تانگوی دیپلماتیک

  محمد ناظری: با روی کار آمدن جو بایدن به عنوان رئیس‌جمهور بعدی آمریکا، انتظار بازگشت این کشور به برجام وجود دارد اما به نظر می‌رسد این مساله نیازمند تغییراتی هم از سوی ایران و هم از سوی آمریکاست. دو طرف باید قدم‌هایی را در جهت تسهیل مذاکرات و تعهد دوباره به برجام بردارند؛ مساله‌ای که یکی از تحلیلگران مسائل سیاسی با استناد به یک ضرب‌المثل انگلیسی آن را به «رقص تانگو» تشبیه می‌کند که یک‌نفره مقدور نیست. البته تنها آمادگی دو طرف ماجرا برای این تانگوی دیپلماتیک کافی نیست؛ آن ‌هم وقتی زمین مذاکرات تا این حد ناهموار شده و میز مذاکرات آتش گرفته است. از جمله مشکلاتی که در سوی آمریکا وجود دارد می‌توان به این نکته اشاره کرد که ترامپ علاوه بر تحریم‌های هسته‌ای، بخش نفت و گاز، بانک مرکزی و سیستم بانکی ایران را هم ذیل تحریم‌های تروریسم قرار داده است که لغو آنها به سادگی تحریم‌های هسته‌ای نیست. هرچند روی کاغذ بایدن می‌تواند همه این تحریم‌ها را لغو کند، اما در عمل باید موارد حقوقی متنوعی را در نظر بگیرد، با کنگره جمهوریخواه رایزنی کند و سایر گروه‌ها و تفکرات در آمریکا را قانع کند که برداشتن تحریم‌ها به معنی باز گذاشتن دست ایران در آنچه محافظه‌کاران «حمایت حکومت ایران از تروریسم» می‌خوانند، نیست. از طرف دیگر اگر همه شرایط فراهم باشد، با اینکه بایدن هم پیش از انتخابات از بازگشت به برجام گفته است ولی قرار نیست این بازگشت بی‌قید و شرط باشد؛ آن‌ هم در حالی که شرایط اقتصادی کشور در دوره کنونی به غلط کارشناسان اندیشکده‌های آمریکایی را به این نتیجه رسانده است که امکان امتیازگیری بیشتر از ایران وجود دارد. اما طرف دیگر این تانگوی دیپلماتیک هم ایرانی قرار دارد که صداهای مختلفی از آن به گوش می‌رسد. برخی اهلیت سیاسی دولت برای شروع مجدد مذاکرات با دولت جدید آمریکا را زیر سوال می‌برند و معتقدند تا زمانی که یک دولت اصولگرا بر سر کار نیاید، هیچ مذاکره‌ای نباید صورت گیرد. این صدا عموماً از نمایندگان اصولگرای مجلس شنیده می‌شود که می‌گویند اگر دولت روحانی بخواهد وارد مذاکره با آمریکا شود، مجلس چنین اجازه‌ای را نخواهد داد. در همین زمینه صادق زیباکلام پیش‌بینی کرده است؛ «با روی کار آمدن بایدن، ممکن است مذاکرات در همین دولت روحانی آغاز شود؛ اما برجامِ ۱۴۰۰ در دولت بعدی اتفاق خواهد افتاد و مذاکرات توسط اصولگرایان پیش خواهد رفت.» بدون شک به‌کار انداختن سازوکارهای دیپلماسی و حل اختلافات از طریق مذاکره، مطلوب جامعه و اقتصاد است اما سوال این است که آیا اصولگرایان ذاتاً مخالف بهبود مناسبات دیپلماتیک با جهان هستند؟ اگر سکان مذاکره دست اصولگرایان بیفتد چه چشم‌اندازی پیش‌روی جامعه و اقتصاد قرار می‌گیرد؟ البته فعلاً پرسش رایج چگونگی برگشتن آمریکا به برجام است، پرسش مهم‌تر چگونگی احیای حاکمیت اقتصادی کشور در جامعه بین‌المللی است. در شرایط فعلی بعد خارجی حاکمیت اقتصادی کشور تقریباً به‌طور کامل به گروگان گرفته شده است و باز پس گرفتن آن ضرورت تام دارد، اما راه‌حل ساده‌ای ندارد. احیای برجام یکی از راه‌هایی است که می‌تواند تغییراتی در این زمینه ایجاد کند. در این پرونده به این مساله می‌پردازیم که توافق هسته‌ای در دولت بعدی آمریکا و ایران به کجا ممکن است برود.