ترکیه و کردها

کردهای ترکیه، امیدوار از موفقیت اخیر برادران عراقی خود، چشم امیدشان به دولت رجب طیب اردوغان برای قرارداد جدید صلح است. در یالازا، روستایی کوهستانی و دورافتاده نزدیک شهر لیجه، بذرهای «کردستان آزاد» پاشیده می‌شود. یک «شورای مردمی» که صلاحیتش مورد تایید حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک.) قرار گرفته است به زودی اولین مدرسه کردی‌زبان را تاسیس می‌کند. تابستان گذشته زمین‌های کشاورزی یالازا زیر کشت حشیش بود. اکنون بعد از آنکه پ.ک.ک. رواج تجارت مواد مخدر را ممنوع اعلام کرد در آنها تنباکو و دیگر گیاهان قانونی کشت می‌شود. به گفته سردار سلیک، یکی از اعضای پ.ک.ک. که به نظر می‌رسد جزو مسوولان باشد «یالازا می‌تواند الگویی برای تمام کردستان باشد، دولت نمی‌تواند به اینجا دست‌درازی کند». در جاده اصلی لیجه به دیاربکر، پرچم سرخ‌رنگ مزین به ستاره پ.ک.ک. کمتر از یک کیلومتر از ایست بازرسی ارتش ترکیه برافراشته است. این پرچم نشانه ورود به کمپ‌های موقتی فعالان کرد است که بیشترشان را زنان تشکیل می‌دهد. فهیمه اِتِه، که همسر و دو پسرش به اتهام جدایی‌طلبی در زندان هستند و سه پسر دیگرش برای پ.ک.ک. می‌جنگند، نمونه‌ای از این زنان است. تمامی آنها مصمم‌اند تا از ساخت دو پایگاه نظامی که به روایتی نشان از عدم صداقت حزب عدالت و توسعه در گفت‌وگوهای اخیر خود با عبدالله اوجالان، رهبر زندانی پ.ک.ک دارد، جلوگیری کنند. اعتراضات کردها در ماه گذشته پس از آنکه سربازان ترک تلاش کردند آنها را وادار به عقب‌نشینی کنند و در این راستا دو معترض را به قتل رساندند، پاسخی خونین داشت. هزاران کرد در سراسر ترکیه به خیابان‌ها ریختند. به نظر می‌رسد آتش‌بس 14 ماهه آقای اوجالان به پایان خود نزدیک می‌شود. این می‌تواند امیدهای رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه را نقش بر آب کند. وی این هفته اعلام کرد در اولین انتخابات مستقیم ریاست جمهوری در ماه آگوست شرکت خواهد کرد و امیدوار است بتواند حمایت کردها را برای آن انتخابات جلب کند. در هر صورت، کردها برنده شدند. ساخت‌وساز پایگاه‌های نظامی متوقف ‌شده است و پرچم‌های بیشتری از پ.ک.ک. در اطراف لیجه به اهتزاز درآمده است. هفته گذشته دولت از اصلاحات جدیدی خبر داد که به کابینه اختیار می‌دهد مذاکرات را درخصوص مسائلی از قبیل عفو عمومی مبارزان پ.ک.ک. که در خشونت‌ها درگیر نبوده‌اند، دنبال کند. آقای اوجالان انتخاب پ.ک.ک. را در نقش طرف مذاکره‌کننده رسمی «تاریخی» خواند. هزاران فعال کرد، از جمله اعضای پارلمان، از زندان آزاد شده‌اند. قوانینی برای آموزش به زبان کردی، حداقل در مدارس خصوصی، تصویب شده است. اما کردهای عادی که بر این باورند که در همه جای ترکیه با تبعیض مواجه‌اند، تحت تاثیر قرار نگرفته‌اند.
گلتن کشاناک، که در ماه مارس به عنوان اولین شهردار زن دیاربکر از فهرست نامزدهای حزب صلح و دموکراسی که طرفدار کردهاست انتخاب شد، می‌گوید، اگر در استان‌های عمدتاً کردنشین رفراندوم برگزار شود، «حداقل 80 درصد مردم به استقلال رای می‌دهند». آقای اوجالان، که پ.ک.ک. را در سال 1978 با وعده استقلال تاسیس کرد، اکنون می‌گوید نوعی خودمختاری شکل خواهد گرفت. حتی این نیز هدفی دور از دسترس باقی ‌مانده است. قدرت همچنان در آنکارا که سیاست کشور را در حوزه‌هایی چون بهداشت و آموزش دیکته می‌کند، متمرکز است. خانم کشاناک از این مساله شاکی است که «ما هنوز برای تغییر نام خیابان‌ها به تایید دولت احتیاج داریم».
آقای اردوغان وعده داده است، اگر او رئیس‌جمهور منتخب در ماه آگوست باشد (که تقریباً مطمئن است خواهد بود)، «هیچ‌چیز نمی‌تواند مانع» وی برای حل‌وفصل مشکل کردها شود. منتقدان تاکید می‌کنند که چنین کلامی صرفاً به منظور به دست آوردن آرای کردهاست. این منصفانه نیست. آقای اردوغان بیش از همه نخست‌وزیران قبلی تلاش کرده تا به مساله کردها بپردازد. ممنوعیت زبان کردی برداشته شده است. (قبلاً دیدن یک بَنر مربوط به پ.ک.ک. در هر جاده ترکیه غیرقابل تصور بود.) بیکاری در اقلیم کردستان همچنان تقریباً دو برابر میانگین کشور است، اما ثروتی که تحت حاکمیت حزب عدالت و توسعه در کل کشور به وجود آمده است در حال گسترش به آنجا نیز هست. دیاربکر به زودی صاحب پنجمین فرودگاه بزرگ کشور با پروازهای مستقیم به چند شهر اروپایی و خاورمیانه، و برای اولین بار، به دیگر شهرهای کردنشین خواهد شد. در همین اثنی، در مرکز دیاربکر مادران بسیاری به اعتراض یک ماهه خود به دلیل «ربوده شدن» فرزندان‌شان توسط پ.ک.ک. ادامه می‌دهند. تا همین اواخر افراد معدودی جرات داشتند علناً احساسات ضد‌پ.ک.ک. خود را بروز دهند. اما احساسات ملی‌گرایانه کردها از بین نمی‌رود: بلکه هر چه بیشتر در حال تقویت است.
کردهای ترکیه به‌خصوص از تغییرات چشمگیر اخیر در شمال عراق هیجان‌زده‌اند. طی آخرین نبرد در عراق، شمال اقلیم کردستان کرکوک را به تصرف درآورده و پیشروی خود را به سمت استقلال سرعت بخشیده‌اند. آقای اردوغان، که منطقه کردنشین 5/6 میلیون نفری عراق را متحدی نزدیک می‌بیند، به آرامی آنها را تحریک می‌کند. خانم کشاناک می‌گوید، «آنها با حمایت از تشکیل یک کردستان کوچک خارج از مرزهای ترکیه، قصد دارند از تشکیل کردستان بزرگ در کشور خودشان جلوگیری کنند». چنین تفکراتی در گفته‌های مقامات ارشد حزب عدالت و توسعه بازتاب دارد به نحوی که بر احتمال اندک خودمختاری 14 میلیون و اندی کرد ترکیه مصر هستند. گالیپ انساری اوغلو، نماینده دیاربکر درحزب عدالت و توسعه، می‌گوید بیشترین کاری که آنها می‌توانند انجام دهند عفو عمومی برای زندانیان و مبارزانی است که با خشونت‌ها ارتباطی ندارند. وی می‌افزاید قوانین ضدتروریستی مبهم باید برداشته شود و اجازه آموزش به زبان کردی در مدارس دولتی داده شود. اما آقای سلیک در بازگشت به یالاز می‌گوید این به خود کردهای ترکیه برمی‌گردد که برای آینده خود تصمیم بگیرند. او می‌افزاید «نمی‌توانیم منتظر بمانیم ترکیه حقوق‌مان را بدهد، ما خودمان حقوق‌مان را به چنگ خواهیم آورد».