اتحاد اوراسیایی
پیام اقتصادی و سیاسی پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا چیست؟
ایران به‌تازگی به اتحادیه اوراسیا پیوسته است. اتحادیه‌ای اقتصادی با یک بازار متشکل از قزاقستان، بلاروس، قرقیزستان، ارمنستان و روسیه؛ به‌خصوص اینکه گردش کالا، خدمات، سرمایه و کارگر در داخل اتحادیه تضمین شده است.
ایران به‌تازگی به اتحادیه اوراسیا پیوسته است. اتحادیه‌ای اقتصادی با یک بازار متشکل از قزاقستان، بلاروس، قرقیزستان، ارمنستان و روسیه؛ به‌خصوص اینکه گردش کالا، خدمات، سرمایه و کارگر در داخل اتحادیه تضمین شده است. در واقع، اوراسیا در ژانویه ۲۰۱۵ به عنوان وزنه تعادلی در مقابل فشار اقتصادی اتحادیه اروپا و آمریکا شکل گرفت و حال عضویت ایران در آن، با تسهیل تجارت با همسایگان شمالی ایران و رهایی از تعرفه‌ها و سهولت قوانین گمرکی در نقاط مرزی، برای اقتصاد ایران بسیار سودمند خواهد بود.
اوراسیا چطور شکل گرفت؟
در مارس ۲۰۱۷ بود که نخست‌وزیران پنج کشور عضو اتحادیه توافق کردند که گفت‌وگوها با ایران در اولویت قرار گیرد؛ چراکه عضویت ایران می‌تواند اتحادیه را که در حال حاضر جمعیت ۱۸۳ میلیون‌نفری را دربر می‌گیرد، بیش از پیش گسترش دهد. آن زمان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه که از مدت‌ها پیش هواخواه پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیایی بود، این‌طور اذعان کرده بود که ایران شریک قدیمی روسیه است.
ما اعتقاد داریم که روابط دوجانبه از کاهش تنش ایجادشده حول ایران به دنبال امضای برجام سود خواهد برد.
موافقان و مخالفان الحاق ایران به اوراسیا
اکنون اما الحاق ایران به اوراسیا موافقان و مخالفانی دارد. در حال حاضر اینکه می‌توان این پیمان را موفقیت‌آمیز و به نفع ایران دانست، موضوعی است که باید با توجه به شرایطی که پیش روی اجرای مفاد آن قرار می‌گیرد، سنجید. واقعیت آن است که هر گونه اختلال در اجرا و عملکرد این توافق‌نامه می‌تواند به موفقیت یا عدم توفیق آن منجر شود؛ به این معنا که باید دید از حدود 200 قلم امتیازاتی که ایران توانسته اخذ کند یا کاهش تعرفه‌هایی که داشته‌ایم، چقدر پشتیبانی شده است.
واقعیت آن است که برای هر الحاقی که از سوی ایران به پیمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی داشته‌ایم، باید تدارکات و پشتیبانی لازم از سوی دولت و بخش خصوصی صورت گیرد تا بتوان از ظرفیت ایجادشده به بهترین شکل استفاده کرد، چراکه به هر حال رقبای ایران نیز در این معاهدات، امتیازات خاص خود را دریافت کرده‌اند و بنابراین باید شرکت‌های ایرانی را به بازارهای هدف برد و از این ظرفیت، بهترین بهره‌برداری را کرد.
اگر این اتفاق صورت گیرد، شک نکنید بازنده نخواهیم بود؛ اما اگر توافقات امضا شد و بخش خصوصی توانمند را از آن کنار گذاشتیم یا شرکت‌هایی که ذی‌نفع یا مشمول استفاده از مزایای این توافق‌نامه هستند، از جزئیات آن باخبر نشوند یا مشکلات دیگری همچون مشکلات ارزی و رفت و آمدهای تجاری بروز کرد و در یک کلام، متغیرهای برون‌زا و خارج از موضوع، وارد شدند، آنگاه دیگر نمی‌توان ضعفی بر امضای این پیمان‌ها از سوی طرف مقابل وارد دانست.
چطور قضاوت کنیم؟
بنابراین قضاوت در مورد هر توافق‌نامه بین‌المللی را باید در دو بخش صورت داد. از یک‌سو، انعقاد پیمان‌های منطقه‌ای اساساً کار خوب و مفیدی است و باید این مدل را پیش ببریم و توسعه دهیم؛ به این معنا که یکسری اقلام در این توافق‌نامه‌ها قرار می‌گیرد که باید تعداد آنها بیشتر شود و البته تمرکز بر روی حداکثر استفاده از بازارها در موارد لحاظ‌شده در قرارداد را داشت یا حتی در حوزه‌های غیرکالایی و خدمات نیز، پروژه‌هایی را تعریف کنیم. اما روی دیگر ماجرا به تجارت ایران برمی‌گردد و آنچه طرف مقابل می‌خواهد به ایران صادر کند. بنابراین مهم است چه رفتاری نسبت به صادرکنندگان کالا به ایران داشته باشیم و با چه مکانیسمی کار را انجام دهیم.
پس لحاظ کردن این موارد می‌تواند ضامن موفقیت یا عدم موفقیت اجرای یک توافق‌نامه بین‌المللی باشد. به هر حال در شرایط کنونی، ایران انعقاد قراردادهای بین‌المللی برای حوزه تجارت خارجی را یک اقدام حیاتی دانسته و آن را به منزله کانال تنفسی می‌داند که می‌توان بر روی آن تمرکز کرد.
متن توافق‌نامه چه می‌گوید؟
مروری بر توافق‌نامه تجارت ایران با اوراسیا حکایت از آن دارد که موافقت‌نامه در 9 فصل با بیش از 100 ماده به‌انضمام جدول امتیازات اعطایی ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا (مشمول 360 قلم کالا) بر اساس کد هشت‌رقمی HS و جدول امتیازات اعطایی اتحادیه اقتصادی اوراسیا به ایران مشمول 502 قلم کالا بر اساس کد 10رقمی HS کشاورزی و شیلات، محصولات معدنی، محصولات شیمیایی و دارو، مواد کائوچویی از جمله لاستیک، منسوجات، فرش ماشینی و کف‌پوش، سنگ و سرامیک و ماشین‌آلات صنعتی است.
862 ردیف تعرفه‌ای
جمع کل ردیف تعرفه‌های قابل مبادله بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، 862 ردیف تعرفه است که از این تعداد 223 ردیف آن را محصولات کشاورزی و 369 ردیف آن را محصولات صنعتی تشکیل می‌دهند؛ ضمن اینکه از 862 ردیف تعرفه، 140 ردیف تعرفه آن (38 قلم کشاورزی و 102 قلم صنعتی) مشمول تثبیت تعرفه‌ای از دو طرف است.
در واقع 722 قلم کالا مشمول تخفیف متقابل تعرفه‌ای میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا هستند که از این تعداد، ایران در بخش کشاورزی در مقابل 60 ردیف تعرفه با میانگین تخفیف تعرفه 3 /53 درصد، 120 ردیف تعرفه‌ای (57 درصد) اوراسیا و میانگین نرخ تعرفه بعد از کاهش به ترتیب 7 /3 درصد و 1 /2 درصد، است.
همچنین 167 ردیف تعرفه (میانگین ایران در بخش کالاهای صنعتی 5 /29 درصد) و اوراسیا 370 ردیف تعرفه‌ای (68 درصد) و میانگین نرخ تعرفه بعد از کاهش نرخ تعرفه‌ها در بخش‌های کشاورزی و صنعت از اتحادیه اقتصادی اوراسیا امتیازات بیشتری گرفته است.
کلیدی‌ترین سازوکار گسترش تجارت با اوراسیا
به هر حال مفاد این قرارداد نشان می‌دهد که موافقت‌نامه ترجیحات تجاری ایران با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا به منظور افزایش حجم تجارت ایران با کشورهای مذکور برای مدت سه سال در 27 اردیبهشت 1397 در آستانه به امضا رسید. این مهم‌ترین و کلیدی‌ترین سازوکار توسعه و گسترش تجارت به ویژه افزایش صادرات ایران به کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا است. در چارچوب این ترکیبات ایران امتیازات بیشتری از لحاظ کیفی و کمی (دریافت امتیاز بیشتر درصد کاهش تعرفه‌ها و تعداد اقلام کالا) از اتحادیه مذکور دریافت کرده است که با امضا و اجرای آن در عمل 20 تا 30 درصد افزایش صادرات به کشورهای عضو اتحادیه قابل انتظار است.
شرط توفیق حضور ایران در اوراسیا
اما همان‌گونه که پیشتر هم ذکر شد، این انتظار زمانی تحقق پیدا خواهد کرد که دولت‌ها و شرکت‌های خصوصی در مواردی همکاری‌های بیشتری داشته باشند.
پس باید اطلاع‌رسانی مناسب به تشکل‌های تجاری و شرکت‌های ایرانی برای استفاده از کاهش تعرفه‌ها و آمادگی کامل شرکت‌های ایرانی نسبت به صادرات محصولات باکیفیت، قیمت رقابتی و بسته‌بندی مناسب بازار صورت گیرد و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا همکاری‌های خود را با ایران در زمینه‌های صدور روادید، همکاری‌های بانکی و حمل و نقل و ترانزیت تسهیل کنند.
