مالیات کم‌اثر

دریافت مالیات از واحدهای مسکونی و خودروهای لوکس اثر قابل ملاحظه‌ای بر بازارها نخواهد داشت؛ میزان این مالیات به اندازه‌ای نیست که افراد را وسوسه کند که به بازارهای دیگر ورود کنند و کسانی که ثروتمند هستند بعید است که با دادن چنین هزینه مالیاتی مساله زیادی داشته باشند؛ آنها هزینه‌های جانبی زیادی را برای خودرو و خانه‌های خود در نظر می‌گیرند و به احتمال زیاد مالیات جدید تنها یک هزینه کم به سایر هزینه‌ها اضافه خواهد کرد.

در کنار این دریافت مالیات بر ثروت در اکثر کشورهای دنیا وجود دارد و می‌تواند سه اثر مثبت در اقتصاد به همراه داشته باشد. اول اینکه دریافت چنین مالیاتی می‌تواند ما را به سمت عدالت اقتصادی و اجتماعی بیشتری هدایت کند؛ دوم اینکه می‌تواند به دولت کمک کند که بخشی از کسری بودجه خود را جبران کند و سوم اینکه، این اتفاق‌ها با هزینه اجتماعی بسیار پایینی رخ خواهد داد. در واقع از آنجا که این مالیات تنها شامل ثروتمندان شده است،‌ حمایت اجتماعی نیز به احتمال زیاد از مصوبه مجلس وجود خواهد داشت.

اما برخلاف مصوبه کمیسیون تلفیق مجلس، طرح جدید وزارت اقتصاد مبنی بر اصلاح کلی دریافت مالیات مستقیم، در صورت اجرایی شدن می‌تواند وضعیت بازارها را تا حدی تحت تاثیر قرار دهد. یکی از علل این تاثیرگذاری آن است که در طرح وزارت اقتصاد از عایدی که به عنوان مثال در یک معامله مسکن به دست می‌آید، مالیات دریافت خواهد شد. یک فرد از سود خرید و فروش یک ملک طی یک سال حدود 25 درصد باید مالیات پرداخت کند و ممکن است چنین مالیاتی بر قیمت مسکن اثر بگذارد.

 با این حال تصور نمی‌کنم این طرح نیز به زودی بر بازارها اثر خاصی بگذارد. این طرح وزارت اقتصاد تا اجرایی شدن فاصله زیادی دارد و اول باید در خود دولت تصویب شود و بعد برای قانونی شدن به سوی مجلس بعدی روانه شود. این طرح بسیار پیچیده است و بحث‌های بسیار طولانی را به همراه دارد، در نتیجه بعید است که مجلس به سرعت آن را تصویب کند و تصور من این است که اگر قرار باشد این طرح تصویب شود، دو تا سه سال طول خواهد کشید.

به صورت خلاصه باید گفت مصوبه کمیسیون تلفیق مجلس در مورد دریافت مالیات از واحدهای مسکونی و خودروهای لوکس بر بازارها اثر زیادی نخواهد داشت، چراکه میزان مالیات تعیین‌شده چندان بالا نیست و طرح وزارت اقتصاد نیز به زودی بازارها را متاثر نخواهد کرد؛‌ علت آن هم این است که بعید است این طرح به زودی اجرایی شود.

در شرایط کنونی که کشور در آن قرار دارد، مالیاتی که به‌طور مستقیم می‌تواند بازارهای دارایی را تحت تاثیر قرار دهد، دریافت مالیات از سپرده‌های بانکی است. همان‌طور که می‌دانیم در کشور ما نرخ سود سپرده‌های بانکی بسیار بالاست، ولی از آن طرف باید این نکته را نیز در نظر داشته باشیم که نرخ تورم فاصله زیادی از نرخ سود دارد؛ اگر به این نکته دقت کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که افرادی که پول خود را در بانک نگهداری می‌کنند، سود زیادی نمی‌کنند. در کنار این، سپرده‌گذاران می‌بینند که طی سال‌های 96 و 97 ارزش دارایی‌هایشان حدود یک‌سوم کاهش پیدا کرده است و در صورتی که ارز یا سکه می‌خریدند، حداقل سرمایه‌هایشان سه برابر شده بود. وقتی ما بخواهیم از چنین افرادی مالیات دریافت کنیم، یک اثر روانی بر ذهن آنها خواهد داشت که برای سودی که نکرده‌ایم هم باید مالیات پرداخت کنیم. این مساله شاید موجب شود که افراد تصمیم بگیرند بخشی از سرمایه خود را از بانک‌ها خارج و در جای دیگر سرمایه‌گذاری کنند، حتی اگر میزان این دریافت مالیات از سپرده‌ها خیلی کم باشد، باز هم می‌تواند اثر روانی خاص خود را داشته باشد. به‌طور مثال، اگر میزان دریافت مالیات به اندازه‌ای باشد که سود بانکی دریافتی افراد را تنها از 20 به 19 درصد نیز برساند، برخی ممکن است سرمایه‌هایشان را از بانک خارج کنند. درست است که این عدد قابل ملاحظه‌ای نیست، ولی اثرات روانی به همراه دارد، حال آنکه برای دریافت مالیات از خودروهای لوکس چنین خطری وجود ندارد. افراد کمی خودرو و مسکن بسیار گران دارند و بعید است مشکلی برای پرداخت مالیات آن داشته باشند؛‌ در حالت کلی در صورتی که شرایط اقتصاد کلان بهبود پیدا کند، احتمال کمی وجود دارد که حتی در صورت مالیات‌گیری از سپرده‌ها،‌ شاهد خروج پول از بانک‌ها باشیم ولی در شرایط فعلی ریسک‌های اقتصادی زیادی وجود دارد که ممکن است اثر روانی چنین تصمیم‌هایی، آنها را وسوسه کند که سرمایه‌هایشان را از بانک بیرون ببرند.

در مورد دریافت مالیات از مجموعه درآمدهای افراد نیز باید گفت که این سیاست در بیشتر کشورهای دنیا اجرایی می‌شود. پیشتر نگرانی زیادی وجود داشت که ما نتوانیم میزان درآمدهای هر فردی را به درستی تشخیص دهیم؛ ولی در شرایط کنونی با توجه به اینکه گردش‌های مالی بیشتر در بانک‌ها انجام می‌شود و بانک مرکزی نیز می‌تواند اطلاعات را در صورت نیاز در اختیار سازمان مالیاتی قرار دهد، می‌توان گفت تا حدی این نگرانی رفع شده است. البته همچنان نگرانی‌ها و چالش‌های زیادی در مورد فرار مالیاتی وجود دارد، ولی اوضاع کمی بهتر شده است. این مساله را باید در نظر بگیریم که در کشورهای پیشرفته اساساً خیلی از درآمدها از طریق همین دریافت مالیات محقق می‌شود؛ به‌طور مثال در کشور آمریکا بسیاری از هزینه‌های شهرداری‌ها از طریق دریافت مالیات، به‌خصوص از بخش املاک، به دست می‌آید. این در حالی است که تا الان می‌شود گفت ما مالیات بر ثروت و دارایی در کشور نداشته‌ایم. در نتیجه ضرورت دارد که بحث مالیات بر ثروت جدی‌تر گرفته و آغاز شود. شروع دریافت مالیات نیز از آنجا که فعلاً قشر ثروتمند را دربر می‌گیرد، فشاری به طبقه متوسط و افرادی که وضع اقتصادی خوبی در جامعه ندارند، نمی‌آورد. کسی که خانه‌ای با ارزش بالای 10 میلیارد تومان دارد یا خودرویی را استفاده می‌کند که بالای یک میلیارد تومان ارزش دارد، مشکلی برای پرداخت مالیات تعیین‌شده نخواهد داشت و بعید است که تعیین این مالیات منجر به این مساله شود که افراد سرمایه‌های خود را به بازارهای دیگر مانند سکه و ارز منتقل کنند. حتی اگر چنین اتفاقی رخ دهد، دولت با همین قوانین فعلی توان آن را دارد که از خرید و فروش ارز نیز مالیات دریافت کند.

در مجموع می‌توان گفت دولت با دریافت مالیات‌های جدید از یک طرف توان خود را از طریق افزایش درآمدها بالا می‌برد و از طرف دیگر تلاش می‌کند که فعالیت‌های سوداگرانه را کاهش دهد. این مساله را نیز باید اضافه کرد که میزان دریافت این مالیات‌ها بر اساس ثروت افراد متغیر است. هرچقدر فرد، خودرو یا خانه گران‌تری داشته باشد، باید مالیات بیشتری نیز بپردازد که گامی در جهت عدالت اجتماعی بیشتر است.

 بر اساس مصوبه کمیسیون تلفیق مجلس اگر فردی یک خودرو سه میلیارد تومانی داشته باشد باید در سال 99 در صورت تصویب مجلس، 15 میلیون تومان مالیات بپردازد و اگر خودرو او پنج میلیارد تومان باشد، میزان مالیات سالانه او به 30 میلیون تومان خواهد رسید. در واقع هر چقدر خودرو گران‌تر باشد، میزان مالیات آن نیز بیشتر خواهد بود. در این شرایط،‌ از یک طرف درآمد مناسبی نصیب دولت خواهد شد و از طرف دیگر عملی در جهت برابری اجتماعی بیشتر صورت خواهد گرفت. بر اساس لایحه‌ای که وزارت اقتصاد به دولت پیشنهاد کرده است، حتی مالیات شامل خودروهای بیشتری خواهد شد. در مصوبه مجلس خودرو لوکس به خودرویی اطلاق می‌شود که بالای یک میلیارد تومان قیمت دارد، ولی در لایحه پیشنهادی وزارت اقتصاد، برای خودروهای بالای 500 میلیون تومان نیز مالیات در نظر گرفته شده است.

در مورد مسکن نیز چنین تفاوت‌هایی وجود دارد. خانه لوکس در لایحه کمیسیون تلفیق شامل خانه‌هایی بود که بالای 10 میلیارد تومان قیمت داشتند؛ در لایحه وزارت اقتصاد تنها خانه‌هایی معاف از مالیات شده‌اند که زیر پنج میلیارد تومان قیمت دارند. می‌توان گفت که دریافت مالیات بر ثروت کلید خورده است و دولت قصد دارد حتی میزان دریافت چنین مالیاتی را افزایش دهد.