عصر جدید

واقعاً مشخص نیست که در وضعیت بحرانی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور، دقیقاً به چه علت یا عللی عزمی راسخ برای دستیابی به توافقی پایدار در مساله برجام وجود ندارد. پیگیری آمارهای رسمی و غیررسمی از سقوط هرروزه خانوارهای ایرانی به زیر خط فقر یا افزایش چندبرابری بحران‌های اجتماعی به روشنی نشان‌دهنده وضعیتی است که کشور در آن گرفتار شده است. با این حال، دولت جدید که با شعار عمل‌گرایی پا به عرصه گذاشت، تاکنون در عرصه روابط خارجی آن‌طور که باید ایده نداشته است. دولتی که مدعی بود «نان و سفره مردم را به مذاکرات هسته‌ای گره نخواهد زد»، در مساله برجام طرح نوینی در نینداخت، در کنترل وضعیت اقتصاد نیز تاکنون ناکام مانده به شکلی که تورم به‌طور فزاینده در حال افزایش است و ارزش پول ملی با شیب تندتری درحال کاهش است. 

برای دریافتن احتمالات و گمانه‌ها درباره عدم تمایل به توافق یا علت تعلل دولت در بازگشت به مذاکرات، احیاناً بازگشت به یکی از مهم‌ترین اعلام مواضع حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین، خالی از لطف نخواهد بود. 

روحانی در دوم تیرماه سال کنونی در اظهار موضعی تامل‌برانگیز گفت: «اگر به عراقچی اختیار بدهیم، همین امروز تحریم می‌تواند برداشته شود.» موضع روحانی در این مورد، گویای آن است که در داخل کشور، ابهاماتی در مورد حصول توافق یا بازگشت به برجام وجود دارد؛ اختلافی که «تثبیت وضعیت موجود» را به «تحولی در راستای گشایش سیاسی-اقتصادی» ترجیح می‌دهد. بر کسی پوشیده نیست که کاسبان تحریم، سودهای سرشاری از محاصره کشور در وضعیت دشوار این یک دهه به جیب زده‌اند اما ظاهراً این منفعت، تنها به حوزه اقتصاد اختصاص ندارد، بلکه تنگنای سیاسی نیز مطلوب گروه‌هایی است که در وضعیت نااطمینانی فراگیر، به شکل موثرتر و سودمندتری می‌توانند پازل مورد نظر خود را طراحی و چینش کنند. دولت رئیسی با اعلام سه پیش‌شرط، از آمریکایی‌ها خواسته است که «ابتدا باید بپذیرند مقصر شرایط فعلی هستند» در حالی که شخص «بایدن» و نزدیکان او، همواره خروج ترامپ از برجام را نکوهش کرده‌اند. 

پیش‌شرط دوم این است که آمریکا باید کل تحریم‌های پسابرجامی را «یکجا به صورت موثر بردارد» که این نیز پیشتر از سوی دولت روحانی مطرح شده و از سوی آمریکا بی‌پاسخ مانده بود. و اما پیش‌شرط سوم؛ اصرار بر «ارائه تضمین از سوی آمریکا برای عدم خروج از توافق» است. چنین اصراری در صورت عملی شدن هم فاقد تضمین برای ادامه پایبندی یک کشور به یک توافق است. با این همه، این بن‌بست، ظاهراً سودای گشایش ندارد و احتمالاً دولت رئیسی، در بهترین حالت، تنها مذاکرات را  استمرار خواهد بخشید؛ البته به شرط همراهی قدرت‌های جهانی که کم‌حوصله‌تر از گذشته به نظر می‌رسند.