پایانی بر سبک عربی

با فرارسیدن تاریکی در روستای دوان جیاپینگ، تعدادی از مردان با کلاه گرد سفیدرنگ به سمت مسجدی بزرگ حرکت می‌کنند. اکنون زمان نماز مغرب، چهارمین نماز از عبادات روزانه مسلمانان مومن فرارسیده است. اما قبل از رسیدن آنها به دیوارهای زردرنگ مسجد مشخص می‌شود که اوضاع چندان روبه راه نیست. چهار مناره سالن نماز که هلال طلایی ماه را بر نوک خود دارند هنوز از دور خودنمایی می‌کنند اما داربست‌ها و شبکه‌های توری سبزرنگ آنها را پوشانده‌اند در حالی که قرار نبود این مناره‌ها مرمت شوند. کمتر از شش سال پیش صدها مرد مسلمان در حیاط مسجد گردهم آمدند تا تکمیل سالن جدید به سبک عربی را جشن بگیرند. این ساخت‌وساز 8 /9 میلیون یوآن (37 /1 میلیون دلار) هزینه برداشت که برای آن منطقه روستایی که از نظر تقسیم‌بندی سیاسی جزو مناطق محروم به حساب می‌آید مبلغ بسیار بالایی بود. این مراسم مورد توجه مقامات رسمی قرار گرفت. امام جماعت یکی از بزرگ‌ترین مساجد لانژو –مرکز استان- به همراه یکی از رهبران ارشد انجمن اسلامی چین که تحت حمایت دولت قرار دارد در آن حضور یافتند.

اما اوضاع تغییر کرده است. باد سرد سیاسی در دوان جیاپینگ و صدها روستا و شهر دیگر در لین‌‌ژیا، منطقه مسلمان‌نشین استان گانسو، وزیدن گرفت. این استان در مرز فلات تبت و غربی‌ترین نقطه منطقه شین‌جیانگ واقع شده است. بسیاری از روستاهای لین‌ژیا حداقل یک مسجد دارند و مناره‌های آن از دور کاملاً به چشم می‌خورند. مسجد داربست‌شده در دوان‌جیاپینگ می‌تواند پذیرای سه هزار نمازگزار باشد. عظمت و بزرگی این مسجد امری غیرعادی نیست. در دهه‌های اخیر، جوامع روستایی لین‌ژیا که به مکه کوچک چین شهرت یافته است در ساخت مسجد با یکدیگر رقابت می‌کردند. اکنون دولت نه‌تنها این اقدام را مهار بلکه برای دین مردم نیز محدودیت‌های شدیدی اعمال کرده است.

حوادث وحشت‌آور ناشی از مبارزه دولت با اسلام در شین جیانگ را همه به خاطر دارند. حدود دو سال پیش اخبار مربوط به ساخت یک اردوگاه بزرگ در منطقه به بیرون درز کرد. صدها هزار نفر از اقلیت اویغور صرفاً به خاطر اینکه خیلی مذهبی به نظر می‌رسیدند به اردوگاه فرستاده شدند. جمعیت اویغورها در چین حدود 10 میلیون نفر است اما فقط نیمی از جمعیت مسلمان کشور را تشکیل می‌دهند. لین‌ژیا بیش از 1 /1 میلیون مسلمان دارد که اغلب دو گروه فرقه‌ای هوی (Hui) و دانگ شیانگ را دربر می‌گیرد. در سایر نقاط چین نیز جوامع مسلمان پراکنده‌اند که اغلب از نژاد هوی هستند. اما از آنجا که شین‌جیانگ سابقه جدایی‌طلبی و تروریسم دارد اویغورها در مقایسه با سایر گروه‌های مسلمان تحت شدید‌ترین فشارها قرار می‌گیرند. با این حال در خارج از شین‌جیانگ نیز سایر مومنان اثرات آن را احساس می‌کنند. دیدگاه دولت نسبت به مسلمانان داخل در سال 2016 و پس از آن تغییر کرد که رهبر چین شی جین پینگ برنامه‌هایی را برای «چینی‌سازی» ادیان کشور آغاز کرد. مسیحیت و اسلام که با خارج از کشور ارتباطات قدرتمندی دارند در زمره اصلی‌ترین اهداف بودند. مقامات مصمم شدند این دو دین را از تاثیرات خارجی که حزب کمونیست را تهدید می‌کند دور نگه دارند. در مورد اسلام، هدف اصلی پیشگیری از گسترش افراط‌گرایی بود.

با وجود این، در میان مسلمانان سایر نقاط چین هیچ گزارشی از پیوندهای تروریستی دیده نمی‌شود. قوم هوی زمانی الگوی مسلمانان چین به‌شمار می‌رفتند و کاملاً در نقطه مقابل اویغورها قرار داشتند که دهه‌ها با حاکمیت چین مخالف بودند. تعداد اندکی از اویغورها گاه‌گاهی برای ابراز نارضایتی خود از خشونت استفاده می‌کردند. هوی‌ها هیچ تمایل جدایی‌طلبانه‌ای ندارند. آنها ادعا می‌کنند نیاکان‌شان تاجران عرب و پارسی بودند که بیش از یک هزاره قبل در چین ساکن شدند. پس از قرن‌ها ازدواج‌های بین‌فرقه‌ای، آنها با چینی‌های هان (Han) ترکیب شدند که اکنون بیش از 90 درصد جمعیت چین را تشکیل می‌دهند. هو‌ی‌های ساکن لین‌ژیا از گذشته نقش واسطه‌گری بسیار مهمی بین تبتی‌ها و جوامع هان ایفا می‌کردند. بسیاری از آنها با تجارت یک داروی چینی محرک به نام «قارچ کرم ابریشم» ثروتمند شدند. این گیاه در تپه‌های تبت رشد می‌کند. لین‌ژیا یکی از بزرگ‌ترین بازارهای عمده‌فروشی قارچ کرم ابریشم است و تاجران آن عمدتاً مسلمان هستند.  اما آن‌گونه که داربست‌های دوان جیاپینگ نشان می‌دهد دولت نگران آن است که مسلمانان لین‌ژیا تحت تاثیر همان عوامل خارجی قرار گیرند که گفته می‌شود به بروز ناآرامی در شین جیانگ دامن زدند. جولای سال گذشته آقای لین دائو، رئیس حزب کمونیست در منطقه گانسو، در جلسه‌ای با مقامات ارشد اعلام کرد که «در حال حاضر امور مرتبط با دین اسلام بیش از هر زمان دیگری پیچیده شده‌اند».

برداشتن گنبدها

یکی از اهداف کارزار چینی‌سازی کاهش پیوندهای آشکار بین اسلام در چین و اسلام جهان عرب است. چین نگران آن است که عربستان سعودی با وجود جاذبه حج برای مسلمانان چین و دیگر نقاط جهان، اسلام چین را به وهابیت آلوده سازد. این شاخه دینی اغلب با افراط‌گرایی مرتبط است. اما تلاش چین در این راه بر مسلمانان زیادی اثر می‌گذارد که هیچ ارتباطی با نظامی‌گری ندارند. مقامات شهر جنوبی گوانژو در ماه مارس اعلام کردند برای گزارش فعالیت‌های دینی غیرقانونی از جمله سفرهای خصوصی به مکه جایزه 10 هزاریوآنی (1405دلاری) در نظر گرفته‌اند. مسلمانان چین فقط می‌توانند از طریق سفرهای رسمی سازمان‌یافته توسط دولت به عربستان و حج بروند.

مسجد دوان جیاپینگ یکی از قربانیان این اقدامات است. مقامات دولتی به هیات امنای مسجد دستور داده‌اند تا مناره‌های سبک عربی را با مناره‌های سبک چینی جایگزین کند. تصویر طرح نهایی مسجد در ورودی آن نصب شده است. مناره‌ها لبه‌هایی با کاشی‌های سبزرنگ به سبک چینی خواهند داشت. گنبد مرکزی با یک ساختار منحنی‌شکل جایگزین می‌شود که سبک کلاسیک چینی دارد.

یکی از خدام مسجد می‌گوید دولت‌ ما را مجبور کرد پس ما باید این تغییرات را اعمال کنیم. به گفته او این تغییرات احساسات مذهبی را جریحه‌دار نمی‌کند و با هزینه دولت انجام خواهد گرفت. این ادعا با گزارش‌های رسیده از سایر مناطق که در آنها تغییرات مشابه در حال انجام هستند مغایرت دارد. در شهر کانگل (Kangle) در همان نزدیکی مسجدی دیگر با داربست‌هایی بر مناره‌های آن وجود دارد. یکی از ساکنان می‌گوید چند روز قبل هنگامی که مقامات محلی امور دینی دستور تخریب صادر کردند ناآرامی‌هایی صورت گرفت. این مناره‌ها در سال 2014 ساخته شدند و سال بعد دولت لین‌ژیا مسجد را با عنوان «مکان نمونه دینی» معرفی کرد. اما به نظر می‌رسد دولت دیگر چنین دیدگاهی ندارد. در آگوست سال گذشته آشوبی با مقیاس بزرگ‌تر در منطقه خودمختار نینگ شیاهوی، استان هم‌مرز گانسو، روی داد که محل سکونت حدود یک‌پنجم از چینی‌های هوی است. در شهر ویژو هزاران مسلمان در سه روز متوالی اعتراضاتی را در مسجد بزرگ شهر برگزار کردند. اعتراضات در ابتدا به دستور دولت مبنی بر تخریب کامل مسجد به خاطر عدم دریافت جواز نقشه صورت گرفت و پس از آن پیشنهاد اصلاحی دولت برای برداشتن گنبدها را هدف قرار داد. دولت محلی به میزان قابل ملاحظه‌ای عقب‌نشینی کرد. اما آشکار بود که از بروز آشوب هراس دارد. در ماه نوامبر رئیس حزب نینگ شیا از شین‌ جیانگ دیدار کرد و توافق‌نامه همکاری مبارزه با تروریسم را به امضا رساند. او با مشاهده شباهت‌های دینی بین دو استان اعلام کرد به همین دلیل است که نینگ‌ شیا باید از شین جیانگ درس بیاموزد.  انجمن اسلامی در گانسو 20 طرح توصیه‌ای برای پشت‌بام مساجد انتشار داد که ویژگی‌های چینی دارند. مقامات می‌گویند دیگر سعودی‌سازی یا عربی‌سازی ساختمان‌ها کافی است. انجمن از مسلمانان خواست تا ساخت یا توسعه مساجد بدون مجوز دولتی را متوقف سازند و مساجد را بزرگ و تجملاتی نکنند. همچنین این انجمن تلاش دارد کنترل‌های بیشتری بر دین اسلام داشته باشد. به معلمان دینی گانسو دستور داده شد تا هر فلسفه جدید خارجی را رد کنند. در گزارش سالانه انجمن که در ماه مارس انتشار یافت آمده است: هر چیزی که از قبل در داخل کشور نبوده است نباید از خارج وارد شود. اگر چیزی به صورت بومی وجود ندارد و از بیرون معرفی می‌شود نباید مورد پذیرش قرار گیرد.

بخشی از فرآیند چینی‌سازی به کارزار «چهار ورودی» مشهور است. بدان معنا که چهار چیز باید در هر مسجد باشد: پرچم چین، تبلیغات و اطلاع‌رسانی‌های مربوط به قوانین چین درباره ادیان، ارزش‌های اصلی سوسیالیسم و فرهنگ برجسته سنتی. تاثیر این اقدامات در لین‌ژیا به روشنی دیده می‌شود. پرچم چین بر فراز بسیاری از مساجد در اهتزاز است. حیاط مساجد از بیلبوردهایی پر شده‌اند که اهمیت سوسیالیسم در اسلام را متذکر می‌شوند. به واعظان گفته شد این اصول را در متون آموزشی خود بگنجانند. همچنین آنها باید آزمون‌های منظمی در این زمینه بگذرانند تا مجوز تدریس را حفظ کنند. گائو هلی رئیس حزب در لین‌ژیا تلاش کرد در جریان دیدار از مساجد محلی در ماه ژوئن به فرآیند سرکوب‌ها چهره‌ای مثبت بدهد. او گفت ما باید تناوب، دوره و مقیاس فعالیت‌های مذهبی را کاهش دهیم. به گفته او این کار از فشار بار بر دوش مومنان خواهد کاست.

علاوه بر این، مقامات تلاش می‌کنند از نفوذ اسلام در جامعه بکاهند. این تلاش در لین‌ژیا شامل مهار استفاده از واژه «حلال» می‌شود. مقامات استانی شهرداری لین‌ژیا را متهم می‌کنند که با ارائه برنامه‌های مربوط به توسعه صنعت محصولات حلال اهمیت زیادی به جنبه‌های مذهبی داده است. مقامات به عنوان بخشی از کارزار عرب‌زدایی خود به رستوران‌ها دستور داده‌اند واژه حلال به زبان عربی را از تابلوهای خود  بردارند. اکنون فقط اثری کمرنگ از آن باقی ‌مانده است. در بسیاری از رستوران‌های مسلمانان در سراسر چین و به تازگی در پکن بر روی این کلمه رنگ پاشیده‌اند یا آن را کاملاً‌ حذف کرده‌اند.

مقامات امیدوارند با تغییر طراحی مسجد دوان جیاپینگ ظواهر نمادین اسلام را کمرنگ سازند. درست همان‌گونه که مقامات شهرهای ساحلی تلاش کردند با حذف صدها صلیب بزرگ از پشت‌بام کلیساها نمادهای مسیحیت را کمتر کنند. در راستای مقرراتی که سال گذشته صادر شد و ساخت مساجد با ارتفاع زیاد را ممنوع می‌ساخت مناره‌های جدید در دوان‌جیاپینگ بسیار کوتاه‌تر خواهند شد. همچنین به مساجد دستور داده شد از بلندگوهایی با توان کمتر استفاده کنند. مقامات در تلاش‌اند تا کودکان را از مسجد دور نگه دارند و آموزش دین به خردسالان را ممنوع کنند.

کنترل‌های دولتی بر دین اسلام در لین‌‌ژیا در مقایسه با شین جیانگ بسیار کمتر است. مسلمانان شین‌جیانگ یا به مراکز آموزشی حرفه‌ای (یعنی زندان‌های اردوگاهی) فرستاده می‌شوند یا تحت نظارت شدید دیجیتالی، حضور سنگین پلیس و هجوم مقامات به منازل قرار دارند. بسیاری از مناره‌های مساجد لین‌ژیا هنوز سبک عربی خود را حفظ کرده‌اند. افراد محلی می‌گویند ساخت این مناره‌ها از مناره‌های سبک چینی کم‌هزینه‌تر است چراکه سبک چینی به نجارهای ماهر و چوب‌های گران‌قیمت نیاز دارد. یکی از متخصصان فرهنگ هوی می‌گوید فقط به تعداد انگشت‌شماری از مساجد گفته شد که مناره‌ها را از نو بسازند. به گفته او افراط‌گرایی هنوز به صورت محلی به شکل یک رویه درنیامده است.

اما مقامات اصرار دارند که افراط‌گرایی در حال گسترش است. در ماه جولای رئیس یک تیم بازرسی دولت مرکزی اعلام کرد که در بخش‌هایی از گانسو نیروهای افراط‌گرای مذهبی بر نهادهای سیاسی مسلط شده و در حال فرسایش آنها هستند. او گفت این معضلی است که باید به آن توجه شود. افراطی واژه‌ای است که کمتر بر زبان مقامات جاری می‌شود. این لغت برای توصیف رفتاری به‌کار می‌رود که در بسیاری از کشورها صرفاً با واژه «دینداری» توصیف می‌شود. مسلمانان سایر نقاط چین شاید به سرنوشت وحشتناک اویغورها دچار نشوند اما برای نگرانی دلیل کافی دارند.