بازی بزرگان

بیش از سه سال از توافق ۲۳ کشور مهم صادرکننده نفت جهان (شامل کشورهای عضو اوپک و گروهی از کشورهای غیراوپک به رهبری روسیه موسوم به اوپک پلاس) برای کاهش تولید و متوازن‌سازی بازار نفت می‌گذرد و در این مدت این توافق فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کرده است. یکی از انتقادهای مهم به عملکرد این توافقنامه، کاهش سهم بازار اوپک و افزایش همزمان تولید نفت آمریکاست. چراکه کاهش تولید نفت اوپک به صورت اجباری (ناشی از تحریم ایران و ونزوئلا) یا داوطلبانه (توسط برخی از کشورها مانند عربستان) باعث شد تا قیمت‌های نفت در سه سال گذشته بالاتر از هزینه نهایی تولید نفت آمریکا قرار گیرد و افزایش نقش صنعت نفت در اقتصاد آمریکا و سودهای کلان مالکان شرکت‌های نفتی، یک لابی بزرگ قدرت را در این کشور شکل داد که از بزرگ‌ترین حامیان تحریم‌های ایران بوده است. سیاست‌های سلطه‌طلبانه آمریکا در بازار نفت، به تدریج باعث شده تا میان دو کشور بزرگ تولیدکننده نفت در جهان یعنی روسیه و عربستان نوعی از تقابل یا جنگ قیمتی ایجاد شود که قیمت‌های نفت را به کمتر از ۲۰ دلار در هر بشکه رسانده است. البته نهایتاً به دلیل تشدید بحران در بازار نفت به دنبال همه‌گیری ویروس کرونا، روسیه به میز مذاکره بازگشت و توافق جدیدی برای کاهش تولید نفت میان کشورهای عضو اوپک پلاس شکل گرفت. اما به هر ترتیب، به نظر می‌رسد مسکو با درک تهدید ناشی از کاهش سهم بازار، استراتژی بلندمدت پایین نگه‌داشتن قیمت نفت باهدف بازپس‌گرفتن بخشی از بازار آمریکا را دنبال و تلاش می‌کند تا با انجام اصلاحات اقتصادی، آسیب‌پذیری خود را در برابر تکانه‌های کاهش قیمت نفت محدودتر کند.

در این میان، ایران حداقل در سال‌های اخیر همواره با رویکردی کوتاه‌مدت به دنبال سیاست‌هایی در سازمان اوپک بوده که قیمت‌های نفت و درآمدهای صادراتی این کشور را در بازه زمانی نزدیک افزایش دهد. اما به نظر می‌رسد در ترتیبات جدید حاکم بر بازی نفت جهان، پیگیری این سیاست در بلندمدت زیان‌بار خواهد بود. پرونده ویژه این هفته تجارت فردا به بررسی قاعده بازی جدید بازار نفت و نوع بازیگری ایران برای حداکثرسازی منافع ملی می‌پردازد.