گذار از ممکن به غیرممکن
چگونه فرصت تجارت با همسایگان از دست می‌رود؟
پرویز گیلانی: خیلی دور نیست؛ همین چند سال پیش تجار خیلی از کشورهای همسایه منتظر بودند با تجار ما مراوده داشته باشند. وقتی یک تاجر معتبر ایرانی به امارات متحده عربی پا می‌گذاشت، پیش پایش شتر قربانی می‌کردند. وقتی اعضای اتاق بازرگانی ترکیه متوجه می‌شدند تاجر ایرانی به کشورشان سفر کرده، هر طور بود پیدایش می‌کردند و امیدوار بودند بتوانند او را متقاعد کنند که شریکشان شود. از آذربایجان و ارمنستان و ترکمنستان و تاجیکستان بگذریم که از خدایشان بود از هیات ایرانی میزبانی کنند تا شاید گشایشی در کارشان ایجاد شود. راستش آن روزها گذشته و دیگر کسی برای تاجر ایرانی تره هم خرد نمی‌کند. زمانه عوض شده و این بار ما هستیم که باید سراغ تجار خارجی را بگیریم. نازشان خریدار پیدا کرده و اهل فروش نیستند؛ چرا؟
دلایل متعددی دارد که هم سیاسی است و هم اقتصادی. سیاسی‌اش این است که تبلیغات منفی اثر کرده و ایران بسیار بیشتر از آنچه فکرش را می‌کردیم منزوی شده است. اقتصادی‌اش هم این است که مراوده با تاجر ایرانی دردسر دارد. هیچ‌کس حاضر نیست کالای ایرانی را بخرد در حالی که برای دریافت پولش باید دور سر کفتار بچرخد. اقتصاددانان تا همین اواخر توجه سیاستگذاران را به مزیت‌های تجارت با همسایگان جلب می‌کردند. محمد‌مهدی بهکیش سال‌های طولانی است که بر اهمیت تجارت با 15 کشور همسایه تاکید میکند. هنوز مقاله‌هایش در روزنامه اطلاعات در دهه 1370 در دسترس است و بعید می‌دانم کسی تحلیل‌های اساسی و نظرات منطقی او را در باب اهمیت تجارت آزاد سال‌های گذشته مطالعه نکرده باشد. در کنار اینها، دکتر بهکیش همواره از ایده تقویت تجارت با همسایگان دفاع کرده و سه ماه پیش نیز در میزگرد چشم‌انداز اقتصاد ایران در هفته‌نامه تجارت فردا پیشنهاد کرد حد فاصل 30 تا 50کیلومتری مرزهای کشور برای گسترش تجارت آزاد منطقه‌ای در نظر گرفته شود. درست شبیه پیست دو‌ومیدانی در استادیوم‌های ورزشی. پیشنهادش این بود که این منطقه برای تجارت، آزاد اعلام شود و مردم اجازه داشته باشند آزادانه مبادله کنند. از آن روزها زمان زیادی نمی‌گذرد اما آن‌قدر تعلل کردیم که اکنون تجارت با بیشتر همسایگان نیز غیرممکن شده است. خیلی از کشورها یا تحت فشارهای آمریکا یا به میل خودشان رابطه با ایران را به حداقل رسانده‌اند یا رسماً شرایطی ایجاد کرده‌اند که عملاً تجارت با آنها امکان‌پذیر نیست. اخیراً ارمنستان از ایران به خاطر مواضعش در جنگ اخیر دلخور است. با نفوذ اسرائیل به امارات متحده عربی و بحرین و دیگر کشورهای منطقه و همکاری نزدیک با آذربایجان، شانس تجارت با این کشورها به‌شدت کاهش یافته است. افغانستان و عراق تحت نفوذ آمریکا هستند. افغانستان در کنترل آمریکاست. ترکیه رویای خود را در منطقه دنبال میکند و عراق هم که در حال حاضر مهم‌ترین شریک تجاری ماست، تحت اشغال نظامی آمریکاست. پاکستان هم اگرچه دشمن ما نیست اما دوست خوبی هم برای ما نبوده. ترکمنستان کشور مهمی در تجارت خارجی نیست. چراغ رابطه با قطر و کویت و عمان که سوسو می‌زند اما امارات متحده عربی، بحرین و عربستان هم رسماً علیه ایران با اسرائیل متحد شده‌اند. همه این تحولات نشان از آن دارد که چشم‌انداز تجارت با همسایگان خوب نیست و اگر همین وضع ادامه پیدا کند، احتمالاً ما کشوری محصور میان همسایگان خواهیم شد.
