار تومان بود، به 340 هزار تومان افزایش یافت. رشد قیمت طلای خام سبب شده است قراردادهای آتی شمش نیز رونق خوبی را تجربه کنند. به‌طوری که قیمت قرارداد آتی شمش طلای خام با سررسید اردیبهشت‌ماه سال 1403، با رشد 22درصدی از اوایل مهرماه تا سقف قیمتی 26 مهرماه، همراه شده است. این در حالی است که طلای جهانی رشد قیمتی 10درصدی را در این مدت تجربه کرده و دلار نیز تنها هفت درصد رشد کرده است.

صندوق طلای لوتوس نیز که دارایی پایه قراردادهای آتی بورس کالاست، با شروع جنگ بازدهی 10درصدی را به ثبت رسانده است. قیمت قرارداد آتی این صندوق با سررسید مردادماه 1403 طی این مدت، 30 درصد رشد کرده و از 23 هزار تومان به 30 هزار تومان افزایش یافته است. این در حالی است که قیمت صندوق طلا در حال حاضر، در محدوده 19 هزار تومان معامله می‌شود.

اونس جهانی نقره که در نیمه مهرماه، در کانال 20 دلار قرار داشت، پس از جنگ با تقاضای خوبی همراه شد. به‌طوری که قیمت هر اونس نقره پس از آن با رشد 10درصدی تا 23 دلار نیز افزایش یافت. همزمان با رشد تقاضا در دلار و نقره، قراردادهای آتی اونس با سررسید آذرماه که یکی از پرمعامله‌ترین قراردادهای آتی در بازار نقره است، با رشد 13درصدی همراه شد. این قرارداد که در نیمه مهرماه با قیمت تسویه هشت هزارتومانی مورد معامله قرار می‌گرفت، تا 43 هزار تومان نیز مورد معامله قرار گرفت.

یکی از امکانات خوبی که در معاملات آپشن بورس کالا فراهم شده است، امکان اخذ استراتژی کاوردکال در قراردادهای آپشن شمش طلای خام است. یکی از امکاناتی که لازم است تا بورس کالا برای رونق گرفتن معاملات مشتقه در بورس کالا اضافه کند، کاهش دردسرهای مربوط به افتتاح حساب‌های در اختیار و وکالتی است تا فرآیند اخذ کد معاملاتی آسان‌تر شده و معاملات این بازار رونق گیرد. همچنین امکان وثیقه‌گذاشتن دارایی پایه در برخی از کارگزاری‌ها فراهم شده است که انتظار می‌رود، در سایر کارگزاری‌ها نیز این موضوع رونق گرفته و با امکان اجرای استراتژی‌های مختلف، معامله‌گران بسیاری به بورس کالا و ابزارهای آن جذب شوند.

یکی از قراردادهای جذابی که امکان کاوردکال در آن فراهم شده است، قرارداد اختیار معامله خرید شمش طلا با قیمت اعمال 320 هزار تومان و سررسید اسفندماه است. خرید شمش طلا و همزمان فروش اختیار خرید شمش، می‌تواند موجب اخذ بازدهی بالایی در این قرارداد شود. به‌طوری که به نظر می‌رسد، در صورت اعمال این قرارداد اختیار معامله، بازدهی اجراکنندگان استراتژی، حدود 12 درصد شود. در صورتی که نرخ دلار تا پایان سال تثبیت شود و تحول خاصی در بازار دلار و طلا به وقوع نپیوندد، ثبت بازدهی 12درصدی قابل قبول خواهد بود. یکی دیگر از قراردادهای جذاب، اختیار معامله شمش طلا با قیمت اعمال 280 هزار تومان و پرمیوم 20 هزار تومان است که در صورت اعمال در پایان اسفندماه بازدهی حدود 15درصدی را به همراه خواهد داشت.

واکنش بورس انرژی به نوسانات نفت

با وجود آنکه معاملات آتی بورس انرژی رونق بسیار کمی دارد، اما اندک معاملات انجام‌شده از ابتدای پاییز نشان می‌دهد که معاملات آتی بورس انرژی نسبت به افزایش قیمت نفت واکنش نشان داده است. قیمت نفت از ابتدای جنگ که وارد کانال 87 دلار شده بود و به دلیل تاثیرات سیاست انقباضی آمریکا، کاهش شدیدی را تجربه کرده بود، با آغاز جنگ در غزه هیجانات در بازار نفت، موجب رشد شدید قیمت نفت و رسیدن بهای هر بشکه نفت خام به محدوده 90 دلار شد. در بورس انرژی نیز، در قرارداد آتی نفت خام سنگین با سررسید آذرماه، ارزش دلاری معاملات صورت‌گرفته از 71 دلار به 76 دلار در ابتدای آبان ماه رسید.