آرامش پس از طوفان

با آغاز شیوع کرونا در جهان بسیاری از اقتصادها و بازارها با شوک منفی مواجه شدند و سقوط‌های بی‌سابقه‌ای را تجربه کردند. با این حال دولت‌ها و مردم تحت فشارهای اقتصادی بسیار علاقه‌مند هستند که آرامش هرچه سریع‌تر در بازارها حکمفرما شود و بتوانند فعالیت‌های اقتصادی عادی خود را از سر بگیرند. بسیاری از دولت‌ها که خود را تحت فشارهای اقتصادی می‌بینند تلاش بسیاری دارند تا اقتصادهای خود را بازگشایی کنند، حتی برخی سرمایه‌داران و کارآفرینان بزرگ دنیا نظیر ایلان ماسک مدیرعامل تسلا و spaceX نیز بارها درخواست خود مبنی بر بازگشایی کارخانه‌ها را اعلام کرده‌اند. آنها معتقدند که تا زمان کشف دارو یا واکسن موثر برای کرونا نباید فعالیت‌های اقتصادی را متوقف کرد بلکه باید خود را با شرایط موجود تطبیق داد، زیرا ممکن است چنین دارو یا واکسنی هیچ‌وقت کشف نشود و اگر هم کشف شود، قرار گرفتن آن در دسترس همه مردم می‌تواند بسیار زمان‌بر باشد. این در حالی است که هزینه‌های زندگی خانوارها در این شرایط کاهش چندانی نخواهد یافت و حتی هزینه‌های بهداشتی آنها بیشتر نیز خواهد شد و از این‌رو اشخاص ناچار به کار کردن هستند.

دانشمندان فرضیه‌های مختلفی را در مورد زمان و نحوه بازگشت اقتصاد به آرامش پس از شیوع کرونا ارائه کرده‌اند. برخی رشدی سریع و بازگشت به روند پیشین را بعد از رفع تهدید بیماری پیش‌بینی می‌کنند و برخی دیگر وضعیت فعلی را ماندگار می‌دانند. بر همین اساس نظریه‌های مختلفی در مورد شکل روند آتی رشد اقتصادی وجود دارد که این شکل را به گونه‌های مختلفی ترسیم می‌کنند؛ مثلاً بازگشت سریع اقتصاد به‌صورت Vشکل، یا زمان‌بر بودن بهبود بازارها به صورت الگوی Uشکل، یا کلاً عدم بازگشت به شرایط قبل که با الگوی Lشکل شناخته می‌شود. در الگوی Wشکل نیز احتمال وقوع موج دوم سقوط بازارها پیش‌بینی می‌شود. طرفداران بازگشت اقتصاد به‌صورت Vشکل نسبت به بقیه تحلیلگران در مورد سرعت بازگشت بازارهای جهانی به آرامش خوش‌بین‌تر هستند.

طرفداران Vشکل معتقدند ویروس کرونا نهایتاً در نیمه اول 2020 کنترل می‌شود و وضعیت به سرعت به شکل قبل برمی‌گردد. برای آنها کنترل بیماری و به عبارتی کاهش نرخ شیوع آن برای بازگشت اقتصاد کفایت می‌کند و حتماً لزومی برای کشف واکسن یا داروی کرونا نیست، زیرا سیاست‌های حمایتی دولت‌ها به شرکت‌ها کمک خواهد کرد و کسب‌وکارها و خانوارها راهی برای کنار آمدن با بیماری خواهند یافت و سرانجام فعالیت‌های اقتصادی آغاز خواهد شد و حتی برخی کسب‌وکارهای نوظهور مرتبط با کرونا نیز ایجاد خواهد شد. آنها آمار مثبت اخیراً منتشرشده از چین از جمله بازگشت سریع PMI بخش تولید این کشور پس از کاهش شیوع بیماری و بازگشت به کار را بهترین گواه برای این حالت می‌دانند.

روند تغییرات PMI تولید سایر اقتصادهای بزرگ نظیر آمریکا و اتحادیه اروپا تا ماه می 2020 نشان می‌دهد که با وجود صعودی شدن اما هنوز با مقادیر قبل از بحران فاصله دارد زیرا هنوز آمار مبتلایان کرونا در این مناطق مانند چین با کاهش چشمگیر مواجه نشده است. با این حال آخرین آمار منتشرشده از وضعیت اشتغال در آمریکا نشان می‌دهد که به احتمال بسیار زیاد در ژوئن 2020 در PMI بخش تولید این کشور نیز شاهد بهبود Vشکل و بازگشت آرامش به بازارهای آمریکا باشیم.

بر همین اساس شاخص S&P500 که به عنوان یک شاخص پیشرو مطرح است، هم‌اکنون بهبود Vشکل داشته و به نزدیکی مقادیر قبل از شیوع کرونا بازگشته است. بازگشت این شاخص به نزدیکی وضعیت قبل از وقوع بحران کرونا پیش از انتشار آمار مطلوب اشتغال آمریکا آغاز شده بود.

پس از انتشار آمار مطلوب اشتغال در آمریکا قیمت طلا نیز از نقطه اوج خود پایین آمد و وارد محدوده 1600 دلار شد که می‌توان آن را به نوعی ورود به فاز آرامش برای این بازار تعبیر کرد. با این حال به دلیل سیاست‌های انبساطی دولت‌ها که شامل کاهش نرخ بهره نیز می‌شود، حد کاهش قیمت‌ها در بازار طلا محدود به نظر می‌رسد و احتمال کاهش چشمگیر در این بازار پایین است. هم‌اکنون در بازار سنگ‌آهن با قیمت‌های نزدیک به 100 دلار روبه‌رو هستیم در حالی که تقاضای جهانی برای سنگ‌آهن و فولاد هنوز چندان قدرتمند نیست و بیشتر مشکلات سمت عرضه موجب این امر شده است. از سوی دیگر آمریکا و چین نیز به‌رغم بحران کنونی همچنان جنگ اقتصادی با یکدیگر را کنار نگذاشته‌اند و هر روز محدودیت‌های بیشتری برای واردات و صادرات کالاها بین این دو کشور وضع می‌شود که خود نکته منفی برای بازارها به‌شمار می‌آید.

داده‌های درخواست مسیر از نقشه اپل که این شرکت در راستای کمک به تحقیقات مربوط به کرونا اعلام عمومی آن را آغاز کرده نشان می‌دهد که حمل‌ونقل در حال افزایش و بازگشت به شرایط عادی است. البته عمده افزایش درخواست‌های مسیر از نقشه‌های اپل برای حمل‌ونقل از طریق خودرو یا پیاده‌روی بوده است تا وسایل حمل‌ونقل عمومی، از این‌رو در آن زمینه هنوز تا رسیدن به شرایط عادی فاصله وجود دارد. از سوی دیگر این اطلاعات نشان می‌دهد که روند افزایش حمل‌ونقل هم در اروپا و هم در آمریکا در حال رخ دادن است. البته در انگلستان با افزایش مبتلایان به کرونا از میزان افزایش حمل‌ونقل کاسته شده است که خود می‌تواند نشان‌دهنده الگوی Wشکل باشد که در ادامه توضیح بیشتری در مورد آن ارائه خواهد شد.

با توجه به افزایش حمل‌ونقل و امیدها به افزایش سفرهای هوایی و البته در کنار آن ادامه سیاست کاهش تولید در اوپک‌پلاس، قیمت جهانی نفت نیز در حال بهبود است. هم‌اکنون قیمت‌ها در حال پر کردن شکاف قیمتی ایجادشده در آغاز کرونا که با جنگ قیمتی عربستان و روسیه همراه شد، است. با این حال تحلیلگران معتقدند که با افزایش قیمت کشورهای صادرکننده نفت به امید کسب درآمد بیشتر مجدداً به دور زدن محدودیت‌های تعیین‌شده در اوپک‌پلاس روی خواهند آورد و دوباره آرامش از بازار نفت گرفته خواهد شد.

در مورد بازگشت بازارها به آرامش برخی فعالان بازارها به کاهش مجدد شاخص VIX نیز اشاره می‌کنند. شاخص VIX که نوسانات ادراکی سهامداران را نشان می‌دهد در مارس 2020 به بالاترین مقدار خود رسید و حتی از سقف خود در سال 2008 نیز فراتر رفت اما سپس به سمت میانگین بلندمدت خود بازگشت. با این حال این شاخص خاصیت بازگشت به میانگین (mean reversion) را دارد و صرفاً کاهش آن نشان‌دهنده رفع بحران نیست بلکه نشان می‌دهد جهت آینده بازار برای سرمایه‌گذاران بیشتر مشخص شده است.

در مورد برخی دیگر از بازارها نظیر مس و روی و سنگ‌آهن با وجود اینکه قیمت‌ها کمی بهبود داشته‌اند اما این بهبود قیمت‌ها ناشی از مشکلات سمت عرضه بوده است. شرایط تولید در کشورهای آمریکای جنوبی تحت تاثیر عوامل مختلفی که یکی از آنها شدت یافتن شیوع کرونا نیز بوده است با مشکل مواجه شده است. در واقع با وجود بهبود قیمت‌ها در این بازارها نمی‌توان این‌گونه برداشت کرد که آرامش در این بازارها حکمفرما شده است. از این‌رو بهتر است تنها قیمت‌ها را در بازارها مبنای بازگشت به شرایط نرمال قرار نداد و به حجم معاملات نیز توجه کرد.

آیا این آرامش ادامه خواهد داشت؟

با وجود اینکه شواهدی مبنی بر بازگشت زودهنگام آرامش به بازارها وجود دارد اما این آرامش می‌تواند شکننده باشد. به‌ویژه اگر این آرامش ناشی از سیاست‌های حمایتی دولت‌ها باشد. در مورد اینکه آیا سیاست‌های حمایتی دولت‌ها در وضعیت فعلی توان حل بحران را دارد یا خیر، اقتصاددانان بر اساس دیدگاه کینزین این امر را مورد بررسی قرار داده‌اند. بر اساس مدل کینزین، ابتدا با اعمال شرایط قرنطینه، تولید و عرضه و متعاقب آن سطح اشتغال کاهش خواهد یافت. پس از آن با کاهش درآمد خانوار، تقاضا نیز کاهش خواهد یافت. سپس شرکت‌ها مخارج سرمایه‌ای خود را کاهش خواهند داد. سیاست‌های مالی همراه با افزایش مخارج دولت اما با کاهش مالیات دریافتی و در نتیجه افزایش کسری بودجه دولت همراه خواهد بود. سیاست پولی نیز شامل کاهش نرخ بهره خواهد شد. در واقع این سیاست‌ها در وضعیت فعلی بیشتر به کاهش زیان‌های ناشی از بحران موثر خواهد تا توسعه کسب‌وکار و بازگشت به وضعیت رونق. بازگشت نیروی کار به تولید و افزایش حمل‌ونقل به حالت عادی نیز در صورتی که مجدداً شیوع کرونا افزایش یابد دوباره متوقف خواهد شد. بر این اساس طرفداران بازگشت آرامش به بازارها بر اساس الگوی Wشکل معتقدند که با کاهش تعداد مبتلایان، دولت‌ها زودتر از موقع فرآیند بازگشت به وضعیت عادی را پی می‌گیرند و با عدم رعایت قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی، این بیماری که تا حدی فروکش کرده بود مجدداً شیوع پیدا می‌کند و دوباره اقتصاد را در معرض بحران قرار می‌دهد. طرفداران این الگوی بازگشت آرامش به بازارها به موج دوم آنفلوآنزای اسپانیایی در سال 1918 و H1N1 اشاره می‌کنند که خساراتی بر جای گذاشت. این موضوع هم‌اکنون در کشورهایی مانند کره جنوبی نیز در حال مشاهده است که پس از کاهش محدودیت‌ها با افزایش مجدد شیوع کرونا مواجه شدند و جالب اینکه شاخص PMI تولید کره جنوبی که در ماه‌های ابتدایی شیوع این بیماری واکنش چندان منفی از خود نشان نداده بود پس از آغاز موج دوم شیوع کرونا کاهش چشمگیری را تجربه کرد.

در آمریکا نیز اعتراضات اجتماعی که در خیابان‌ها در حال رخ دادن است موجب شده که تا حدی فاصله اجتماعی نادیده گرفته شود و احتمال گسترش مجدد کرونا در این کشور ممکن است وجود داشته باشد.

البته هنوز نشانه‌های مشخصی مبنی بر وقوع الگوی Wشکل در بازارها نشان داده نشده است و برای مشاهده آن باید منتظر ماند که آیا شاهد موج دوم کرونا خواهیم بود و واکنش بازارها نسبت به آن چگونه خواهد بود.

در مجموع با توجه به اینکه هنوز هیچ‌کدام از تلاش‌ها برای رسیدن به واکسن یا داروی موثر برای کرونا به نتیجه نرسیده است هر نوع آرامش در بازارها را می‌توان شکننده دانست زیرا تنها راه فعلی جلوگیری از گسترش این بیماری قرنطینه و حفظ فاصله اجتماعی است که با افزایش فعالیت‌های اقتصادی این مسائل نادیده گرفته خواهد شد و به احتمال زیاد موج دوم بیماری می‌تواند رخ دهد. در نتیجه می‌توان برآورد کرد که ریسک‌های بازار همچنان بالاست و تحلیلگران بهتر است محتاطانه‌تر با اخبار مثبت برخورد کنند. به‌ویژه بسیار باید مراقب نشانه‌های بروز الگوی Wشکل در بازارها بود که می‌تواند آرامش مقطعی حاصل‌شده در برخی بازارها را از بین ببرد.