جاده را فراموش کن

تب خودروهای آفرود مدت‌هاست در ایران بالا گرفته و هرچند وقت یک بار، آفرودرها با غول‌هایشان راهی بیراهه‌ها می‌شوند و در قالب مسابقه یا تفریح، از پستی و بلندی‌های طبیعی می‌گذرند تا هیجان را به جای خیابان، در بیابان تجربه کنند. آفرود نه در ایران، که در بسیاری از کشورهای دنیا طرفداران زیادی دارد و همواره مسابقاتی نیز در این مورد برگزار می‌شود و مردم استقبال قابل توجهی از آنها به عمل می‌آورند. از سوی دیگر، خودروسازان بزرگ دنیا نیز که به دنبال جذب حداکثری مشتریان هستند، از مسابقات آفرود به عنوان حربه‌ای برای تبلیغ جدیدترین دستاوردهایشان استفاده کرده و رقابتی شدید میان آنها برقرار است. در این مورد به سراغ یکی از آفرودرهای قدیمی کشور رفتیم تا بیشتر و بیشتر از آفرود و خودروهای مخصوص آن بدانیم. سلیم سرپولکی که برخی می‌گویند برای خودش یک «محمدعلی اینانلو» (ایرانگرد مشهوری که سال گذشته درگذشت)، به حساب می‌آید، معتقد است نمی‌توان روی هر خودرویی نام آفرود را گذاشت. از نظر وی، این نوع خودروها در درجه اول باید از یک زیرسازی محکم و خوب برخوردار باشند تا بتوانند عوارض و موانع طبیعت را پشت سر بگذارند. به گفته سرپولکی، هر خودرو دودیفرانسیلی ممکن است شاسی‌بلند باشد، اما هر شاسی‌بلندی آفرود نیست. این آفرودر قدیمی در بخشی دیگر از گفت‌و‌گوی خود، به اثر مخرب خودروهای آفرود بر محیط زیست اشاره کرده و تاکید می‌کند که تا مدت‌ها در مسیر عبور چرخ‌های خودروهای آفرود، هیچ گیاهی سر بر نمی‌آورد.



این روزها از خودروهای به اصطلاح آفرود، تقریباً زیاد می‌شنویم و آفرودبازی طرفداران زیادی پیدا کرده است. اصلاً وقتی می‌گوییم «آفرود» دقیقاً از چه صحبت می‌کنیم؟
به زبان ساده وقتی جاده تمام می‌شود، می‌گوییم آفرود. در واقع، آفرود به خودی خود معنای خودرویی ندارد و بنابراین به نظرم بهتر است به این پرسش پاسخ دهیم که آفرودر کیست و چه می‌کند.

خب به چه کسی می‌گویند آفرودر؟
به آنهایی که به اصطلاح روح بلندی دارند و عاشق هیجان رانندگی در دشت و بیابان هستند، آفرودر می‌گویند. یک آفرودر باید انسان بسیار جالبی باشد و روح ماجراجویش، او را از شلوغی‌های شهری و زندگی یکنواخت به سمت بیابان بفرستد و هیجان خود را به واسطه راندن در طبیعت، تخلیه کند.

از شواهد و قرائن پیداست که تب آفرود این روزها در ایران بالا گرفته و آفرودبازها هم خیلی زیاد شده‌اند، نه؟
بله، علاقه جوانان کشور به آفرود بالا رفته و ریشه این موضوع را باید در خستگی و یکنواختی زندگی روزمره جست‌وجو کرد. به هر حال بیابان با آن سکوت و آرامشش، جای خوبی برای صیقل دادن روح است، مخصوصاً اگر با هیجان رانندگی نیز همراه باشد. این را هم در نظر بگیرید که به هر حال جاده‌ها و خیابان‌ها در همه جای دنیا از محدودیت‌های خاص خود برخوردارند، اما خارج از جاده و در بیابان، به شرط مراعات حال محیط زیست، جا برای هیجان زیاد است. البته یادتان باشد که آفرودر داریم تا آفرودر؛ متاسفانه طی این چند سال داستان آفرود و آفرودبازها در کشور ما عوض شده و هر کس که با خودرویی شاسی‌بلند راهی دشت و بیابان می‌شود، اسمش را می‌گذارند آفرودباز. این در حالی است که یک آفرودر نه‌تنها خودش، بلکه خودرویش هم باید از یکسری ویژگی‌های خاص برخوردار باشد و هر دو شرایط لازم برای رفتن به دشت و بیابان را داشته باشند.
به نظر من شخصیت آدم‌ها را می‌توان اول از نوع لباس پوشیدن و سپس از نحوه دیزاین خودروهایشان شناخت و یک آفرودباز نیز از خودرویی که به اصطلاح سر هم کرده است، قابل تشخیص خواهد بود.

ویژگی خودروهای آفرود چیست و چه فرقی میان آنها با سایر خودروها وجود دارد؟
برای پاسخ به این پرسش باید به سال‌ها قبل و دوران جوانی خودم برگردم. در آن دوران، طرف یک خودرو شاسی‌بلند مانند جیپ را از همه لحاظ تجهیز می‌کرد و آنگاه راهی دشت و بیابان می‌شد. شما به الان نگاه نکنید که عصر ارتباطات لقب گرفته و تکنولوژی پیشرفت کرده است؛ آن زمان وقتی کسی راهی بیابان می‌شد، عملاً هیچ وسیله ارتباطی به همراه نداشت و به معنای واقعی بیابان‌گردی می‌کرد. از همین رو آفرودبازهای قدیمی تنها زمانی به بیابان می‌رفتند که مطمئن می‌شدند خودرویشان از همه نظر تجهیز و آنها را سالم و سلامت به خانه برمی‌گرداند. شاید باورتان نشود اما آفرودرها قبلاً حتی ابزار جوشکاری هم با خود می‌بردند، زیرا در بیابان کسی نبود که خودروشان را در صورت آسیب دیدن تعمیر کند. نکته دیگر اینجاست که خودروهای آفرود آن زمان، توسط خود آفرودرها سر هم می‌شد. در حال حاضر اما ماجرا فرق کرده و هم امکانات بیشتر شده است و هم خودروها از تکنولوژی به روزتری برخوردارند. از طرفی، امکانات نیز زیاد شده و در دورترین نقاط نیز می‌توان با استفاده از نعمت مخابرات، یکدیگر را پیدا کرد. اما اگر بخواهم پاسخی دقیق‌تر به پرسش شما بدهم، باید به مشخصات فنی خودروهای آفرود اشاره کنم. این نوع خودروها در درجه اول باید از یک زیرسازی محکم و خوب برخوردار باشند تا بتوانند عوارض و موانع طبیعت را پشت سر بگذارند. در واقع اگر خودرویی زیربندی مناسبی نداشته باشد، در عبور از عوارض طبیعی به مشکل می‌خورد و حتی ممکن است به حادثه و آسیب دیدن سرنشینان بینجامد. پس از زیربندی، داشتن یک موتور نسبتاً قوی نیز از دیگر ویژگی‌های خودروهای مخصوص آفرود است. به هر حال قدرت یک خودرو به موتور آن بستگی دارد و آفرودرها همواره باید خودروهایی را انتخاب کنند که موتورشان جوابگوی دشت و بیابان باشد.

با این شرایط به نظر می‌رسد خودروهای مخصوص آفرود از مصرف سوخت بالایی برخوردارند.
همین‌طور است اما این موضوع برای یک آفرودر در اولویت قرار ندارد. یک خودرو مخصوص آفرود وظیفه‌اش این است که سرنشینان خود را به سلامت از عوارض و موانع طبیعی عبور داده و به مقصد و مبدأ برساند، حال اینکه چقدر سوخت می‌سوزاند، اهمیت چندانی ندارد.

این روزها که تب آفرود در ایران بالا گرفته، برخی از واردکنندگان نیز وارد این عرصه شده و به گفته خودشان، خودروهای مخصوص این ماجرا را وارد کشور کرده‌اند. این ادعا تا چه حد به واقعیت نزدیک است؟
به نظر من خودروهای جدید هیچ سنخیتی با محصولات مخصوص آفرود ندارند. بیشتر این خودروها در واقع اس‌یو‌وی (SUV) به شمار می‌روند، بدین معنا که شاسی‌بلند هستند. نهایتاً می‌توان نام خودروهای ورزشی همه‌کاره را روی آنها گذاشت، اما آفرود نه.
بنابراین اینکه می‌بینید می‌گویند فلان خودرو آفرود وارداتی است، بیشتر جنبه تبلیغی دارد و بس.

با توجه به گفته‌های شما، می‌توان گفت «هر خودرو مخصوص آفرودی، شاسی‌بلند است اما هر شاسی‌بلندی، آفرود نیست»؟
بهتر است این‌طور بگوییم که هر خودرو دودیفرانسیلی ممکن است شاسی‌بلند باشد، اما هر شاسی‌بلندی آفرود نیست. به عبارت بهتر، صرف شاسی‌بلند و دو دیفرانسیل بودن یک خودرو نمی‌تواند دلیل بر آفرود بودن آن باشد. البته در این بین استثناهایی نیز وجود دارد و مثلاً می‌توان تویوتا لندکروز را خودرویی مخصوص آفرود دانست.

اما در حال حاضر خیلی از آنهایی که خودرو شاسی‌بلند دارند، راهی دشت و بیابان می‌شوند و نام خود را نیز گذاشته‌اند آفرودر!
بله، متاسفانه این اتفاق رخ داده است، در حالی که بسیاری از این خودروها اصلاً مشخصات یک خودرو مخصوص آفرود را نداشته و نمی‌توان هر شاسی‌بلند خارجی را به بهانه آفرود راهی بیابان کرد.

در بین خودروهای داخلی چطور؟ آیا در حال حاضر محصول آفرود در کشور به تولید می‌رسد؟
خیر، در صنعت خودرو داخل هم محصول مخصوص آفرود نداریم.

قبلاً هم نداشته‌ایم؟
چرا قبلاً خودرویی مثل پاترول مخصوص آفرود بود. یا مثلاً پیکاپ و رونیز هم به درد آفرود می‌خوردند اما بعد از آنها به نوعی نسل آفرودها در صنعت خودرو کشور منقرض شد. یک نکته را هم فراموش نکنید که قبلاً خودروهای مخصوص آفرود با قیمتی پایین به دست مشتریانش می‌رسید، اما در حال حاضر اوضاع فرق کرده است. الان خودروهای آمریکایی و ژاپنی و... که مخصوص آفرود هستند، قیمت بسیار بالایی دارند و برای خریدشان باید سفارش داد. یکی از ویژگی‌های خودروهای مخصوص آفرود این است که علاوه بر دومحوره بودن، به سیستم تعدیل دنده نیز مجهز بوده و این سیستم کمک می‌کند تا آفرودر به تشخیص خود دنده را سنگین یا سبک کند. با این حال خودروهای جدید اگرچه به سیستم هوشمند مجهزند، اما این هوشمندی بیشتر به درد سرعت گرفتن می‌خورد. راحت بگویم، این خودروها در نهایت به درد جاده‌های خاکی و گلی می‌خورند اما رفتن به کوه و کمر و بیابان کار آنها نیست. این در حالی است که یک آفرودر باید جاده و آسفالت را فراموش کند و از بیراهه برود و بیراهه رفتن، خودرو مخصوص خود را می‌خواهد و خودروهای جدید به اصطلاح این کاره نیستند. شاید باورتان نشود اما آفرودبازهای واقعی، خودروهای قدیمی را روی چشم‌شان می‌گذارند و مثل کفشی وصله پینه‌ای اما قابل استفاده، از آنها نگهداری می‌کنند. اینها رفقای وفادار آفرودرها در بیابان هستند و تنها مشکل‌شان این است که عملکرد خوبی روی جاده‌های آسفالت ندارند و این موضوع اصلاً مهم نیست.

کف قیمت یک خودرو مخصوص آفرود در حال حاضر چقدر است؟
دقیق نمی‌دانم اما چون برای خرید آنها باید سفارش ویژه به شرکت‌های خودروساز داد، مطمئن هستم از قیمت سرسام‌آوری برخوردارند. یک خودرو مخصوص آفرود، در اصل یک ابزار خاص به شمار می‌رود و طبعاً هزینه ساخت آن نیز با یک محصول معمولی متفاوت است. به هر حال خودرویی که می‌خواهد از دشت و کوه و بیابان عبور کند، فرق دارد با خودرویی که روی آسفالت رانده می‌شود و تجهیز آن هزینه‌بر است.

گفته می‌شود خودروسازان دنیا نظر ویژه‌ای روی محصولات آفرود دارند، همین‌طور است؟
بله، اتفاقاً این اهمیت به حدی است که مسابقات زیادی در سراسر دنیا تحت عنوان آفرود برگزار می‌شود و خودروسازان نیز برای جلب نظر مشتریان، آخرین محصولات (مخصوص آفرود) را در این رقابت‌ها شرکت می‌دهند. به عنوان مثال در کشورهای استرالیا و امارات، مسابقات معتبر و بزرگی در زمینه آفرود برگزار می‌شود که به محلی برای رقابت بزرگان خودروسازی جهان تبدیل شده‌اند. یا آمریکایی‌ها مسابقاتی تحت عنوان «جیپ جامبوری» برگزار می‌کنند که طی آن، نزدیک به 200 خودرو جیپ شرکت دارند و مسافت بین ایالات مختلف را طی می‌کنند. مسابقه دیگری به نام «باجا» نیز در آمریکا برگزار می‌شود که در باجا 500، خودروها مسافتی 500 مایلی را طی می‌کنند و در باجا 1000 هم مسیری هزارکیلومتری با این خودروها طی می‌شود.

در حال حاضر کدام خودروسازان دنیا بهترین محصولات مخصوص آفرود را تولید می‌کنند؟
به نظرم اول و آخر خودروهای مخصوص آفرود، شرکت‌های آمریکایی هستند. خودروسازان این کشور ید طولایی در ساخت این نوع محصولات دارند و همیشه هم در این عرصه پیشتاز بوده‌اند و پیشتاز هم خواهند ماند.

و بعد از آمریکایی‌ها؟
ژاپنی‌ها هم در عرصه ساخت محصولات مخصوص آفرود موفق عمل کرده‌اند. با این حال باز هم خودروهای آفرود آمریکایی از نظر ایمنی و تجهیزات سرتر بوده و در رتبه اول قرار دارند. اتفاقاً ژاپنی‌ها نیز خودروهای آفرود خود را مخصوص آمریکایی‌ها طراحی کرده و به مسابقات جهانی می‌فرستند. البته آفرودهای ژاپنی از دو جنبه نسبت به مشابه آمریکایی‌شان اوضاع بهتری دارند، اول اینکه ارزان‌تر هستند و دوم اینکه سوخت کمتری می‌سوزانند.

در ایران هم مسابقات آفرود برگزار می‌شود؟
ما جزو تازه‌کارها در رقابت‌های آفرود هستیم، با این حال تا جایی که من در جریان هستم، هم‌اکنون 30 استان کشور در زمینه آفرود فعالیت دارند و مسابقاتی نیز تحت نظارت کمیته‌های موتورسواری و اتومبیلرانی برگزار می‌کنند. در نهایت نیز نفرات برتر مسابقات هر استان راهی مرحله کشوری شده و طی مسابقه‌ای که تحت نظر فدراسیون اتومبیلرانی برگزار می‌شود، آفرودرها به رقابت با یکدیگر می‌پردازند.

خودروهایی که در مسابقات آفرود داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرند، بیشتر چه مدل‌هایی هستند؟
25 درصد آنها را خودروهای جدید و به روز وارداتی تشکیل می‌دهند. این خودروها که بیشترشان را مدل‌های تویوتا تشکیل می‌دهد، می‌توانند کار یک محصول مخصوص آفرود را انجام دهند و گاهی مقام‌های برتر مسابقات را نیز به دست می‌آورند. آن 75 درصد باقیمانده را اما بیشتر خودروهای قدیمی تشکیل می‌دهد.

قدیمی یعنی مربوط به چند سال پیش؟
می‌شود ادعا کرد حدود 40 سال قبل و حتی بیشتر. در بین آنها می‌توان خودروهایی متعلق به دهه 60 تا 90 میلادی را پیدا کرد. اتفاقاً تا به امروز بهترین و بیشترین مقام‌ها را در مسابقات آفرود، همین خودروهای قدیمی به دست آورده‌اند.

چرا با وجود خودروهای به روزتر، هنوز هم خیلی‌ها ترجیح می‌دهند از مدل‌های قدیمی برای مسابقات آفرود استفاده کنند؟
به دلیل اینکه در دشت و کوه و بیابان خوب جواب داده و به اصطلاح رفقای وفاداری برای رانندگان‌شان بوده‌اند. از طرفی، این خودروها قابل بازسازی هستند و اگر آسیب ببینند، امکان تعمیر و تجهیزشان هنوز وجود دارد. در واقع استقامت مناسب و انعطاف در برابر تعمیر و تجهیز، اجازه نمی‌دهد آفرودرهای قدیمی دل از آنها بکنند و به سراغ خودروهای دیگر بروند.

در بین این 75 درصد خودروهای مخصوص آفرود قدیمی، چند درصدشان به خوبی و به اصطلاح حرفه‌ای، بازسازی و تجهیز می‌شوند؟
فقط 15 درصد، که همگی متعلق به آفرودرهای قدیمی هستند. باقی خودروها به طور حرفه‌ای بازسازی نشده و گاهی زمینه‌ساز بروز حوادث می‌شوند. به هر حال وقتی خودرویی به شکل حرفه‌ای بازسازی و تجهیز نشود، ممکن است به سرنشینان خود آسیب وارد کند، از همین رو توصیه اکید این است که آفرودرها اقدامات لازم را در این مورد انجام دهند.

آفرود همان‌طور که از نامش برمی‌آید، رانندگی در دشت و بیابان است و این موضوع خطراتی را متوجه محیط زیست کرده است. از همین رو همواره نگرانی‌هایی در این مورد وجود داشته و گاهی از آفرودرها به عنوان مخربان طبیعت یاد شده است. نظر شما در این مورد چیست؟
خطی که لاستیک‌های خودروهای مخصوص آفرود در بیابان به جا می‌گذارند، تا مدت‌ها مانع روییدن گیاه می‌شود، زیرا خاک کوبیده شده و سستی خود را از دست می‌دهد. گیاهان بیابان برای رویش نیاز به خاک سست دارند، بنابراین تا مدت‌ها در مسیر عبور چرخ‌های خودروهای آفرود، هیچ گیاهی سر بر نمی‌آورد. طبیعت سال‌هاست مورد تعرض انسان قرار گرفته و گاهی همین به اصطلاح آفرودبازها نیز بیشتر به نابودی آن کمک می‌کنند. متاسفانه برخی آفرودرها گاهی برای آنکه قدرت خودرو و مهارت خود را نشان دهند، ناخواسته پوشش گیاهی منطقه آفرود را از بین می‌برند که اتفاق تلخی به حساب می‌آید.

خب برای حل این مشکل چه باید کرد؟ آیا باید جلوی آفرودرها را گرفت؟
نه، راهش این نیست که آفرود را تعطیل کنیم. آفرودرهای واقعی و قدیمی، همواره از مسیرهای شنی و ماسه‌ای عبور می‌کنند تا به محیط زیست و طبیعت آسیبی نزنند، اما خیلی از آنهایی که تازه راه بیابان را شناخته‌اند، به این موضوع توجهی ندارند. در همین تهران خودمان، به دلیل سهل‌انگاری برخی آفرودرهای جوان، اجازه ورود به برخی مناطق را برای آفرودبازی نمی‌دهند. به عنوان مثال پیشتر آفرودرها به منطقه سوهانک می‌رفتند، اما به دلیل شکسته شدن درختان، فعلاً آنجا را بسته‌اند. در شهران نیز منطقه‌ای برای تجمع آفرودرها بود که آنجا هم به دلیل بی‌مبالاتی برخی از دوستان بسته شد. به نظرم راه‌حل درست این است که آفرودرها به تورهای مخصوص مراجعه و در قالب آنها هیجان آفرود را تجربه کنند. این تورها کارشان فقط این نیست که شما را برای آفرودبازی به بیابان ببرند، بلکه راه و رسم زندگی کردن در شرایط سخت را نیز آموزش می‌دهند.

کدام مناطق کشور برای به اصطلاح آفرودبازی مناسب هستند؟
کم نیستند این مناطق، منتها ماجرا این است که به دلیل سهل‌انگاری برخی، ورود خودروهای مخصوص آفرود به برخی از این منطقه‌ها ممنوع شده است. با این حال در حال حاضر کویر مرنجاب (کویری در استان اصفهان و حوالی شهرستان آران و بیدگل) منطقه مناسبی برای آفرودرها به شمار می‌رود. در اطراف تهران نیز مناطق زیادی مخصوص آفرودبازی وجود دارد که البته باید دقت کرد به سرنوشت سوهانک و شهران دچار نشوند.