سایه‌روشن توافق با اوراسیا

محبوبه فکوری: موافقت‌نامه ترجیحات تجاری ایران با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، در آستانه قزاقستان به امضا رسید. بر اساس این موافقت‌نامه، در طول سه سال آینده، کشورها باید به یک توافق جامع برسند و برای طیف گسترده‌ای از کالاهای وارداتی، کاهش یا حذف عوارض گمرکی در نظر گرفته شود. بر اساس آنچه از جزئیات این توافق‌نامه اعلام شده است، بلافاصله پس از این موافقت‌نامه، طرفین می‌توانند در پرداخت‌های گمرکی وارداتی صرفه‌جویی کرده و با هزینه کمتری کار تجارت را پیش برند. حال علاوه بر تمام مواردی که برای الحاق ایران به اوراسیا مطرح می‌شود، باید به این نکته توجه داشت که در شرایط کنونی اقتصاد ایران که با تهدیدها و تحریم‌های احتمالی روبه‌رو است، پیوستن به هر پیمان منطقه‌ای یا بین‌المللی می‌تواند برای تجارت خارجی ایران مفید باشد، اگرچه تجربه برخی از قراردادهای منطقه‌ای نشان داده که اگر دقت کافی و لازم در اجرایی شدن مفاد یا تهیه فهرست‌های کالایی صورت نگیرد، معایب بر مزایا پیشی خواهد گرفت. کمتر کسی موافقت‌نامه تجاری ایران و ترکیه را از یاد برده است، معاهده‌ای که به اعتقاد منتقدان، به دلیل لحاظ نکردن برخی موارد در این حوزه، کاملاً کفه سنگین ترازو را به سمت ترک‌ها سوق داده بود. حال هم در مورد اتحادیه اقتصادی اوراسیایی که در سال ۲۰۱۵ میلادی رسماً متولد شده است، برخی بیم‌ها و امیدهایی وجود دارد. هدف این اتحادیه، ایجاد فضای واحد اقتصادی، توسعه بازارهای مشترک و دستیابی به حرکت آزاد کالا، سرمایه، خدمات و مردم در بازار واحد کشورهای عضو، کاهش قیمت کالاها با کاهش هزینه‌های حمل و نقل مواد خام، ترویج رقابت سالم در بازار مشترک، سیاست‌های مشترک در کشاورزی، انرژی، فناوری و حمل و نقل بود. در این میان نکته حائز اهمیت آن است که با وجود اینکه روسیه شریک تجاری بیشتر کشورهای منطقه است، اما تجارت میان اعضای دیگر محدود است. یعنی به‌رغم شکل‌گیری اتحادیه گمرکی مشترک اوراسیایی، اما ارقام تجاری این منطقه رشد چندانی نداشته است. مهم‌ترین دلیل آن را می‌توان در محدود بودن این اتحادیه تنها به سه کشور منطقه و نیز پایین بودن حجم روابط تجاری اعضا با یکدیگر دانست و می‌توان گفت عمده صادرات و واردات کشورهای اوراسیای مرکزی با کشورهای خارج منطقه است. در این میان نقدهایی هم به عملکرد این اتحادیه وارد شده است، به این معنا که برخی معتقدند که این اتحادیه بازیگر بزرگی در تجارت بین‌الملل نیست؛ هرچند در تجارت انرژی نقش بسزایی در دنیا ایفا می‌کند. در عین حال، نگاه دیگری که نسبت به اتحادیه اقتصادی اوراسیا وجود دارد، نگاه روسیه‌محور این اتحادیه است. غربی‌ها معتقدند که روسیه از این اتحادیه بیشتر از آنکه انتظارات اقتصادی داشته باشد، انتظارات سیاسی دارد. اما به هر روی، اکنون ایران هم یکی از اعضای این اتحادیه است که البته با اکثر کشورهای آن، زمینه تاریخی و فرهنگی مشترک دارد؛ اگرچه هنوز سهم ناچیزی در بازار این کشورها را به خود اختصاص داده است؛ اما در شرایط کنونی، این الحاق می‌تواند به ایران کمک کرده تا از فشار تحریم‌های اقتصادی غرب علیه خود بکاهد و با قرار گرفتن در اتحادیه‌ای که کشور روسیه در آن نقش محوری دارد، بتواند بر وزن و نفوذ منطقه‌ای خود بیفزاید. واقعیت آن است که هر اندازه که تاثیرگذاری منطقه‌ای ایران افزایش یابد، زمینه برای حداکثرسازی قدرت ملی و کاهش تهدیدهای امنیتی فراروی ایران نیز مهیا خواهد شد.