قرارگاه قرارداد

حدود سه دهه از آغاز فعالیتش می‌گذرد. 135 هزار پرسنل دارد. دو هزار پروژه استانی و ملی را به سرانجام رسانده است. 150 ابرپروژه را هم در دست اجرا دارد. این نهاد، مجوز آغاز به کارش را از اصل ‌147 قانون اساسی گرفته است. اصلی که می‌گوید دولت باید در زمان صلح از افراد و تجهیزات فنی ارتش در کارهای امدادی، آموزشی، تولیدی و جهاد سازندگی با رعایت کامل موازین عدل اسلامی استفاده کند، در حدی که به آمادگی رزمی آسیبی وارد نیاید. آرام‌آرام کارش را شروع کرد. کم‌کم قدم در پروژه‌های بزرگ و بزرگ‌تر گذاشت و اکنون دیگر بزرگ‌ترین پیمانکار پروژه‌های دولتی ایران لقب گرفته است. دیگر حتی در پروژه‌های زیر 100 میلیارد تومان وارد نمی‌شود. شاید این برای دو علت باشد؛ یکی توان بالایی که برای خودش متصور است و دیگری درخواست رئیس‌جمهور. با این حال همه پروژه‌ها را خودش به تنهایی به سرانجام نمی‌رساند.‌ فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیا گفته است که از بخش خصوصی و پیمانکاران بهره می‌گیرند. آنجا که پس از دریافت مسوولیت اجرای پروژه‌ای، آن را در اختیار بخش خصوصی یا پیمانکاران قرار می‌دهند. در این وسط گاهی هم ضرر کرده است؛ چه از نظر مورد نقد قرار گرفتن بخش خصوصی و چه از نظر موفق نشدن در دریافت مطالباتش از دولت. این مطالبات هم به دلیل محقق نشدن وعده‌هایی است که دولت برای هزینه‌کرد در طرحی به آنها داده بود و هنوز نتوانسته چک خود را پاس کند. مبلغ آن چک را محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام و از بنیانگذاران قرارگاه خاتم‌الانبیا 17 هزار میلیارد تومان اعلام کرده است. رقمی که فرمانده فعلی قرارگاه خاتم‌الانبیا تایید نکرده و در مورد آن گفته است: «از دولت طلب داریم. اما عددی که سردار رضایی عنوان کردند مبنایش را نمی‌دانم.» شاید به واسطه همین طلب و مناسب نبودن وضعیت مالی دولت هم هست که گاهی مقامات قرارگاه خاتم‌الانبیا از کمبود اعتبار برای فعالیت‌های عمرانی سخن گفته‌اند.

در مورد نقد بخش خصوصی هم فعالان اقتصادی‌ای وجود دارند که چندان به حضور چنین نهادهایی خوش‌بین نیستند. آنها از مزیت‌ها و امتیازات خاص چنین نهادهایی و نفوذ آنها در برنده شدن مناقصه‌ها گلایه می‌کنند و هشدار می‌دهند که افزایش سهم چنین نهادهایی در اقتصاد ایران چندان به نفع اقتصاد نخواهد بود. حتی حضور این نهادها در میز مذاکرات مشارکت با خارجی‌ها نیز مورد نقد مقامات ارشد بخش خصوصی کشور است.

برنامه‌های قرارگاه برای امسال

قرار است قرارگاه خاتم‌الانبیا در سال جدید پروژه‌های عمرانی‌ای را به سرانجام برساند. خبرگزاری تسنیم این تعداد را 40 پروژه جدید به نقل از سردار عبادالله عبداللهی، فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا سپاه اعلام کرده و برخی مقامات دیگر این قرارگاه با اصلاح این خبر، این تعداد را 48 پروژه عنوان و اظهار کرده‌اند که این میزان پروژه قرار است امسال تکمیل شوند، نه آغاز. انجام پروژه‌های عمرانی به وسیله قرارگاه خاتم‌الانبیا در حالی است که به گفته سخنگوی دولت در 21 اردیبهشت‌ماه امسال، در حال حاضر ۴۰۰ هزار میلیارد تومان طرح عمرانی نیمه‌تمام در کشور وجود دارد. این موضوع را سردار عبداللهی هم 18 اردیبهشت‌ماه امسال در حاشیه سومین روز برگزاری نمایشگاه بین‌المللی نفت ایران تایید کرد که در کشور بیش از 400 هزار میلیارد تومان پروژه نیمه‌تمام وجود دارد و گفت: «به صلاح کشور نیست تا زمانی که این پروژه‌ها تکمیل شود، پروژه دیگری آغاز شود، مگر آنکه پروژه‌ای از حیث اجرا و بهره‌برداری در اولویت اجرا قرار گیرد.» سخنی که به نظر می‌رسد تایید می‌کند قرارگاه خاتم هم بیش از آنکه به فکر پروژه‌های جدید باشد تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام را مدنظر دارد. طرح‌هایی که به گفته محمدباقر نوبخت، میراث دولت سابق است و هنوز اعتباری برای تمام کردن این طرح‌ها وجود ندارد. نوبخت که در جلسه توسعه سرمایه‌گذاری استان کرمان سخن می‌گفت، اظهار کرده بود: «نیازمند مشارکت بخش خصوصی برای تکمیل این طرح‌ها هستیم و در صورتی که بخش خصوصی وارد عمل شود، می‌توانیم این طرح‌ها را سریع‌تر به پایان برسانیم.»

نهادی که می‌گوید رقیب بخش خصوصی نیست

اما آیا حضور نهادهایی مانند قرارگاه خاتم‌الانبیا در اقتصاد ایران برای تکمیل کردن طرح‌های عمرانی می‌تواند به معنای فرصت دادن به بخش خصوصی ایران باشد یا اینکه این نهادها می‌توانند رقیبی برای بخش خصوصی محسوب شوند؟ در این مورد سردار عبداللهی هنگامی که از 40 پروژه عمرانی در امسال سخن می‌گفت، اظهار کرده بود: «شایعاتی را که راجع به سپاه مطرح می‌شود اصلاً قبول ندارم. می‌خواهند سپاه را رقیب مردم قرار دهند، اما سپاه رقیب مردم و بخش خصوصی نیست و پیمانکاری مثل پیمانکاران معمولی نیست و نبوده است. سپاه امروز باید پروژه‌های مهمی که بخش خصوصی توان آن را ندارد بر عهده بگیرد.» این در حالی است که از نگاه برخی فعالان بخش خصوصی و نمایندگان آنها در اتاق‌های بازرگانی تهران و ایران، بخش خصوصی ایران توانایی انجام بسیاری از پروژه‌های اقتصادی را دارد اما به واسطه نداشتن مزیت‌ها و امتیازهای نهادهایی چون قرارگاه خاتم‌الانبیا نتوانسته به اندازه آنها در اقتصاد ایران حضور داشته باشد. با این حال سردار عبداللهی در مورد شبهاتی که سپاه را به انحصارگرایی در انجام پروژه‌ها در مقابل بخش خصوصی متهم می‌کنند، گفته است: «طرح این موضوعات و شبهات از زبان دشمن صورت می‌گیرد. طبیعتاً دشمن وقتی می‌بیند یک مجموعه انقلابی و دلسوز نظام برای مردم خدمت می‌کند، آن مجموعه را هدف قرار می‌دهد. همواره این قرارگاه با بهره‌گیری از پیمانکاران و شرکت‌های بخش خصوصی، پروژه‌ها را پیش برده است.»

پیش از این هم، او 24 آذرماه سال 1393 گفته بود: «قرارگاه عرصه را بر بخش خصوصی تنگ نکرده بلکه انحصارها را شکسته و عرصه را بر خارجی‌ها تنگ کرده است.» او دقیقاً یک سال بعد هم در نشست خبری که به مناسبت بیست و ششمین سال تاسیس قرارگاه برگزار شد، بیان کرد: «به‌رغم تورم و تغییر نرخ ارز و بالارفتن هزینه پروژه‌ها، قرارگاه مابه‌التفاوت آن را به پیمانکاران داده تا کارها متوقف نشود ولی هنوز نتوانسته حق خودش را از دولت بگیرد. پیمانکاران بیشتر راغب‌اند با قرارگاه قرارداد ببندند تا دولت.» اما با این حال، این سخن او به منزله موضع داشتن نسبت به دولت به نظر نمی‌رسد و به گفته سردار عبداللهی حتی طلب داشتن قرارگاه از دولت هم باعث نشده که رابطه نامناسبی با دولت داشته باشند.

طلبکار مهربان

فروردین‌ماه امسال بود که محسن رضایی به عنوان یکی از بنیانگذاران قرارگاه خاتم‌الانبیا اعلام کرد این قرارگاه 17 هزار میلیارد تومان از دولت مطالبه دارد اما 29 فروردین‌ماه امسال فرمانده فعلی این قرارگاه تصریح کرد: «ما ارتباط خوبی با دولت داریم. البته کارهایی که انجام می‌دهیم برای دولت‌ها کار نمی‌کنیم. بله، برای نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران این فعالیت‌ها را انجام می‌دهیم. چرا که معتقدیم دولت‌ها موقت هستند ولی آنچه ماندنی است نظام مقدس جمهوری اسلامی است. بنابراین به عنوان یک تکلیف شرعی هر کجا نیاز باشد حضور می‌یابیم. یعنی نه بر اساس ماموریت بلکه به خاطر رسالتی است که برای خود قائل هستیم.» سردار عبداللهی با بیان این مطلب که ما با دولت‌ها مشکلی نداشته‌ایم عنوان کرد: «قرارگاه چون دنبال مسائل حاشیه‌ای یا سیاسی نیست به همین خاطر مشکلی با دولت ندارد. ما از دولت طلب داریم. اما عددی که سردار رضایی عنوان کردند مبنایش را نمی‌دانم. البته ناگفته نماند که طلب ما از این دولت نسبت به دولت گذشته بیشتر است؛ با این حال آماده هستیم هر کاری را برای توسعه و پیشرفت کشور انجام دهیم.»

با این حال در سال‌های اخیر گلایه‌هایی از دولت از سوی مقامات قرارگاه خاتم‌الانبیا مطرح شده است. شاید اوج این ابراز نارضایتی‌ها به 23 آذرماه سال گذشته برگردد. زمانی که سردار عبداللهی در نشست خبری‌اش به عملکرد قرارگاه برای پر کردن جای خارجی‌ها در به اتمام رساندن فازهای 15 و 16 پارس جنوبی اشاره می‌کرد، متذکر شد: «ما از مسوولان گله داریم؛ با اینکه چهار ماه است اعلام آمادگی کرده‌ایم ولی توجهی نمی‌کنند.» علاوه بر این، این نهاد به معطل ماندن برخی امورش که به دولت مربوط است هم نقدهایی دارد.

18 اردیبهشت‌ماه امسال بود که سردار عبداللهی از توقف تجهیزات ۱۰ سکوی دریایی پارس جنوبی در گمرک به مدت ۵۰ ماه خبر داد و گفت: دولت باید به این مساله رسیدگی کند. ما با وزیر نفت و معاون اول رئیس‌جمهور این موضوع را در میان گذاشتیم که اگر این تجهیزات ترخیص شوند به زمان تکمیل و راه‌اندازی این سکوهای دریایی بسیار کمک خواهد کرد. شاید به همین دلیل هم بوده که اخیراً مقامات قرارگاه با دولتمردان دیدار و مذاکراتی داشتند. در این مورد اخیراً فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیا هنگام اشاره به رابطه مناسب این قرارگاه با دولت خبر داد که با معاون اول رئیس‌جمهور در دو هفته پیش دیداری داشته و در این دیدار از دولت درخواست کرده که از قرارگاه خاتم‌الانبیا پشتیبانی کامل صورت گیرد. با این حال نماینده‌های بخش خصوصی از نزدیکی نهادهای این چنینی به دولت چندان رضایت ندارند. 22 اردیبهشت‌ماه امسال بود که محسن جلال‌پور در قامت رئیس اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگویی با ایسنا نسبت به بزرگ‌تر شدن خصولتی‌ها در دوران پسابرجام ابراز نگرانی کرده بود. اما آیا می‌توان به نهادهایی چون قرارگاه خاتم‌الانبیا صفت شبه‌دولتی داد؟ فعالیت‌های اقتصادی این قرارگاه چگونه است و بیشتر در کدام حوزه‌های اقتصادی فعالیت دارد؟ آیا این قرارگاه تنها در حوزه‌های آب، خطوط ریلی، جاده‌ای و صنعت و معدن که سردار عبداللهی هنگام اعلام خبر 40 پروژه عمرانی جدید از آنها سخن گفته بود، حضور دارد؟ در همین حال حضور این نهاد در حوزه‌های مختلف اقتصادی محدود به کدام پروژه‌هاست؟ آیا همان‌طور که حسن روحانی از ورود سپاه به اجرای پروژه‌های بزرگی که بخش خصوصی توان اجرای آن را ندارد، استقبال کرده بود، قرارگاه خاتم‌الانبیا هم از این موضوع استقبال کرده و تنها پروژه‌های بزرگ را برای فعالیت گزینش می‌کند؟

قرارگاه خاتم‌الانبیا چه پروژه‌هایی را عملیاتی می‌کند؟

25 شهریورماه سال 1392 هنوز چند ماهی از آغاز به کار دولت یازدهم نگذشته بود که حسن روحانی در کسوت رئیس‌جمهور با بیان اینکه «شایعات در مورد سپاه را که می‌خواهند سپاه را رقیب مردم در اقتصاد قرار دهند، قبول ندارم» گفته بود: «سپاه باید وارد عمل شود و سه، چهار پروژه بزرگ ملی را بر عهده بگیرد.» او که در بیستمین مجمع سراسری فرماندهان و مسوولان سپاه سخن می‌گفت، توضیح داده بود: «سپاه مافوق جریانات سیاسی است و نه در کنار جریانات سیاسی، بلکه برتر از آن است و جایگاهش چیز دیگری است. جایگاهش در کنار مردم است. سپاه رقیب مردم و بخش خصوصی نیست. سپاه پیمانکار معمولی هم نبوده و نیست. امروز سپاه با اتکا به توان انسانی و تجهیزاتی‌اش می‌تواند پروژه‌های مهمی را که بخش خصوصی توان آن را ندارد، بر عهده بگیرد.» روحانی با اشاره به دیدار خود با فرمانده کل سپاه پاسداران تصریح کرده بود: «بنده با فرمانده محترم سپاه در این زمینه صحبت کردم، سپاه باید چند پروژه بزرگ ملی را بر دوش بگیرد و افتخار آن قطعاً بر دوش خودش است و امروز هم در شرایطی که دشمن معیشت و اقتصاد را هدف قرار داده، سپاه باید وارد عمل شود و چهار، پنج پروژه بزرگ ملی را بر عهده بگیرد.» اما آیا نگاهی به کارنامه قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا‌(ص) سپاه هم تایید می‌کند که تنها در پروژه‌های بزرگ حضور دارد؟

فاز‌های 15 و 16 پارس جنوبی با تولید روزانه 50 میلیون مترمکعب گاز طبیعی، پل سه‌طبقه طبیعت به طول حدود 300 متر و عرض متغیر و سد کرخه با 7300 میلیون مترمکعب حجم مخزن شاید از مهم‌ترین طرح‌های انجام‌شده قرارگاه خاتم‌الانبیا باشد. ابرپروژه‌هایی که به گفته فرمانده قرارگاه تعداد آنها به 150 پروژه در دست اجرا می‌رسد. به همین دلیل هم هست که اخیراً وقتی سردار عبداللهی از حضور قرارگاه در فازهای 15 و 16 پارس جنوبی سخن می‌گفت، این قرارگاه را جایگزین شرکت‌های بزرگی چون توتال و شل ذکر کرد و پس از آن گفت: قرارگاه وارد پروژه‌های زیر 100 تا 150 میلیارد تومان نخواهد شد.

سه حوزه هدف‌گذاری‌شده قرارگاه خاتم‌الانبیا

«نفت، گاز و پتروشیمی»، «عمران و معدن» و «محرومیت‌زدایی» سه حوزه هدف‌گذاری‌شده کلی قرارگاه خاتم‌الانبیاست. با این حال با نگاهی به جزییات کارنامه این قرارگاه در سه بخش مورد اشاره می‌توان برداشت کرد که حداقل از نظر کمی حوزه «عمران و معدن» تنوع بیشتری در تعداد زیرشاخه‌هایش دارد. اولین بخش هدف‌گذاری‌شده قرارگاه شامل چهار زیرمجموعه «توسعه میادین»، «صنایع پالایشگاهی»، «مخازن ذخیره نفت و گاز» و «خطوط انتقال نفت و گاز» است.

در بخش دوم هشت زیرمجموعه «صنعت، معدن و صنایع معدنی»، «سد و بند انحراف»، «بنادر و سازه‌های دریایی»، «تونل و سازه‌های زیرزمینی»، «راه و راه‌آهن»، «کانال و شبکه‌های آبیاری و زهکشی»، «ابنیه و سازه‌های ویژه» و «خطوط انتقال آب» وجود دارد.

بخش سوم یعنی «محرومیت‌زدایی» هم شامل «عمرانی»، «فرهنگی اجتماعی» و «کشاورزی» است. در این بخش با توجه به هدف و شکل کار به نظر می‌رسد سود اقتصادی هم چندان مدنظر نیست و احتمالاً بخش خصوصی‌ای هم در این بخش یا حضور ندارد یا حداقل حضور با هدف مالی ندارد. اما در دو بخش دیگر پروژه‌هایی وجود دارد که هرکدام می‌تواند برای قرارگاه عایداتی را در پی داشته باشد.

پروژه‌های حوزه انرژی

کارنامه قرارگاه خاتم‌الانبیا نشان می‌دهد که در حوزه «توسعه میادین» سه اقدام «طراحی نهایی عملیات برداشت داده‌های لرزه‌نگاری سه‌بعدی میدان نفتی بند کرخه»، «اجرای عملیات لرزه‌نگاری در منطقه میدان نفتی آزادگان شمالی» و «انجام عملیات لرزه‌نگاری سه‌بعدی تیماب چنگوله» مهم‌ترین اقدامات این قرارگاه بوده است. «احداث ایستگاه جدید تزریق گاز گچساران» هم مهم‌ترین پروژه در دست اجرای قرارگاه خاتم‌الانبیا در حوزه توسعه میادین است.

در حوزه صنایع پالایشگاهی تاکنون عملیاتی کردن پروژه پالایشگاهی فازهای 15 و 16 پارس جنوبی (عسلویه)، تلمبه‌خانه شهید چمران اهواز، تلمبه‌خانه‌های جدید نفت خام ری-تبریز، احداث تاسیسات آبگیر مجتمع پتروشیمی کاویان، احداث تاسیسات آبگیر مجتمع اوره و آمونیاک پتروشیمی پردیس و ساخت و نصب مجتمع ‌الفین پنجم عسلویه بر عهده قرارگاه خاتم‌الانبیا بوده است. در میان این پروژه‌ها شاید بزرگ‌ترین آن پروژه پالایشگاهی فازهای 15 و 16 پارس جنوبی بود که با حضور رئیس‌جمهور افتتاح شد. در همین حال قرارگاه خاتم‌الانبیا تنها 9 پروژه در دست اجرا نیز در این حوزه دارد که عبارتند از: «عملیات ساختمانی و سیویل طرح شیرین‌سازی گاز پروژه ایران LNG»، «اجرای utility & offsite پروژه LNG»، «احداث کارخانه گاز و گاز مایع 3200 NGL غرب رودخانه کارون»،‌ «اجرای DMC فازهای 2 و 3 و 4 و 5 و 9 و 10 پارس جنوبی»، «طراحی، تامین کالا، ساخت، نصب، پیش‌راه‌اندازی و راه‌اندازی مجتمع پتروشیمی فیروزآباد»، «طراحی، تامین کالا، ساخت، نصب، پیش‌راه‌اندازی و راه‌اندازی مجتمع پتروشیمی داراب»، «طراحی، تامین کالا، ساخت، نصب، پیش‌راه‌اندازی و راه‌اندازی مجتمع پتروشیمی فسا»، «طراحی، تامین کالا، ساخت، نصب، پیش‌راه‌اندازی و راه‌اندازی مجتمع پتروشیمی جهرم» و «اجرای عملیات ساختمانی و سیویل طرح شیرین‌سازی گاز پروژه ایران LNG».

«مخازن ذخیره نفت و گاز» سومین حوزه کاری پروژه‌های حوزه انرژی قرارگاه خاتم‌الانبیاست. در این حوزه نیز دو پروژه مهم «انجام خدمات مهندسی مخازن زیرزمینی نفت خام به ظرفیت 10 میلیون بشکه به‌صورت بدون پوشش» و «عملیات ساخت و نصب تجهیزات مکانیکی و عملیات پیش‌طراحی و تامین کالا و اجرای دو مخزن LPG به حجم 30 هزار مترمکعب و سه مخزن LNG به حجم 14 هزار مترمکعب» در حال اجراست. 10 پروژه مهم خاتمه‌یافته قرارگاه خاتم‌الانبیا در این حوزه هم عبارتند از: «احداث انبار نفت ماهشهر به روش EPC»، «طراحی، ساخت و نصب مخازن ذخیره فرآورده‌های نفتی در شهرهای تبریز، همدان، اهواز، یاسوج»، «احداث مخازن سوخت 32 هزار‌مترمکعبی در نیروگاه شهید سلیمی نکا»، «طراحی، ساخت و نصب مخازن LNG و LPG در بندر تمبک»، «طراحی، ساخت و نصب 23 دستگاه مخازن ذخیره فرآورده‌های نفتی به ظرفیت 424 هزار مترمکعب در 11 شهر کشور»، «طراحی، ساخت و نصب شش دستگاه مخزن 100 هزار بشکه‌ای پالایشگاه اصفهان»، «ساخت چهار دستگاه مخزن 60 هزار مترمکعبی میعانات گازی طرح توسعه میدان گازی پارس جنوبی- فاز 9 و 10»، «طراحی، ساخت و نصب مخازن یک میلیون‌بشکه‌ای در جزیره خارک»، «ساخت یک دستگاه مخزن 60 هزار مترمکعبی میعانات گازی در فازهای 4 و 5 پارس جنوبی»، «طراحی و ساخت شش دستگاه مخزن در انبار نفت قزوین و اصفهان».

اما آخرین حوزه انرژی هدف‌گذاری‌شده از سوی قرارگاه خاتم‌الانبیا خطوط انتقال نفت و گاز است که در این بخش چهار طرح «احداث خطوط لوله زمینی در سرزمین اصلی کیش»، «خط لوله ششم گاز سراسری (اهواز-دهگلان)»، «خط انتقال فرآورده‌های نفتی آبادان اراک-ری» و «احداث خط لوله انتقال اتان و اتیلن مرکز» مهم‌ترین پروژه‌های در دست اجرا به نظر می‌رسد. مهم‌ترین پروژه‌های خاتمه‌یافته قرارگاه خاتم‌الانبیا در این حوزه نیز عبارتند از: ‌«خط لوله هفتم سراسری گاز 56 اینچ (عسلویه-سیستان و بلوچستان)»، «احداث خط انتقال گاز 56 اینچ دهم سراسری (پتاوه-پل کله)»، «احداث خط انتقال گاز 36 اینچ دوم خرم‌آباد و ایستگاه تقلیل فشار شماره 2 خرم‌آباد (خرم‌آباد-ملایر)» و «احداث خط انتقال 48 اینچ همدان-بیجار به روش PC».

پروژه‌های صنعتی و سدسازی و حاشیه‌های گتوند

قرارگاه خاتم‌الانبیا در حوزه عمران و صنعت نیز پروژه‌هایی را یا عملیاتی کرده یا اینکه در حال عملیاتی کردن است. مهم‌ترین آنها عبارتند از: «پالایشگاه مجتمع مس سونگون»، «احداث کارخانه تغلیظ مس سونگون»، «احداث کارخانه فولادسازی بافت»، «احداث کارخانه تولید آهن اسفنجی میانه»، «طراحی و اجرای فیبر نوری شبکه سراسری ارتباطات زیرساخت کشور» و «اجرای پروژه سیگنال‌رسانی در کل کشور». در زمینه پروژه‌های اجرا‌شده و در دست اجرا در زمینه سد و بند انحراف نیز می‌توان به 14 اقدام قرارگاه خاتم‌الانبیا اشاره کرد. احداث بدنه و سرریز سد مخزنی کرخه، طرح سد و نیروگاه آبی گتوند علیا، احداث سدهای مخزنی هایقر، بافت، دریک، آغ چای، سردشت، سیلوه، نرماب، ایوشان، صفا، گاران، آزادی و سد رودبار از جمله این پروژه‌ها بودند. اما در میان این همه پروژه، شاید سد گتوند حاشیه‌سازترین پروژه این حوزه اقدامات قرارگاه خاتم‌الانبیا باشد. پروژه‌ای که حاشیه‌هایش در دولت سابق شروع شد و در دوران فعالیت دولت یازدهم هم ادامه یافت. تا اینکه 31 دی‌ماه سال گذشته مجری پروژه علاج‌یابی سد گتوند خبر داد: «سهم سد گتوند در شوری کارون، ۲۵ درصد است.» محمدعلی بنی‌هاشمی در نشست تخصصی بررسی راهکارهای علاج‌یابی سد گتوند که در حاشیه سمینار بین‌المللی مهندسی رودخانه، در دانشگاه شهید چمران اهواز برگزار شد، عنوان کرده بود: «اگر سد گتوند آبگیری نمی‌شد، شوری آب رودخانه کارون در ایستگاه گتوند ۱۱۶۰واحد بود، در حالی که بر اساس مطالعات سازمان آب و برق خوزستان، شوری آب رودخانه کارون پس از آبگیری سد گتوند ۱۴۴۶ است و بنابراین سد گتوند ۲۵درصد آب کارون را شور کرده که تا مردادماه امسال وزارت نیرو این موضوع را قبول نمی‌کرد.» اما مساله شوری آب کارون، از این نظر باعث نگرانی فعالان محیط زیست می‌شد که امکان داشت بر زمین‌های کشاورزی منطقه و شور کردن زمین‌های حاشیه کارون تاثیر جدی بگذارد.

پروژه‌های بندری، تونلی و راهی

توسعه بندرهای پتروشیمی پارس، شهید بهشتی چابهار، مجتمع بندری شهید رجایی (فاز 2)، استحصال زمین خارک، اجرای شمع‌کوبی و احداث سازه‌های بتنی حوض‌های خشک در مجتمع کشتی‌سازی خلیج فارس نیز از مهم‌ترین پروژه‌های اجرا‌شده و در دست اجرا در زمینه بنادر و سازه‌های دریایی قرارگاه خاتم‌الانبیاست. علاوه بر این، در لیست پروژه‌های اجرا‌شده و در دست اجرای قرارگاه خاتم‌الانبیا در زمینه تونل می‌توان به این موارد اشاره کرد: خط7 مترو تهران، خط 2 و 3 قطار شهری مشهد، خط A قطار شهری قم، طرح و ساخت خط2 قطار شهری تبریز، تونل صدر-نیایش بخش شرقی، اجرای عملیات انتقال خط آهن تهران-تبریز به زیرزمین در مناطق 17 و 18 تهران، اجرای عملیات تونل‌های کوهسار مهدی و فضیلت، تونل امامزاده هاشم، تونل حکیم، قطعه 1 و 2 تونل انتقال آب سد تنظیمی کرج به تهران، تونل انتقال آب گدارلندر و تونل آب بر سد مخزنی رودبار. در حوزه راه و راه‌آهن نیز مترو هشتگرد به گلشهر، مترو پرند، بزرگراه سرخه‌حصار، آزاد‌راه حرم تا حرم، بزرگراه ساوه-‌همدان، بزرگراه تهران-‌آبعلی، راه اصلی ایلام-حمیل، بزرگراه پارسیان، راه‌آهن گرگان-اینچه‌برون، زیرسازی قطعات 20، 21 و 22 و 7 راه‌آهن اصفهان-شیراز، زیرسازی قطعه سوم راه‌آهن مراغه-ارومیه، احداث روسازی خط دوم اهواز-سربندر، زیرسازی راه‌آهن کرمان-زاهدان و زیرسازی بخش ایران راه‌آهن تربت‌حیدریه-خواف-هرات بخشی از کارنامه قرارگاه خاتم‌الانبیاست.

پروژه‌های کانال و خطوط انتقال آب

در حوزه کانال و شبکه‌های آبیاری و زهکشی هم از مهم‌ترین پروژه‌های اجرا‌شده و در دست اجرا می‌توان به کانال انتقال آب شهید چمران، شبکه آبیاری و زهکشی دویرج و کانال انتقال آب چالوس اشاره کرد. ابنیه و سازه‌های ویژه، حوزه دیگر فعالیت‌های قرارگاه خاتم‌الانبیاست که از مهم‌ترین پروژه‌های اجرا‌شده و در دست اجرا در این زمینه عبارتند از: «طراحی و اجرای پروژه افزایش ظرفیت بزرگراه صدر»، «ساخت ایوان مرکزی و شبستان‌های مصلی امام خمینی(ره)»، «اجرای عملیات احداث تقاطع غیرهمسطح شیخ فضل‌الله-محمدعلی جناح»، «تقاطع غیرهمسطح سئول-نیایش»، «احداث پل پیاده طبیعت»، «احداث تقاطع‌های ادامه بزرگراه رسالت با جاده قدیم کرج (کاروانسرای سنگی 1 و 2)»، «پل خلیج فارس» و «سازه فضایی دارالقرآن همدان». اما آخرین بخش در حوزه عمران و صنعت، پروژه‌های خطوط انتقال آب است. از جمله پروژه‌های اجرا‌شده و در دست اجرا در زمینه خطوط انتقال آب می‌توان به «خط دوم انتقال آب زاهدان»، «خط انتقال آب از سد آزاد به دشت قروه دهگلان»، «خط انتقال آب خرم‌آباد»، «خط انتقال آب کرمان»، «طرح آبرسانی غدیر» و «طرح آبرسانی یزد» اشاره کرد.

پروژه‌هایی با هدف محرومیت‌زدایی

آن‌طور که خود قرارگاه خاتم‌الانبیا در معرفی نوع اقداماتش با هدف محرومیت‌زدایی مدعی شده، این نهاد برای تحقق اهداف محرومیت‌زدایی خود به انتخاب پروژه‌ها در مناطق دورافتاده و محروم، پوشش تمامی مناطق محروم با توجه به پراکندگی جغرافیایی مناطق، استحکام در ساخت‌وسازها و استفاده از ساده‌ترین طرح‌های سازه‌ای (سازه با مصالح بنایی) در طراحی سازه‌های عمرانی مناطق محروم توجه می‌کند. در بخش فرهنگی و اجتماعی نیز این قرارگاه برنامه‌هایی چون برگزاری یادواره شهدا و تقدیر از خانواده شهدا و ایثارگران را انجام می‌دهد. برگزاری دوره‌های آموزشی اشتغال‌زایی و فنی و حرفه‌ای برای کمک به توانمندسازی مردم در روستاها و مناطق محروم، برگزاری کلاس‌های آموزشی بهداشت و درمان در مناطق محروم جهت ارتقای سطح سلامت خانواده‌ها، آموزش احکام اولیه و مورد نیاز در مناطق محروم و برگزاری دوره‌های امداد و نجات در مناطق محروم نیز از جمله اقدامات دیگر قرارگاه خاتم در حوزه اقدامات اجتماعی و فرهنگی با هدف محرومیت‌زدایی است. اقدامات امدادی و بهداشتی نیز از دیگر اقدامات حوزه اجتماعی و فرهنگی با هدف محرومیت‌زدایی قرارگاه خاتم‌الانبیاست. از جمله این اقدامات بر‌پایی بیمارستان صحرایی در مناطق محروم و دور‌افتاده، توزیع بسته بهداشتی و درمانی در روستاهای فاقد خانه بهداشت و مناطق محروم، توزیع بسته‌های آموزشی جهت دانش‌آموزان و دانشجویان، توزیع بسته‌های معیشتی بین محرومان، توزیع جهیزیه جهت زوج‌های محروم و نیازمند، برگزاری ضیافت افطاری برای ایتام و مستمندان در ماه مبارک رمضان، توزیع البسه و پوشاک در مناطق محروم، توزیع بسته‌های ورزشی در مدارس مناطق محروم، انتقال مدارس پیش‌ساخته برای دانش‌آموزان در مناطق محروم و صعب‌العبور و کمک‌های نقدی به خانوارهای محروم و بیماران صعب‌العلاج است.

اما در حوزه کشاورزی هم قرارگاه خاتم‌الانبیا با هدف محرومیت‌زدایی اقداماتی را انجام داده است. شناسایی استعدادسنجی یک میلیون و 200 هزار هکتار از عرصه‌های معرفی‌شده، تخصیص 120 مترمکعب آب منابع سطحی و زیرزمینی به پروژه‌های در دست اقدام تعاونی‌ها، تشکیل 102 تعاونی تولیدی و به‌کارگماری 50 هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم، انجام مطالعات فاز 1 اراضی واگذار‌شده 107 هزار هکتار، انجام مطالعات فاز 2 اراضی واگذار شده 90 هزار هکتار، احداث ایستگاه پمپاژ آب در 28 واحد، راه‌اندازی 499 کیلومتر کانال انتقال آب، کشت در 45 هزار هکتار اراضی، ساخت 50 انبار محصولات، احداث 432 کیلومتر خط انتقال برق، خرید 130 دستگاه ماشین کشاورزی، خرید 43 خودرو سبک، حفر 602 حلقه چاه و تجهیز 548 حلقه چاه از جمله این اقدامات قرارگاه خاتم‌الانبیا با هدف محرومیت‌زدایی است که در کارنامه این نهاد مشاهده می‌شود.

قرارگاه و مشکلاتش

با این حال و با وجود چنین حجم کاری، این نهاد هم به نظر می‌رسد با مشکلات مالی مواجه است. 23 آذرماه سال 1393 سردار عبداللهی مشکلات مالی پروژه‌های عمرانی قرارگاه را این طور روایت کرده بود: «به عنوان مثال برای راه‌اندازی ایستگاه شهر آفتاب قرارگاه خاتم‌الانبیا از سهام‌هایی که داشت مقداری را فروخت تا بتواند برای راه‌اندازی این ایستگاه منابع مالی مورد نظر را تامین کند.» یا حتی در پروژه متاخر آزادراه تهران-شمال در همان آذرماه سال 1393 سردار عبداللهی اشاره کرده بود که به لحاظ بحث مالی و زیست‌محیطی در این پروژه مشکلاتی وجود دارد. با وجود این، 18 اردیبهشت‌ماه امسال فرمانده قرارگاه به صراحت اشاره کرد که این قرارگاه در حال حاضر 40 درصد ظرفیت خالی دارد که در صورتی که دولت اعلام نیاز کند حاضر است در تمامی بخش‌های مهم از جمله نفت، راه و نیرو ظرفیت‌های خود را به میدان بیاورد. سخنی که احتمالاً برای فعالان بخش خصوصی کشور چندان خوشایند به نظر نرسد اما آیا بازی در میدان اقتصاد با حضور بازیگرانی چون دولت، نهادی چون خاتم‌الانبیا و بخش خصوصی به گونه‌ای پیش خواهد رفت که هر سه بازیگر در نهایت رضایت داشته باشند؟