تیغ دو لبه

همزمان با مطرح شدن ورود شستا به بورس مباحث مختلفی در خصوص مزایا و معایب این موضوع در کارشناسی و نوشتاری مطرح شد. در این بین یکی از مباحثی که کمتر به آن پرداخته شده است مزایا و معایب این موضوع برای سازمان تامین اجتماعی به عنوان مالک و سهامدار اصلی شستاست، به عبارتی آنچه بیشتر توسط کارشناسان مربوطه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است عمدتاً بر آثار و تبعات این موضوع (مثبت و منفی) بر بازار سرمایه متمرکز بوده است.

در این یادداشت تلاش می‌شود به‌طور مختصر به آثار مثبت و منفی این موضوع بر سازمان تامین اجتماعی به‌عنوان سهامدار اصلی این شرکت پرداخته شود. البته برای بررسی این موضوع در ابتدا لازم است وضعیت سازمان تامین اجتماعی به‌عنوان یک صندوق بازنشستگی مورد توجه قرار گیرد.

سازمان تامین اجتماعی به‌عنوان بزرگ‌ترین صندوق بازنشستگی کشور در دوران میانسالی و کهنسالی خود قرار دارد و نظیر هر صندوق بازنشستگی با این قدمت فعالیتی با چالش پایداری مصارف به منابع و به عبارتی کسری منابع مالی مواجه است که با توجه به لازم‌الاجرا بودن تعهدات این سازمان به ذی‌نفعان خود (به‌طور مثال پرداخت مستمری، خدمات درمانی و...) این کسری لازم است خارج از سیستم این سازمان تامین شود.

فلسفه ایجاد بخش سرمایه‌گذاری در صندوق‌های بازنشستگی نیز تامین بخشی از این کسری‌ها توسط درآمدهای حاصل از این سرمایه‌گذاری‌هاست. به عبارتی در دوران ابتدایی فعالیت این صندوق‌ها که با مازاد منابع مواجه هستند، این مازاد منابع به بخش سرمایه‌گذاری انتقال می‌یابد تا در دوران میانسالی و کهنسالی که این صندوق‌ها با کسری منابع جهت ایفای تعهدات لازم‌الاجرای خود مواجه‌اند، از درآمدهای حاصل از این سرمایه‌گذاری‌ها و با وخیم‌تر شدن اوضاع مالی از ذخایر تجمیع‌شده در این بخش استفاده کنند.

شایان ذکر است با وخیم شدن پایداری مالی صندوق‌های بازنشستگی موجود در کشور، مساله صندوق‌های بازنشستگی و چالش پایداری منابع مالی این صندوق‌ها به‌عنوان یکی از سه چالش اصلی کشور در برنامه ششم توسعه کشور شناخته شده است.

با توجه به مطالب فوق در شرایط فعلی سازمان تامین اجتماعی با کسری منابع مالی نقدی برای ایفای تعهدات خود مواجه است و به عبارتی درآمدهای حاصل از حق بیمه کفاف هزینه‌های این سازمان (مستمری، درمان، پرسنلی و...) را نمی‌دهد و لازم است این کسری از منابعی غیر از حق بیمه تامین شود. این موضوع به معنی آن نیز هست که همچون سنوات و دهه‌های قبل، نه‌تنها از قبل مازاد منابعی جهت تزریق به این بخش وجود ندارد بلکه لازم است بخشی از کسری منابع این سازمان نیز از محل درآمدهای حاصل از بخش سرمایه‌گذاری (شستا) و همچنین ذخایر دارایی‌های این بخش تامین مالی شود.

علاوه بر موارد فوق یکی دیگر از موضوعات مطروحه در خصوص بخش سرمایه‌گذاری‌های سازمان تامین اجتماعی نحوه مدیریت این بخش و چیره شدن مسائل غیراقتصادی بر فعالیت‌های این بخش بوده است که این موضوع نیز خود را در میزان بازدهی حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها نشان داده است به نحوی که همواره نقدهایی بر میزان بازدهی سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته این سازمان در مقایسه با ذخایر موجود مطرح بوده است.

آثار و تبعات

با این مقدمه می‌توان آثار و تبعات ورود شستا (شرکت سرمایه‌گذاری سازمان تامین اجتماعی) به سازمان تامین اجتماعی را مورد بررسی قرار داد. یکی از آثار مثبت این موضوع برای سازمان تامین اجتماعی سهولت در تامین مالی این بخش از طریق بازار سهام است.

همان‌گونه که در مقدمه اشاره شد در سنوات اخیر به دلیل نبود مازاد منابع در سازمان تامین اجتماعی، نسبت به سنوات و دهه‌های قبل منابع مالی مناسبی برای انجام سرمایه‌گذاری‌های جدید از جانب سازمان تامین اجتماعی در اختیار این شرکت قرار نگرفته است و سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته در این شرکت عمدتاً از محل منابع داخلی این شرکت و نه از سوی سازمان تامین اجتماعی بوده است.

ورود این شرکت به بورس می‌تواند منابع تامین مالی جدیدی برای این شرکت جهت انجام پروژه‌های جدید مهیا کند، موضوعی که در سال‌های اخیر به دلیل موارد مطروحه فوق بسیار کمرنگ شده است.

ضمن اینکه افزایش اعتبار شرکت ناشی از ورود آن به بورس نیز می‌تواند این موضوع را تقویت کند. علاوه بر آن مزیت‌های ناشی از ورود هر شرکتی به بورس برای این شرکت نیز مترتب است که در این زمینه می‌توان به مقوله‌های شفافیت عملکرد، پاسخگویی، نظارت و کنترل و... اشاره کرد.

مواردی که با توجه به نحوه مدیریت و اداره شستا مبنی بر حاکمیت مسائل غیراقتصادی بر فعالیت این شرکت، می‌تواند کمک شایانی به بهبود عملکرد این شرکت، افزایش بازدهی فعالیت‌ها و نهایتاً مشارکت بیشتر این شرکت در تامین کسری منابع سازمان تامین اجتماعی داشته باشد.

در این زمینه می‌توان ادعا کرد ورود این شرکت به بورس نقش مهمی در تبیین چشم‌انداز فعالیت در آینده، ارزیابی عملکرد و پاسخگویی آن به سهامداران /ذی‌نفعان آن (که همان بیمه‌شدگان و مستمری‌بگیران هستند) خواهد داشت.

ارزشگذاری شستا و به عبارتی قیمت روز و واقعی این شرکت یکی دیگر از مزایای ورود این شرکت به بورس است، موضوعی که به‌‌رغم اهمیت آن تاکنون عملیاتی نشده که همین موضوع نیز باعث ارائه ارقام مختلف در خصوص نرخ بازدهی فعالیت‌های این شرکت شده است.

تامین کسری

اما یکی از نکات بسیار مهم در ورود شستا به بورس برای سازمان تامین اجتماعی امکان تامین مالی کسری منابع آن با هزینه کمتر است. با توجه به ورود سازمان تامین اجتماعی به دوران کهنسالی خود، این سازمان با چالش فزونی مصارف به منابع مواجه است و با توجه به لازم‌الاجرا بودن انجام تعهدات این سازمان این کسری باید از منابع بیرونی صورت پذیرد.

با توجه به عدم ایفای تعهدات از سوی دولت، اخذ وام و فروش دارایی‌ها در بخش سرمایه‌گذاری‌ها مهم‌ترین راهکار برای تامین کسری این سازمان در سنوات اخیر بوده است. مسلماً ورود شستا به بورس باعث کاهش هزینه تامین مالی کسری منابع سازمان خواهد شد که این موضوع نکته بسیار مهمی در حفظ منافع ذی‌نفعان اصلی این سازمان (مستمری‌بگیران و بیمه‌شدگان) در میان‌مدت و بلندمدت خواهد داشت.

در خصوص آثار سوء ورود شستا به بورس برای سازمان تامین اجتماعی نیز مهم‌ترین موضوعی که در این خصوص می‌توان به آن اشاره کرد تضعیف حاکمیت و مدیریت سازمان تامین اجتماعی بر این شرکت و نحوه تامین نقدینگی از این شرکت است. همان‌گونه که اشاره شد در شرایط فعلی این شرکت یکی از منابع تامین کسری نقدینگی سازمان تامین اجتماعی است که با توجه به نیازمندی‌های مالی سازمان و توان و ظرفیت شستا، این مهم اتفاق می‌افتد.

مسلماً با ورود شستا به بورس هرگونه تعامل مالی سازمان با شستا در چارچوب قوانین و مقررات بورس خواهد بود که با توجه به لازم‌الاجرا و فوری بودن ارائه خدمات سازمان به ذی‌نفعان خود و عدم امکان تاخیر در ارائه این خدمات، نسبت به شرایط فعلی محدودیت‌هایی را در این زمینه برای سازمان تامین اجتماعی ایجاد کند.