همه علیه برجام

ایران مدت‌هاست در انتظار راه‌اندازی کانال مالی اروپاست و اروپا هر هفته در رونمایی از این کانال تعلل می‌کند. حالا مجله اشپیگل گزارش داده فرانسه، بریتانیا و آلمان بر سر تجارت با ایران از طریق کانال ویژه مالی موسوم به SPV به توافق رسیده‌اند. قرار است تبادلات تجاری با ایران با وجود تحریم‌های آمریکا از این کانال ادامه یابد. دفتر مرکزی این نهاد در پاریس خواهد بود، آلمان مدیریت آن را بر عهده می‌گیرد و بریتانیا مسوول بخش حسابداری و حسابرسی آن خواهد بود. اساس کار این کانال ویژه مالی «تبادل کالا به کالا» خواهد بود و طوری برنامه‌ریزی می‌شود که پاسخگوی تبادلات مالی شرکت‌های ایرانی و اروپایی باشد. ایران می‌تواند پولی را که از فروش نفت به اروپا به دست می‌آورد مستقیماً به حساب شرکت‌های اروپایی که به ایران کالا می‌فروشند، واریز کند.

رویکرد دوجانبه

از سوی دیگر همزمان با تلاش‌ها برای راه‌اندازی کانال مالی، برخی کشورهای اروپایی فشارها بر ایران را نیز حفظ کرده و در این رابطه ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه، اعلام کرد اگر در مذاکرات موشکی با ایران پیشرفتی حاصل نشود تحریم‌های سخت‌تری علیه این کشور وضع خواهند کرد. به نظر می‌رسد آلمان، فرانسه و انگلیس تلاش می‌کنند حمایت اتحادیه اروپا را برای رویکردی دوجانبه نسبت به ایران به دست آورند؛ آنها می‌خواهند تهران را با تحریم‌های بیشتر تهدید و در همین حین معاهده هسته‌ای برجام را با جمهوری اسلامی حفظ کنند. اما این موضع اروپا با واکنش ایران مواجه شده است. سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به اظهارات وزیر خارجه فرانسه تاکید کرده قابلیت‌های موشکی ایران بخشی از توان مشروع دفاعی و ضامن امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است که بر دکترین بازدارندگی استوار است. بهرام قاسمی تاکید کرده توان موشکی ایران قابل مذاکره نیست و این نکته در جریان گفت‌وگوهای مستمر سیاسی که بین ایران و فرانسه انجام می‌شود به اطلاع طرف فرانسوی رسیده است. همزمان با ادامه رایزنی کشورهای اروپایی برای نهایی کردن سازوکار اجرایی SPV، عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، در سفر به اروپا درباره تاخیر در اجرای این راهکار هشدار داد. او گفت: «ما شنیده بودیم و قرار بود دوشنبه (8 بهمن) اعلام شود، ظاهراً مراحل ثبت آن ممکن است یک مقدار دیگری طول بکشد، ولی امیدواریم این کار به‌زودی انجام شود. بیش از هشت ماه است که اروپایی‌ها قرار است این کار را انجام دهند. می‌فهمیم که این کار مشکلات فنی و حقوقی زیادی دارد، می‌فهمیم که آمریکا تهدید کرده هر کسی با این مکانیسم مالی کار کند تحریم خواهد کرد و می‌فهمیم این مکانیسم باید به شکلی طراحی شود که به دور از فشارها و تحریم‌های آمریکا باشد. ولی هشت ماه هم زمان زیادی برای تشکیل یک چنین مکانیسمی است.» عراقچی گفت: «ما تا یک زمانی می‌توانیم به تعهداتمان به شکل گذشته ادامه دهیم.» از سوی دیگر دنیای اقتصاد خبر داده که مقامات بانک مرکزی ایران برای آغاز به کار کانال مالی اروپا در حالت آمادگی به سر می‌برند.

ریسک نشست لهستان

اما مشکل ایران و اروپا، تنها کانال مالی نیست. از زمانی که وزیر امور خارجه آمریکا خبر نشست ورشو را اعلام کرده، این موضوع تنش جدیدی در روابط ایران و اتحادیه اروپا ایجاد کرده و ایران خواستار آن است که اتحادیه اروپا در این نشست شرکت نکند. چراکه مایک پمپئو اعلام کرده این یک نشست ضدایرانی است که روزهای ۲۳ و ۲۴ بهمن در لهستان برگزار می‌شود. برخی از مقامات اروپا اعلام کرده‌اند احتمالاً در این نشست شرکت نمی‌کنند. هفته گذشته پایگاه تحلیلی لوبلاگ در گزارشی نسبت به ریسک‌های احتمالی نشست ضدایرانی در لهستان و تلاش آمریکا برای تفرقه‌افکنی در اروپا مقابل ایران هشدار داد. این پایگاه تحلیلی چند پیشنهاد برای کاهش تنش میان ایران و اروپا پیشنهاد داده و نوشته بهترین سناریو برای اروپا آن است که آمریکا به دلیل تعداد کم حاضران این نشست را لغو کند یا از اعزام هیات‌های دیپلماتیک بلندپایه به این نشست خودداری کند. اقدام بعدی اروپا باید آن باشد تا همه طرف‌های شرکت‌کننده از یک موضع مشخص و مشترک به ‌ویژه در مورد برنامه موشکی و رفتار منطقه‌ای ایران برخوردار باشند. گام سوم نیز آن است که اعضای اتحادیه اروپا در این نشست بر تعهد کامل خود به تداوم در اجرای برجام تاکید ورزند. در نهایت نیز پیش از اعلام حضور در ورشو، اروپایی‌ها باید در رابطه با همه اقدامات و بیانیه‌هایی که قصد انجام آن را در نشست آتی دارند، به‌طور شفاف هماهنگی‌های لازم را انجام دهند.

عقب‌نشینی از محور ورشو؟

اگرچه چیزی تا آغاز نشست لهستان باقی نمانده، یک مقام آگاه آمریکایی در چرخشی آشکار نسبت به اهداف اولیه اعلام‌شده، می‌گوید که این نشست «نه ضدایران است و نه تلاشی برای تشکیل ائتلاف». پیش‌تر جاناتان کوهن، نماینده ایالات‌متحده در جلسه شورای امنیت، گفته بود هدف از برگزاری نشست ماه آینده ورشو تخریب وجهه ایران نیست، بلکه «ترویج صلح و ثبات در خاورمیانه است». با این حال یک مقام آمریکایی که نخواست نامش فاش شود، به خبرنگاران گفته است: «نشست ورشو نه ضدایران است و نه تلاشی برای تشکیل یک ائتلاف». وی گفته در این نشست درباره «چالش‌های اصلی خاورمیانه صحبت می‌شود و واضح است که ایران یکی از موضوعاتی است که مایک پمپئو وزیر خارجه ایالات‌متحده مطمئناً در سخنرانی خود به آن خواهد پرداخت». به گفته این مقام آمریکایی، در نشست ورشو «بحران‌های سوریه و یمن و همچنین مسائلی چون اشاعه موشکی، تروریسم و پناهجویان» مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.

تصمیم با من نیست!

تنها اقدامات آمریکا و اروپا باقی ماندن ایران در برجام را تهدید نمی‌کند، تیم سیاست خارجی ایران در داخل هم تحت فشار است. گواه آن، رفت و آمد مکرر وزیر امور خارجه ایران به مجلس است. ظریف بارها برای موضوع برجام و پاسخ به سوال نمایندگان به مجلس رفته است. هفته گذشته هم یکی از همان دفعات بود که او برای پاسخگویی به سوال ملی علی ادیانی، نماینده مردم قائمشهر درباره برجام به بهارستان آمد. ادیانی در این جلسه توافقنامه برجام را با قرارداد ترکمانچای مقایسه کرد و گفت: «این الاغ برجامی که تحویل ما دادند چموش است و لگد می‌زند. نه بار می‌برد و نه سواری می‌دهد. این غایت هدف ملت و دولت‌های متعدد ما نبود.» پاسخ ظریف به او هم قابل توجه بود. ظریف در این جلسه گفت: چرا باور نمی‌کنید ترامپ باید برجام را ترکمنچای بخواند نه شما؛ دستاوردهای ملت را اینچنین ارزان نفروشیم؛ اینها دستاورد دیپلماسی نیست دستاورد ملت بزرگ است. او گفت آمریکا در طول یک‌سال و نیم گذشته تمام تلاش خود را انجام داده تا از این عهدنامه که شما آن را ترکمانچای می‌خوانید، خارج شود. حال آیا طرف ترکمانچای هیچ وقت تلاش کرد که از این عهدنامه خارج شود؟ چرا افتخارات ملی را این‌گونه نامگذاری می‌کنید؟ چرا بدعهدی دولت رژیم جنایتکار آمریکا را به نام جمهوری اسلامی می‌نامید؟ ما در رابطه با برجام تعهدات کافی را گرفتیم و در این رابطه گزارش‌ها را ارائه کردیم، اما رژیم آمریکا از این تعهد خارج شد، کمااینکه از تعهدات دیگر خارج شده است. چه کسی می‌گوید ما بر اساس اعتماد در برجام عمل کردیم؟ ما برای تک‌تک اقداماتی که انجام دادیم، اقدام متقابل آن را پیش‌بینی کردیم. ما تا اورانیوم کیک زرد را از روسیه وارد نکردیم، اورانیوم غنی‌شده را از کشور خارج نکردیم. ما تا زمانی که پرونده PMD را حل نکردیم، در بحث نیروگاه اراک اقدامی انجام ندادیم. تک‌تک اقدامات ما نه‌تنها نسیه نبود، بلکه ما نقد گرفتیم و بعد کارها را انجام دادیم، اما اگر دولت آمریکا بدعهدی کرده، اگر دولت آمریکا عهدشکنی کرده، شما باید بر سر دولت آمریکا بکوبید نه بر سر فرزندان این ملت. او گفت: خیال می‌کنید برای بنده مشکلی وجود دارد که از برجام خارج شوم؟! تصمیم با من نیست؛ تصمیم با کشور است و این کشور است که باید تصمیم بگیرد. در نهایت پاسخ ظریف به رای گذاشته و مجلس از پاسخ‌های محمدجواد ظریف قانع شد.

مهلت آخر FATF

اما همه انتظارهای عرصه سیاسی ایران، به نشست ورشو و زمان راه‌اندازی کانال مالی ختم نمی‌شود. در داخل انتظار دیگری هم وجود دارد، تعیین تکلیف لوایح چهارگانه و خروج ایران از لیست سیاه FATF. سه هفته به پایان مهلت گروه ویژه اقدام مالی باقی‌مانده و هنوز سه لایحه از لوایح چهارگانه دولت برای اجرایی کردن پیش‌شرط‌های FATF نهایی نشده است. قرار بود در جلسه هفته گذشته مجمع تشخیص مصلحت نظام، درباره این لوایح رای‌گیری شود اما اعضا گفته‌اند فرصت بررسی همه‌جانبه نداشته‌اند و تصمیم نهایی به وقت دیگری موکول شده است. محسن رضایی، دبیر مجمع از ابهامات زیاد لایحه پالرمو خبر داده و محمدباقر قالیباف هم در توئیتی نوشته: «درباره FATF نباید شتابزده تصمیم‌گیری کرد. پذیرش عجولانه و رد چشم‌بسته دو روی یک سکه‌اند. برای گرفتن یک تصمیم بهتر باید علاوه بر چرایی به چگونگی موضوع هم بپردازیم.» اما سید‌محمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، گفته در مجمع نظر مثبت در مورد کنوانسیون پالرمو بیشتر از نظر منفی است. به‌خصوص در جلسه هفته گذشته که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، هم حضور داشت و گویا توانسته موافقت اعضا را برای رای مثبت به این لایحه جلب کند. رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم گفته با توجه به اینکه ایران به بیش از ۵۰ درصد توصیه‌های گروه ویژه اقدام مالی عمل کرده، بعید است به لیست سیاه بازگردد. بهروز نعمتی، سخنگوی هیات‌رئیسه مجلس، هم پیش‌بینی کرده مجمع تشخیص مصلحت نظام تا پایان بهمن لوایح پالرمو و CFT را تصویب می‌کند. آن‌گونه که نعمتی خبر داده گویا ایران منتظر است تا اروپا قدم اول را بردارد و کانال مالی را رونمایی کند. او گفته اگر آنها زودتر کارشان را انجام دهند احتمالاً اعضای مجمع هم در این باره تصمیم خواهند گرفت. اما دنیای اقتصاد نوشت به نظر می‌رسد این پیش‌بینی اندکی خوش‌بینانه است؛ زیرا تنها سه هفته تا پایان مهلت FATF باقی‌مانده و ممکن است مجمع تا آن زمان جلسه‌ای برگزار نکند.

ادامه پیامک‌های تهدیدآمیز

زمان، تنها نگرانی فعلی برای تصویب لوایح نیست. گروه‌های فشار نگران‌کننده‌تر هستند. به‌خصوص که اخیراً خبر رسیده ماجرای پیامک‌های تهدیدآمیز به نمایندگان در خصوص اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام هم رخ داده. احمد توکلی گفته روزانه 7 تا 10 پیامک برای اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام برای رد لوایح FATF ارسال می‌شود. توکلی به «اعتماد آنلاین» گفته با توجه به شماره تلفن‌ها، به نظر می‌رسد این پیامک‌ها از سوی مردم باشد. اما ایران نوشت: کیست که نداند چنین حجمی از کار تبلیغاتی با استفاده از پیامک، آن هم به شماره‌هایی که به سادگی در دسترس مردم نیست، نه ساده و بی‌هزینه است و نه‌چندان مردمی. آنچه بیش از هر چیز شائبه فضاسازی برای جلوگیری از تصویب لوایح مرتبط با FATF در مجمع، دست‌کم با استفاده از پیامک را تقویت می‌کند، اتفاقی است که خردادماه گذشته در مجلس روی داد. در این ماه، هنگام بررسی لایحه مقابله با تامین مالی تروریسم (CFT) برخی از نمایندگان اعلام کردند حدود 500 یا 600 پیامک تهدیدآمیز از شماره‌های مختلف در مورد این لایحه دریافت کرده‌اند. منشأ این پیامک‌ها هم مشهد بود. اما از همه جالب‌تر بیانیه فراکسیون اصولگرایان مجلس است. آنها هفته گذشته بیانیه‌ای نوشتند و در آن پیشنهاد داده‌اند زیر FATF و CFT و پالرمو بزنید، کار را به دست صراف‌ها بدهید، اقتصاد کشور شکوفا می‌شود.