زیرپوست خاورمیانه

  محمد ناظری: دو مانکن اسرائیلی و اماراتی در حالی که پرچم کشورشان را به همراه داشتند در صحرای دوبی تبلیغ لباس‌خواب کردند و رسانه‌های داخلی، از اصلاح‌طلب گرفته تا اصولگرا از این خبر بازدید بالایی گرفتند. این در حالی است که تا همین چند سال پیش نه آن دو مانکن، نه این رسانه‌ها و نه حتی بسیاری از تحلیلگران منطقه فکرش را نمی‌کردند چنین روزی را ببینند. هرچند تغییرات فرهنگی این‌چنینی که از آن به عنوان «دیپلماسی مدلینگ» یاد شد یا آزادی پوشش در سواحل عربستان و حتی تغییر فضای عمومی لبنان به شکل غرب هم تغییری اساسی برای کشورهای عرب‌زبان خاورمیانه محسوب می‌شود اما حوادث آرامکو و انفجار نفتکش‌ها، انفجار بیروت و... نشان داد دغدغه اصلی مردم منطقه همچنان «امنیت» است نه چیز دیگر. عادی‌سازی روابط کشورهای عربی مانند امارات متحده عربی و بحرین با اسرائیل و سکوت معنادار عربستان سعودی در روزهای اخیر را از زوایای متعددی می‌توان بررسی کرد. برخی از ناظران انجام پشت سرهم این توافقات را ناشی از فشار دونالد ترامپ در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا می‌دانند تا به این وسیله حمایت حداکثری لابی‌های صهیونیستی را به دست بیاورد و صلح در خاورمیانه را به عنوان بخشی از کارنامه سیاست خارجی خود معرفی کند. انتشار اولین خبر رسمی این دو توافق توسط کاخ سفید از نشانه‌های چنین تحلیلی است. تحلیل دیگر تصمیم آمریکا مبنی بر خروج از منطقه و کنترل خاورمیانه توسط نیروهای نیابتی خود است؛  به گونه‌ای که اوضاع و نظم منطقه را طوری بازتنظیم کند که هم منافعش حفظ شود و هم با تهدید مستقیم کمتری روبه‌رو باشد؛ این مساله در دکترین امنیتی باراک اوباما مطرح شد و در سند امنیت ملی ترامپ 2017 هم موجود است. نگاه دیگر، اصرار ترامپ برای اجرای این توافق‌ها را ناشی از نگاه بسط لیبرال هژمونی توسط برخی از نومحافظه‌کاران دولت او می‌دانند. این گروه که برخلاف واقع‌گرایانی مثل کنت والتز به توازن قوای میان ایران و اسرائیل برای ثبات در منطقه اعتقاد ندارند، هدف خود را هژمونی اسرائیل در منطقه و پیروی سایر کشورهای عربی از فرهنگ آنگلو‌پروتستان و شیوه حکمرانی آمریکا قرار داده‌اند. به هر حال با هر تحلیلی که نگاه کنیم خاورمیانه در حال پوست‌اندازی است. معادلات منطقه در حال تغییرند و به نظر می‌رسد فصلی جدید در حال شکل‌گیری است. در مقابل تحولات منطقه، ایران سیاست‌های مختلفی را در پیش گرفت. از یک طرف از بعد امنیتی خطاب به کشورهای عربی از آنها خواست بخشی از نقشه آمریکا در خاورمیانه نباشند و به تقویت جایگاه مردمی خود در منطقه پرداخت و آمادگی دفاعی نیروهای مسلح خود را افزایش داد، از طرف دیگر در حوزه دیپلماتیک طرح صلح هرمز را مطرح کرد و جلساتی با مقامات امنیتی امارات برگزار کرد و سعی کرد رابطه با عربستان را از تنش خارج کند، در انتخاب نخست‌وزیر جدید عراق موثر باشد و روابطش با عمان و قطر را حفظ کند و حالا به بحرین و امارات هشدار می‌دهد. در این پرونده به این مساله می‌پردازیم که خاورمیانه جدید چه شکل و شمایلی دارد و ایران کجای تحولات آن ایستاده است؟