چالش‌های صنعت حمایتگر

کرونا حتی صنعتی همچون بیمه را که از سایر صنایع در برابر حوادث غیرمترقبه پشتیبانی می‌کند، دامنگیر کرده است. در حالی که همه‌گیری جهانی این ویروس، تمام‌شدنی به نظر نمی‌رسد، بررسی تاثیرات آن بر حوزه‌های گوناگون می‌تواند تصویری حداقلی از آینده را به دست دهد. پرویز خسروشاهی، قائم‌مقام بیمه مرکزی در این مورد تاکید دارد که همه‌گیری کرونا و شوکی که بر فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی وارد آورده، صنعت بیمه را هم از منظر پوشش ریسک و هم از دریچه سرمایه‌گذاری، تحت تاثیر خود قرار خواهد داد که این مساله علاوه بر تهدیدها، فرصت‌های جذابی را نیز در پی دارد.

♦♦♦

  در حالی که دنیا به همه‌گیری کرونا گرفتار شده و اقتصاد به محاق رفته است، صنعت بیمه به عنوان ابزار مدیریت ریسک و پوشش مخاطرات سایر صنایع، در چه وضعی قرار گرفته است؟

کار صنعت بیمه ارائه پوشش‌های بیمه‌ای به اشخاص در زمینه‌هایی چون درمان، انواع بیمه‌های خودرو، انواع حوادث و مسوولیت‌های مربوط به شخص و اموال او و انواع بیمه‌های زندگی و پس‌انداز و مستمری است. همچنین صنعت بیمه طیف وسیعی از ریسک‌های مترتب بر فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی چون انواع ریسک‌های خطوط مربوط به شبکه‌های حمل‌ونقل هوایی و دریایی و ریلی و زمینی، فرآیندهای تولید کالاها و خدمات، اموال و تجهیزات مورد استفاده بنگاه‌های اقتصادی و سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی و فعالیت‌های اعتباری و عملیاتی شبکه بانکی و سایر امور اقتصادی و بازرگانی را تحت پوشش بیمه‌ای قرار می‌دهد. از این‌رو هر شوکی که در زمینه‌های مورد اشاره به وقوع بپیوندد صنعت بیمه را از یک طرف از جهت افت‌وخیز حق بیمه تولیدی و بازار تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و از سوی دیگر خسارت‌های بالقوه پرداختی این صنعت را با نوسان‌های نامتعارف مواجه می‌سازد. شرکت‌های بیمه در کنار پوشش ریسک، در مقیاس‌های بزرگ فعالیت سرمایه‌گذاری نیز انجام می‌دهند. در واقع فعالیت بیمه‌گری در اصل بر دو رکن پوشش ریسک و فعالیت سرمایه‌گذاری استوار است و بخش عمده سود شرکت‌های بیمه نه از محل بیمه‌گری بلکه از محل سرمایه‌گذاری حاصل می‌شود و تحصیل سود از محل فعالیت‌های بیمه‌گری بسیار اندک و در موارد متعددی حتی منفی است. دارایی‌های بیمه‌ها در دنیا 25 تا 30 هزار میلیارد دلار است که نزدیک 85 درصد این رقم، سرمایه‌گذاری خالص در اوراق بدهی، سهام و سایر ابزارها و فعالیت‌های سرمایه‌گذاری است. بنابراین شوک‌های وارده به اقتصاد در سطح خرد و کلان مستقیماً تراز مالی شرکت‌های بیمه را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. از این‌رو همه‌گیری کرونا و شوکی که بر فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی چه در سطح خرد و چه در سطح کلان وارد آورده صنعت بیمه را هم از منظر پوشش ریسک و هم از منظر سرمایه‌گذاری تحت تاثیر خود قرار خواهد داد البته این موضوع فقط در جهت منفی نخواهد بود و آثار مثبت و فرصت‌های مهمی برای صنعت بیمه خلق خواهد کرد. اگر بخواهیم وارد مصادیق این موضوع بشویم به‌طور مشخص باید عرض کنم انتظار می‌رود کاهش محسوس نرخ رشد حق بیمه تولیدی یکی از پیامدهای مهم پاندمی کووید 19 برای صنعت بیمه ایران باشد. به سبب تعطیلی گسترده فعالیت‌های تولیدی و همچنین کاهش رفت و آمدها و ارتباطات اجتماعی؛ تقاضا برای بیمه‌نامه‌های خرد و بیمه‌های مربوط به کسب‌وکارهایی که سطح فعالیت خود را کاهش داده‌اند یا جهت خرید آن بیمه‌نامه‌ها نیاز به حضور فیزیکی است یا اینکه برای آن باید شبکه فروش با متقاضیان بیمه ارتباط برقرار کند از قبیل بیمه‌های زندگی، بدنه خودرو، مسوولیت، مهندسی، باربری و... با کاهش معنا‌داری مواجه خواهد شد. همچنین به دلیل کاهش حدود 5 /4میلیونی مسافرهای ورودی به کشور و همین تعداد هم کاهش در مسافرهای خروجی از کشور در نتیجه شیوع بیماری کرونا، خرید بیمه‌نامه‌های مسافرتی به شدت کاهش می‌یابد و از این جهت نیز تولید حق بیمه در سال جاری کاهش قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت. در مقابل، به دلیل شیوع بیماری کرونا و فضای جدیدی که به وجود آورده انتظار می‌رود تقاضا برای برخی از پوشش‌های بیمه‌ای چون خرید بیمه درمان، افزودن بیماری کرونا به بیماری‌های خاص در بیمه‌های زندگی، بیمه عدم‌النفع در فعالیت‌های تولیدی و بیمه‌های مسوولیت کارفرما افزایش یابد. اما در مجموع به نظر می‌رسد در سال 1399 در مورد نرخ رشد حق بیمه تولیدی با کاهش نسبی مواجه خواهیم شد. آمار عملکرد صنعت بیمه در سه ماه اول سال جاری نیز موید این نتیجه‌گیری است و حکایت از کاهش معنا‌دار سرعت رشد حق بیمه تولیدی در قریب‌به‌اتفاق رشته‌های بیمه‌ای نسبت به مقطع زمانی مشابه سال قبل دارد. در مجموع نرخ رشد حق بیمه تولیدی صنعت بیمه در سه‌ ماه اول سال جاری نصف نرخ رشد حق بیمه تولیدی در سه‌ ماه اول سال گذشته است. البته بخشی از این کاهش در نرخ رشد حق بیمه، به دلیل به تاخیر انداختن خرید بیمه‌نامه از سوی بخشی از بیمه‌گذاران است که انتظار می‌رود طی سال تا حدی تعدیل شود. از سوی دیگر انتظار می‌رود با همه‌گیری کرونا سرعت رشد خسارت پرداختی صنعت بیمه نیز به‌طور نسبی کاهش یابد. کاهش فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی، کاهش رفت و آمدها و به‌تبع آن کاهش حوادث رانندگی و همچنین به تعویق انداختن مراجعه به مراکز بیمارستانی و درمانی از سوی مردم، سبب خواهد شد که خسارت پرداختی بابت بیمه‌های خودرو و حوادث و همچنین خسارت‌های پرداختی بابت درمان و به‌خصوص هزینه‌های پاراکلینیکی در تمام طول سال جاری یا به‌صورت مقطعی در اوایل سال کاهش معنا‌داری داشته باشد. آمار فوتی‌ها و مصدومان حوادث ترافیکی هم حداقل در دو ماه اول سال جاری موید بخشی از این پیش‌بینی است. در دو ماه اول سال جاری نسبت به دو ماه سال قبل تعداد متوفیات حوادث رانندگی 4 /23 درصد و تعداد مصدومان این حوادث 6 /38 درصد کاهش یافته است. البته انتظار می‌رود بخش مهمی از کاهش در سرعت رشد خسارت پرداختی در رشته‌های خودرو و درمان به ماه‌های میانی سال منتقل شود. اما در مقابل به دلیل شیوع بیماری کرونا در بخش درمان و همچنین تعطیلی کسب‌وکارها، خسارت پرداختی بابت بیمه درمان و بیمه عدم‌النفع از جهتی دیگر به‌صورت معنا‌داری افزایش پیدا کند. به این ترتیب کاهش مورد انتظار در سرعت رشد خسارت پرداختی صنعت بیمه بابت بیمه درمان تا حدی جبران خواهد شد. آمار عملکرد سه‌ ماه اول سال 1399 نشان می‌دهد که نرخ رشد خسارت پرداختی صنعت بیمه مانند حق بیمه تولیدی، نصف رقم مشابه برای سه‌ ماه اول سال قبل است. پیامد مهم دیگر پاندمی کووید 19 این است که به دلیل افزایش استفاده برخی از مردم از پس‌اندازهای خود برای تامین هزینه‌های زندگی، انتظار می‌رود بازخرید بیمه‌های زندگی افزایش یابد. همچنین فسخ قراردادهای بیمه‌ای از سوی کارفرمایان و بخش‌های تولیدی به جهت تعطیلی فعالیت‌های آنها، از تبعات دیگر شیوع بیماری کرونا خواهد بود. همه اینها سبب کاهش درآمد عملیات بیمه‌گری شرکت‌های بیمه خواهد شد. به دلیل تعطیلی فعالیت‌های تولیدی و کاهش درآمدها انتظار می‌رود وصول حق بیمه بیمه‌نامه‌های اقساطی با اخلال مواجه شود و در نتیجه مطالبات معوق شرکت‌های بیمه روند افزایشی داشته باشد. همچنین به دلیل اخلال در فعالیت شبکه‌های ارزیابی خسارت در نتیجه طرح‌های فاصله‌گذاری اجتماعی، احتمال دارد نارضایتی مردم در بخش‌های ارزیابی و پرداخت خسارت تا حدی افزایش یابد. کاهش درآمد شبکه فروش بیمه (شامل نمایندگان و کارگزاران بیمه) و شبکه ارزیابی خسارت در نتیجه کاهش مراجعات حضوری مردم و کاهش حوادث رانندگی از دیگر پیامدهای مهم شیوع بیماری کرونا در صنعت بیمه است. طبیعی است پایداری تبعات شمرده‌شده برای صنعت بیمه به پایداری شیوع بیماری کرونا بسته است و با کنترل این بیماری و کاهش محدودیت‌های مربوط روندهای قبلی به صنعت بیمه باز خواهد گشت هرچند به احتمال زیاد در زمینه روش‌های کاری تحولات مهمی به وقوع خواهد پیوست و فرصت‌ها و بازارهای کاری جدیدی پیش‌روی صنعت بیمه قرار خواهد گرفت که از مهم‌ترین آنها می‌توان به توسعه محصولات مربوط به ریسک‌های سایبری و کمرنگ شدن مراجعه حضوری مردم برای اخذ خدمات بیمه‌ای اشاره کرد.

  برای بهبود سایر بازارها و صنایع، چه چشم‌اندازی را می‌توان با کمک بیمه متصور بود؟

بیمه‌ها از یک طرف با پوشش ریسک‌های مختلف و انتقال آن به بیمه‌گر، به زندگی اشخاص و فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی ثبات می‌بخشند و برای آنان آرامش خاطر و آسایش فراهم می‌کنند همچنین با مدیریت ریسک موجبات کاهش حوادث و زیان‌های اقتصادی و اجتماعی را فراهم می‌آورند و از سوی دیگر با تجهیز منابع حاصل از حق بیمه‌ها و وارد کردن آن به بازارهای پول و سرمایه مستقیم و غیرمستقیم برای بازارها و صنایع مختلف منابع سرمایه‌گذاری فراهم کرده و سبب گسترش و تسهیل سرمایه‌گذاری و رشد و توسعه اقتصادی کشورها می‌شوند. بنابراین پوشش ریسک، مدیریت ریسک و تجهیز منابع و سرمایه‌گذاری آن مهم‌ترین کارکرد صنعت بیمه است که همگی از ارکان ثبات‌بخشی و تامین مالی برای بازارها و صنایع مختلف است. بنابراین حضور بیمه‌های قوی به معنی ایجاد تصویر و چشم‌اندازی با ثبات و اطمینان‌بخش برای بنگاه‌ها و صنایع از محیط فعالیت اقتصادی و منبعی پرقدرت و مطمئن برای تامین مالی آنهاست.

  آیا می‌توان وضعیت متاثر از همه‌گیری کرونا را فرصتی برای گسترش و تعمیق بازار بیمه در نظر گرفت؟

کرونا هم از جهت فرآیندهای بیمه‌گری و هم از جهت محصولات بیمه‌ای و بازارهای جدید، فرصت‌های خوبی را برای بیمه‌ها فراهم خواهد کرد. گسترش استفاده از فناوری اطلاعات در فرآیندهای بیمه‌گری و فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی مردم و زندگی شخصی آنان سبب افزایش سرعت، دقت و هوشمندی فعالیت‌ها و قراردادهای بیمه شده و به این ترتیب هزینه فعالیت بیمه‌گری را کاهش خواهد داد. از سوی دیگر این امکان را برای شرکت‌های بیمه فراهم خواهد کرد که با جمع‌آوری اطلاعات کافی و دقیق از رفتار بیمه‌گذاران بالفعل و بالقوه خود در انتخاب ریسک، تعیین حق بیمه و مقدار تولید خدمات بیمه‌ای و ارزیابی خسارت‌های بیمه‌ای کارایی خود را بالا برده و هم خود منتفع شوند و هم رضایتمندی مشتریان خود را ارتقا دهند. از سوی دیگر گسترش استفاده از فناوری اطلاعات در امور اقتصادی و اجتماعی و زندگی عادی مردم، بازار وسیعی به نام ریسک‌های سایبری را برای شرکت‌های بیمه خواهد گشود.

  گزارش سوئیس‌ری از چشم‌انداز صنعت بیمه را چطور می‌توان تحلیل کرد و کدام کشورها دارای وضعیت بهتری هستند؟

نهاد پژوهشی بیمه اتکایی سوئیس‌ری به عنوان یک موسسه معتبر و مرجع بین‌المللی در زمینه بیمه‌های بازرگانی امسال گزارش سالانه خود از تحولات صنعت بیمه جهان را به پیامدهای پاندمی کووید 19 برای این صنعت اختصاص داده است. بنا به تحلیل این نهاد با رکود اقتصادی فعلی ناشی از کووید 19، که سریع‌ترین انقباض اقتصادی از دهه 1930 میلادی تاکنون است کل تقاضای بیمه در جهان در سال جاری میلادی سه درصد افت خواهد کرد. تقاضا در بازارهای پیشرفته که بالای 80 درصد حق بیمه جهان را تولید می‌کند چهار درصد کاهش خواهد یافت اما در بازارهای نوظهور صرفاً نرخ رشد 6 /6درصدی سال گذشته به یک درصد محدود می‌شود. یادآوری می‌کنم که موسسه سوئیس‌ری کشورهای آمریکای شمالی و اروپای غربی، کشورهای پیشرفته شرق آسیا و اقیانوسیه را تحت عنوان بازارهای پیشرفته بیمه و بقیه کشورها را با عنوان بازارهای نوظهور دسته‌بندی می‌کند. همان‌طور که گزارش هم تاکید دارد، از جهت رشته‌های بیمه‌ای، تقاضا در بیمه‌های زندگی شش درصد و در بیمه‌های غیرزندگی 1 /0 درصد افت خواهد داشت. این وضعیت در بازارهای مختلف همسان نیست. به‌‌رغم اینکه تقاضای بیمه زندگی در بازارهای پیشرفته هشت درصد افت خواهد کرد اما در بازارهای نوظهور بدون تغییر می‌ماند. در ارتباط با بیمه‌های غیرزندگی نیز در بازارهای پیشرفته تقاضا فقط یک درصد کاهش می‌یابد و در بازارهای نوظهور سه درصد رشد می‌کند. بنابراین بیمه‌های زندگی بسیار شدیدتر از بیمه‌های غیرزندگی تحت تاثیر پاندمی کووید 19 قرار خواهد گرفت. در بیمه‌های زندگی به دلیل افزایش بیکاری و کاهش درآمدها و رواج نرخ‌های بهره پایین، محصولات پس‌اندازی بیشترین آسیب را از این جهت خواهد دید اما پوشش‌های مربوط به بیمه فوت نسبتاً باثبات باقی خواهد ماند. در بیمه‌های غیرزندگی نیز رشته‌های بیمه‌ای مربوط به اتومبیل، تجارت، مسافرت،‌ کشتی،‌ هواپیما و بنگاه‌ها با بیشترین افت تقاضا مواجه خواهند شد و بیمه‌های اشخاص به ویژه در زمینه درمان و اموال آسیب کمتری خواهد دید و نسبتاً باثبات باقی خواهد ماند. همزمان شدن شیوع کووید 19 با افزایش نرخ‌های بیمه در رشته‌های غیرزندگی از دیگر دلایل تاب‌آوری بیشتر این نوع از رشته‌های بیمه‌ای در برابر شوک کووید 10 است. افزایش نرخ‌های بیمه مانع از کاهش سود بیمه‌های غیرزندگی در سال جاری و آینده خواهد شد. همچنین بیشتر شدن حساسیت و آگاهی مردم نسبت به ریسک در میان‌مدت و درازمدت موجبات رشد حق بیمه‌ها در بسیاری از رشته‌های بیمه‌ای را فراهم خواهد کرد. بر اساس برآورد نهاد پژوهشی سوئیس‌ری، صنعت بیمه جهان بر تبعات رکود اقتصادی ناشی از کووید 19 فائق خواهد آمد و قوی‌تر از قبل در سال 2021 به وضعیت پیش از کووید 19 بازخواهد گشت. در سال 2021 با محوریت چین حق بیمه تولیدی صنعت بیمه به قیمت واقعی در بازارهای نوظهور هفت درصد رشد خواهد کرد و با کمک رشد دودرصدی در بازارهای پیشرفته، سبب رشد سه‌درصدی در حق بیمه تولیدی جهان خواهد شد که اندکی بیشتر از نرخ رشد سال 2019 است. هائگلی اقتصاددان ارشد سوئیس‌ری معتقد است کاهش حق ‌بیمه‌ها شبیه همان خواهد بود که در جریان بحران مالی 2009-2008 شاهدش بودیم اما انتظار داریم برخلاف اقتصاد جهانی، شاهد یک بهبود Vشکل در حق‌بیمه‌های صنعت بیمه باشیم. به اعتقاد نهاد پژوهشی سوئیس‌ری درباره میزان نهایی زیانی که بیماری کرونا برای صنعت بیمه ایجاد خواهد کرد نمی‌توان بااطمینان سخن گفت و در این مورد با یک عدم قطعیت کم‌سابقه روبه‌رو هستیم. نقطه میانه‌ای که برخی منابع برای خسارت بیماری کرونا برآورد می‌کنند 55 میلیارد دلار است. در این بین حداکثر زیان کووید 19 در بیمه‌های اموال و مسوولیت 100 میلیارد دلار برآورد می‌شود که در حد خسارت ایجادشده از طریق چند طوفان بزرگ در سال 2017 است که توسط صنعت بیمه به‌خوبی مدیریت شد. سرمایه بالا به صنعت بیمه کمک می‌کند که به‌خوبی از عهده پاندمی کووید 19 برآید و شوک درآمدی ناشی از این بیماری را هضم کند. به اعتقاد هائلگی، تجربه کووید 19، اهمیت ذخایر بیمه‌ای فنی تکمیلی برای پاندمی‌ها را برجسته می‌سازد. بحران کووید 19، درسی برای بیمه‌ها و سیاستگذاران است که به منظور تامین ثبات اقتصادی و اجتماعی باید راه‌حل‌هایی را که دربرگیرنده مشارکت بخش‌های عمومی و خصوصی برای مواجهه با ریسک‌های پاندمیک است توسعه بیشتری بدهند. به هر حال بحران کووید 19 سودآوری صنعت بیمه را با چالش‌هایی مواجه خواهد ساخت. همچنین علاوه بر زیان‌های مرتبط با خود پاندمی، بازدهی سرمایه‌گذاری به خاطر به درازا کشیدن باقی ماندن نرخ‌های بهره در سطح پایین بدون تغییر باقی خواهد ماند که این بیمه‌های زندگی و رشته‌های بلندمدت بیمه‌های غیرزندگی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. افزایش میزان نکول‌ها ممکن است زیان‌هایی را بر سرمایه‌گذاری‌های بیمه‌ها وارد کند.

پیش‌بینی نهاد پژوهشی سوئیس‌ری این است که رشته اموال و مسوولیت و صنعت بیمه چین نقش مهمی در بازگشت به وضعیت قبل از شیوع کرونا ایفا خواهند کرد. از سوی دیگر تجربه بحران اقتصادی و بهداشتی اخیر آگاهی‌های جامعه نسبت به ریسک‌ها را افزایش خواهد داد و این سبب افزایش تقاضا برای بیمه در میان بسیاری از رشته‌های بیمه‌ای خواهد شد. شوک پاندمی کووید 19 احتمالاً انواع پارادایم‌شیفت‌ها را نیز شتاب خواهد بخشید. بازسازی زنجیره‌های عرضه جهانی با هدف کاهش ریسک‌های ناشی از اختلال در فرآیندهای تجاری، ایجاد صندوق‌های بیمه‌ای برای پوشش ریسک دارایی‌ها و مسوولیت‌های مهندسی و بیمه تضمیمن برخی از این پارادایم‌شیفت‌ها هستند. از سوی دیگر فشار برای تسریع در دیجیتالی شدن فرآیندهای بیمه‌گری در زندگی شخصی و کاری و برانگیختن توسعه محصولات و خدمات بیمه‌ای جدید از دیگر پیامدها و فرصت‌های همه‌گیری کووید 19 خواهد بود.