آشوب در قلمرو پینگ
اعتراض‌های اجتماعی چین چه سرنوشتی پیدا می‌کند؟
اواسط اکتبر 2022 وقتی مردی دو بنر اعتراضی را روی یک پل عابر در مرکز پکن آویزان کرد، مشخص بود که یک اقدام شجاعانه و تکان‌دهنده در چین شی جین پینگ رخ داده است. اما بسیاری انتظار داشتند زمانی که سانسورچیان، اینترنت چین را از هرگونه اشاره مستقیم به اقدام او پاک می‌کنند این موضوع فراموش شود. برخلاف این انتظار اما در کمتر از دو ماه شعارهای او تبدیل به فریادهای اعتراضی در شهرها و دانشگاه‌های سرتاسر چین و جهان شد. یکی از شعارهایی که مرد روی پل بر روی بنرش نوشته بود این شعار بود: «شی جین پینگ خائن مستبد را برکنار کنید» اما شی جین پینگ چگونه تبدیل به یک دیکتاتور مستبد شد؟
دیکتاتوری شی
در طول یک دهه گذشته شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین از ترس رهبران حزب کمونیست برای از دست دادن کنترل سوءاستفاده کرد تا قدرت خود را به سطوحی افزایش دهد که از زمان مائوتسه تونگ بی‌سابقه بود. شی جین پینگ حالا رهبر حزب کمونیست، فرمانده نیروهای نظامی و کمیته‌های متعدد است. در آغاز دهه، ظهور غول‌های فناوری، افزایش جهانی‌سازی و شهرنشینی مقامات ارشد حزب کمونیست را به‌طور فزاینده‌ای نگران کرده بود. بنابراین زمانی که شی اصرار داشت قبل از تصاحب قدرت، قدرت‌های بیشتری نسبت به اسلافش به او داده شود، آنها مقاومت چندانی نکردند. زمانی که شی به قدرت رسید در بهره‌برداری از این اضطراب فزاینده برای تقویت کنترل خود بر حزب، دولت و کشور استفاده کرد. تمایل او به حفظ اقتدار حزب کمونیست چین بر هر جنبه‌ای از زندگی در این کشور به کیش شخصیتی فزاینده‌ای دامن زده است که «رویای چینی» شی را در قلب اعتقادات کمونیستی قرار می‌دهد. حکومت تک‌نفره وحشیانه مائو، جانشین زرنگ و زیرک او، دنگ شیائوپینگ، را بر آن داشت تا محدودیت ریاست جمهوری دو دوره‌ای را معرفی کند که شی بعداً برای لغو آن تلاش کرد. برای جلوگیری از جمع شدن این همه قدرت، دنگ سیستمی را ابداع کرد که در آن رهبر ارشد باید تحت هدایت بزرگان حزب و با مشورت گروه کوچکی از مشاوران ارشد و کارگزاران قدرت -نوعی کابینه- عمل کند. اما شی این مدل را نادیده گرفت و در سال 2018 از قانونگذاران چینی خواست قانون اساسی کشور را اصلاح کنند تا راه برای سومین دوره ریاست‌جمهوری او باز شود. شی به‌طور فزاینده‌ای باور دارد که دموکراسی‌های غربی -یعنی ایالات متحده- در حال افول هستند و آینده به مدل حکومت اقتدارگرای او بستگی دارد. در زمان ریاست‌جمهوری شی، اعتراضات در چین به‌طور فزاینده‌ای نادر شده است و حکومت او با افزایش در اشکال مختلف کنترل اجتماعی مانند نظارت پیشرفته با هوش مصنوعی و سرکوب شدید پلیس علیه معترضان شناخته می‌شود.
مرد روی پل
امروز مردی که بنرهای اعتراضی را منتشر کرد، پنگ لیفا، «مردی که جرقه را در تاریکی روشن کرد»، «جنگجوی تنها» و «مرد پل» نامیده می‌شود که اشاره‌ای به «مرد تانکی» دارد که در سال 1989 در اعتراض‌های میدان تیان‌آن من در مقابل یک تانک ایستاد. پنگ به عنوان فردی شناخته می‌شود که الهام‌بخش بسیاری از مردم برای شرکت در اعتراضات اخیر، بزرگ‌ترین اعتراضات در چین از زمان اعتراضات میدان تیان‌آن من تاکنون است. ما اطلاعات کمی در مورد پنگ داریم. نیروهای امنیتی او را روی پل بازداشت کردند و محل نگهداری‌اش مشخص نیست. دولت چین هرگز او را به رسمیت نشناخت. پنگ لیفا به‌سادگی ناپدید شده است.
آتش‌سوزی در ارومچی
دو ماه پس از اعتراض نمادین مرد روی پل، آتش‌سوزی در یک ساختمان بلند مسکونی در ارومچی، جایی که بسیاری از ساکنان آن در قرنطینه به سر می‌بردند، خشم عمومی را برانگیخت و پرسش‌هایی را در مورد سیاست کووید صفر دولت چین ایجاد کرد. این آتش‌سوزی مرگبار در منطقه دورافتاده غربی چین، سین‌کیانگ، موجی از خشم را در شبکه‌های اجتماعی و تظاهرات خیابانی در پایتخت این منطقه ایجاد کرد و ساکنان خواستار لغو قرنطینه‌هایی شدند که بسیاری را بیش از سه ماه در خانه‌هایشان محبوس کرده بود. کاربران چینی در رسانه‌های اجتماعی گزارش‌ها و فیلم‌هایی از آتش‌سوزی که منجر به کشته شدن 10 نفر و مجروح شدن 9 نفر شد به اشتراک گذاشتند و خواستار آن شدند که بدانند آیا محدودیت‌های کووید مانع نجات یا فرار ساکنان از آپارتمان یا ساختمان شده است یا نه. آتش‌نشانی شهر ارومچی اعلام کرد که این آتش‌سوزی عصر پنجشنبه توسط یک سیم رابط در یک اتاق خواب در طبقه پانزدهم یک ساختمان مسکونی آغاز شده و بعد به دو طبقه بالاتر سرایت کرده است. روز جمعه ویدئوهایی به‌طور گسترده در اینترنت چین پخش شد که نشان می‌داد انبوهی از ساکنان ارومچی به سمت یک ساختمان دولتی راهپیمایی می‌کنند و شعار می‌دهند «به قرنطینه‌ها پایان دهید». بسیاری از این ویدئوها بعداً از پلت‌فرم‌های رسانه‌های اجتماعی چین که به شدت سانسورشده هستند حذف شدند.
نماد اعتراضات؛ کاغذ سفید
درحالی‌که اعتراض به قانون کووید صفر دولت شی جین پینگ در سراسر شهرها و مناطق مختلف چین گسترش پیدا کرده بود یک نماد ثابت در همه این اعتراضات دیده می‌شد: کاغذ سفید. در آغاز اعتراض‌ها ویدئوهایی در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد ده‌ها معترض روی پلی در پکن برگه‌های کاغذ سفید را بالای سر نگه داشته بودند و ماشین‌ها در زیر پل به نشانه همبستگی بوق می‌زدند. بر اساس گزارش رویترز در شانگهای که به مرکز نمادین این جنبش اعتراضی تبدیل شده بود هم صدها نفر کاغذهای سفیدی در دست داشتند و پلیس سعی در متفرق کردن آنها داشت. برگه کاغذ A4 به عنوان نماد اعتراض در سطح جهانی سابقه‌ای طولانی دارد. معترضان در هنگ‌کنگ در سال 2020 با هدف اعتراض به قانون محدودکننده امنیت ملی که قدرت چین را در این منطقه نیمه‌خودمختار افزایش می‌داد، کاغذ سفید به دست می‌گرفتند. در اوایل سال جاری میلادی هم معترضان به حمله روسیه به اوکراین به دلیل در دست داشتن کاغذهای سفید با سرکوب پلیس بازداشت می‌شدند. اما این بازداشت‌ها فقط خشم بیشتری را در فضای مجازی برانگیخت. این تاکتیک توسط معترضان بریتانیایی هم تکرار شد. معترضانی که علیه پیش‌نویس قانونی که حق اعتراض خیابانی را تا حدی محدود می‌کرد به خیابان آمده بودند. کاغذ سفید همچنین در کشورهایی مانند چین و روسیه که سانسور اینترنت در آنها بسیار گسترده است، باعث سردرگمی سانسورچیان می‌شود. در چین، جایی که سانسور اینترنت بسیار پیچیده است، پلت‌فرم‌های رسانه‌های اجتماعی مانند وی‌چت، ویبو و دویین از ترکیبی از بازبین‌های انسانی و هوش مصنوعی برای حذف ویدئوهای اعتراضات استفاده می‌کنند. دسترسی به اینترنت جهانی در ورای «دیوارآتش بزرگ» چین، جایی که اخبار مربوط به اعتراض‌ها آزادانه‌تر منتشر می‌شود، مسدود شده است. اما معترضان با استفاده از مواردی که بی‌خطر به نظر می‌رسند به‌عنوان نمادهای خود، کارایی سیستم‌های هوش مصنوعی را کاهش می‌دهند. این کار همچنین می‌تواند زمان زیادی را از مهندسین برای شناسایی نمادهای جدید بگیرد. در چنین شرایطی بخش سانسور انسانی باید اضافه‌کاری کنند تا با حذف عکس‌ها و ویدئوها، این شکاف پر شود - به این معنی که احتمال بیشتری وجود دارد تا برخی از محتواها از زیر دستشان بگذرد و برای دیگران الهام‌بخش شود. اما کاغذ سفید هم مانند هر نماد اعتراضی دیگری ممکن است همان اندازه که پیام سیاسی را منتقل می‌کند مبهم باشد و باعث سردرگمی شود.
واکنش دولت به اعتراض‌ها
بسیاری به دنبال درک واکنش دولت چین به اعتراضات، تاثیراتی که این موج ممکن است بر سیاست چین داشته باشد و اینکه اوضاع در آینده چگونه ممکن است پیش برود، هستند. یکی از مشخصه‌های اعتراضات اخیر در چین این است که به نظر می‌رسد هیچ‌کس این اعتراضات را هماهنگ نکرده است و قطعاً هیچ سازماندهی آشکاری وجود نداشته است. واکنش دولت هم بسیار مهم است. وقتی به جنبش‌های اجتماعی نگاه می‌کنیم، اغلب تمایل داریم به واکنش‌های دولتی به شکل دو واکنش متضاد فکر کنیم-تسلیم یا سرکوب. اما دولت چین به زبان ساده هیچ‌کدام را انجام نداده است. در ابتدا، به نظر می‌رسید پلیس کنار ایستاده و اقدام چندان معنی‌داری انجام نمی‌دهد. شاید امیدوار بود که اعتراض‌ها خودبه‌خود خاموش شوند. اما بعد آنها با گشتن تلفن‌های همراه، درخواست مدارک هویتی، نصب موانع خیابانی و اجرای اقداماتی دیگر که به نظر می‌رسید بسیاری از مردم را از اعتراض بازمی‌دارد، ورق را به سمت سرکوب چرخاندند. اگر اعتراضات بیشتری رخ دهد یا حرکت اعتراضی پیچیده شود گزینه‌های زیادی در جعبه‌ابزار حزب کمونیست چین وجود دارد که در مرحله پایین‌تری از سرکوب شدید یا بی‌رحمانه قرار می‌گیرد. سرکوب به شکلی آهسته، مقطعی و هدفمند محتمل‌ترین پاسخ است. با وجود سرکوب پیچیده اما در این میان معترضان نیز دستاوردهایی داشته‌اند.
دستاورد معترضان
شاید خیلی زود باشد که این را یک پیروزی کامل بدانیم اما به نظر می‌رسد اعتراضات علیه کنترل‌های سختگیرانه کووید باعث شده یکی از اقتدارگراترین دولت‌های جهان و رهبر آن، شی جین پینگ عقب‌نشینی کنند. به‌دنبال اعتراضات سراسری، برخی از مقامات محلی چین شروع به کاهش محدودیت‌های کووید کرده‌اند، اتفاقی که به نظر می‌رسد تغییری به سمت بازگشایی تدریجی با نزدیک شدن این کشور به چهارمین سال شیوع همه‌گیری است و این موضوع را نمی‌توان بی‌ارتباط با اعتراضاتی دانست که خواب را از چشم نیروهای امنیتی پکن ربوده است. بیش از 20 شهر از جمله کلان‌شهرهای بزرگی همچون پکن، شانگهای، شنژن، ووهان و چنگدو الزامات آزمایش منفی کووید برای استفاده از حمل‌ونقل عمومی را لغو کردند و برخی مجتمع‌های مسکونی اکنون به ساکنان بیمار با نیازهای ویژه اجازه می‌دهند به جای فرستاده شدن به مرکز قرنطینه در خانه قرنطینه شوند. این اتفاقات همین یک سال قبل تقریباً غیرممکن به‌نظر می‌رسیدند و چین هیچ مماشاتی را از این دست خواسته‌ها از خود نشان نمی‌داد. یکی از مقامات ارشد بهداشتی چین با اعلام اینکه کنترل بیماری‌های همه‌گیر در این کشور وارد «مرحله و ماموریت جدیدی» شده است، به این تغییر استراتژی اشاره کرده است.
همچنین به گفته یک مقام اتحادیه اروپا، رهبر چین اذعان کرده است که مردم این کشور ناامید شده‌اند و مدعی شده چین آماده است تا قوانین محدودکننده کووید را کاهش دهد.
درس‌های اعتراضات چین
خواسته معترضان چینی محدود به لغو قرنطینه نبوده و در طول اعتراضات ابعاد گسترده‌تری به خود گرفته است و این وضعیت کماکان ادامه دارد. با توجه به گستردگی اعتراضات و ابعاد پیچیده آن در چین امروز، تحلیل‌ها و پیش‌بینی‌های زیادی در مورد نتایج و عواقب حوادث اخیر وجود دارد. اگر اعتراضات چین به صورت کامل خاموش شود بیشترین شباهت را به جنبش «دیوار دموکراسی» (1979-1978) خواهد داشت.
اگر دولت بتواند یک واکنش سرکوبگرانه آهسته را با موفقیت طراحی کند، چیزی شبیه آنچه در هنگ‌کنگ در سال‌های 2020-2019 دیدیم اتفاق خواهد افتاد.
تنها در صورتی که سرکوب در میدان از کنترل رهبران مرکزی خارج شود یا اگر معترضان تا حد ایجاد یک بحران عمومی از عقب‌نشینی خودداری کنند چیزی شبیه به تیان آن من در سال 1989 را شاهد خواهیم بود که البته این سناریوی آخر بسیار بعید است و هزینه فراوانی روی دست پکن می‌گذارد.
اما حتی با فرض بر اینکه اعتراضات تشدید نشوند، اشتباه است اگر تصور کنیم این حوادث تاثیر قابل‌توجهی نداشته است. اعتراضات اخیر حداقل چند موضوع را مشخص می‌کند.
1- مساله‌ای مانند اعتراض به قرنطینه کووید می‌تواند اعتراضاتی گسترده ایجاد کند و طیف‌های مختلف جامعه را دربر گیرد و با خود همراه کند.
2- بخشی از جامعه شهری چین به اندازه‌ای تحت ستم بوده است که برای حمایت از منتقدان رژیم به شکلی که قبلاً دیده نشده به خیابان می‌آید.
3- دولت چین درس‌های ارزشمندی آموخته در مورد اینکه چگونه می‌تواند معترضان را بدون توسل به سرکوب‌های پرهزینه (هم از نظر منابع و هم از نظر اعتبار) و خطرناک بازدارد یا از بین ببرد.
4- اعتراضات همچنین به ما نشان داده‌اند که احتمالاً نارضایتی‌ها برطرف نشده است و شاید مسائل عمیق‌تری در دل بسیاری از مردم چین ریشه‌دار شده است که می‌تواند آنها را به سمت ریسک‌های بزرگ‌تر در به چالش کشیدن حزب کمونیست چین در آینده سوق دهد.
و در نهایت، ما باید تفکر خود را در مورد نحوه واکنش دولت‌های اقتدارگرا مانند چین در زمانی که شهروندانشان بسیج می‌شوند تغییر دهیم و منتظر آن باشیم که تاکتیک‌ها و استراتژی‌های بسیار ظریف‌تری از آنچه تصور می‌کردیم به‌کار گیرند.
آینده اعتراض‌ها
این اعتراض‌ها به کجا می‌رود؟ آیا واقعاً خاموش شده است؟ تنها آینده می‌تواند به این سوالات پاسخ دهد. اما ما قطعاً دیده‌ایم که در شرایط کنونی این امکان وجود دارد که اعتراض‌هایی که بخش وسیعی از جامعه چین را دربر می‌گیرد اتفاق بیفتد و بارها با وجود شیوه‌های نوینی که پکن برای خاموش کردن آنها به کار می‌برد؛ تکرار شود.
