صندوق حمایتگر

شرکت‌های دانش‌بنیان مهم‌ترین و محکم‌ترین تکیه‌گاه اقتصاد دانش‌بنیان در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی به شمار می‌آیند. در هفت سال گذشته ادبیات شرکت‌های دانش‌بنیان مراحل رشد خود را طی کرد و تاسیس صندوق نوآوری و شکوفایی در سال 1391 نخستین گام در جهت تحقق عملی اراده نظام جمهوری اسلامی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان بود. گران بودن قیمت نفت در دهه 90 و قبل از آن موجب شده بود اقتصاد دانش‌بنیان به عنوان نقطه محوری اقتصاد ایران مورد توجه قرار گیرد. در واقع دولت جریان شرکت‌های دانش‌بنیان را خیلی جدی نمی‌گرفت.

راه‌حل‌های جایگزین اقتصاد نفتی در دولت دوازدهم

با آغاز فعالیت دولت دوازدهم و تحول ناشی از تغییرات دولت از یک‌سو و نیز کاهش قیمت نفت از سوی دیگر، دولت درصدد بر آمد تا به بررسی راه‌حل‌های جایگزین اقتصاد نفتی بپردازد. به این ترتیب حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در دستور کار دولت یازدهم قرار گرفت.

نخستین اقدام برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، تقویت صندوق نوآوری و شکوفایی به لحاظ مالی بود. خوشبختانه قانون تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان سرمایه سه هزار میلیارد تومان را به عنوان سرمایه اولیه صندوق نوآوری و شکوفایی پیش‌بینی کرده بود. به این ترتیب از سال 1392 تاکنون، دولت با وجود مضیقه‌های اقتصادی فراوان بیش از دو هزار و 200 میلیارد تومان از سرمایه‌های سه هزار میلیاردتومانی صندوق نوآوری و شکوفایی را تامین کرده است. پرسشی که در اینجا باقی می‌ماند، این است که برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، تاسیس صندوق نوآوری و شکوفایی کفایت می‌کرد؟

نگاه‌های متفاوت منتقدان

برخی منتقدان بر این اعتقاد هستند که شرکت‌های دانش‌بنیان می‌بایست بدون هرگونه پشتوانه مالی به راه خودشان ادامه می‌دادند. برخی دیگر نیز معتقد بودند اگر حمایت‌های مالی از شرکت‌های دانش‌بنیان به صورت بلاعوض انجام می‌شد، مناسب‌تر بود.

گروه سوم نیز معتقدند نقش صندوق نوآوری و شکوفایی در اعطای تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان فقط به یک مراوده مالی خلاصه نمی‌شود. صندوق به موازات ارائه خدمات مالی به شرکت‌های دانش‌بنیان روش‌های مختلف توانمندسازی، تجاری‌سازی محصولات و آموزش‌های مالی را در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار می‌دهد. به عبارت دیگر صندوق نوآوری و شکوفایی نقشی متفاوت از بانک‌ها و موسسه‌های مالی در قبال شرکت‌های دانش‌بنیان ایفا می‌کند. تجربه چهار سال گذشته نیز نشان می‌دهد صندوق نوآوری و شکوفایی روند موفقی را با شرکت‌های دانش‌بنیان طی کرده است چنان‌که در حال حاضر بیش از 740 طرح مربوط به شرکت‌های دانش‌بنیان با حمایت صندوق نوآوری و شکوفایی خاتمه یافته و محصولات این شرکت‌ها به بازار ارائه شده‌اند.

یادآوری می‌شود که حوزه فعالیت‌های صندوق نوآوری و شکوفایی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در بیش از 20 نوع خدمت اعم از اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه، تسهیلات سرمایه در گردش، لیزینگ محصولات، توانمندسازی، سرمایه‌گذاری مشترک و... قابل تعریف است. صندوق نوآوری و شکوفایی به لحاظ ارتباط مستمر با شرکت‌های دانش‌بنیان به صورت مستمر در حال شناسایی نیازهای این شرکت‌ها و تعریف خدمات جدیدتر برای شرکت‌های دانش‌بنیان است. شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان محور اساسی اقتصاد دانش‌بنیان تنها نقطه امید برای خروج اقتصاد کشورمان از وضعیت کنونی به شمار می‌آیند.

این تغییر همواره مورد تاکید رهبر معظم انقلاب اسلامی و رئیس‌جمهور محترم و دیگر دست‌اندرکارانی است که نسبت به شرایط اقتصادی کشورمان آگاهی کامل دارند.

چالش‌های پیش‌روی شرکت‌های دانش‌بنیان

این نوشته، فرصتی است تا بتوان شرکت‌های دانش‌بنیان و نقش بسیار حیاتی آنها در اقتصاد میهن اسلامی را با جدیت بیشتری نگریست. پیشگیری از قاچاق محصولات خارجی، تشویق صادرات محصولات ساخت ایران، آسان‌سازی فعالیت‌های اقتصادی شرکت‌های دانش‌بنیان با ارائه مشوق‌های مختلف و جهت‌دهی به دانشگاه‌های کشورمان برای ایجاد انگیزه در بین دانشجویان دانشگاه‌ها برای تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان بخشی از چالش‌های پیش‌روی شرکت‌های دانش‌بنیان است.

شاید نگاهی واقع‌بینانه، به احتمال عدم موفقیت شرکت‌های دانش‌بنیان در صورت بی‌توجهی و بی‌مسوولیتی این هشدار را به دست‌اندرکاران میهن اسلامی می‌دهد که آخرین راه و امید برای خروج اقتصاد کشور از وضعیت کنونی نیز از دست می‌رود. این در حالی است که امروزه موسسه‌ای نظیر BPI در کشور فرانسه با تحت پوشش قرار دادن بیش از 15 هزار شرکت دانش‌بنیان در حال ترسیم شرایط نوینی برای فرانسوی‌ها در عرصه فناوری و صنایع کوچک است. متخصصان فرانسوی معتقدند آلمانی‌ها دارای تجربه زیادی در صنایع بزرگ هستند و مزیت نسبی فرانسوی‌ها در این میان توجه به صنایع کوچک و توسعه آنهاست.

 البته این نتیجه‌گیری تاکنون موجب ارزش افزوده زیادی برای صنایع کشور فرانسه شده است. امروزه چینی‌ها نیز با تکیه بر اقتصاد دانش‌بنیان، ثروت عظیمی خلق کرده و به صورت مستمر در حال تحکیم زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی خودشان هستند.

در گزارش اجلاس داووس سوئیس در سال 2015 بر این نکته تاکید شد که کشورهای هند و چین موفق شده‌اند از طریق اقتصاد دانش‌بنیان به توسعه طبقه متوسط کمک کنند. این امر موجبات پیشگیری از دوقطبی شدن جامعه به قشر فقیر و ثروتمند را فراهم ساخته است.

این در حالی است که اغلب کشورهای در حال توسعه جهان دچار شرایط دوقطبی و نابرابری‌های گسترده اجتماعی هستند. تجربه موفق شرکت‌های دانش‌بنیان در هند، چین، ترکیه، فرانسه، شیلی، آفریقای جنوبی، سوئد، نروژ، فنلاند و نیوزیلند نیز موجبات آثار عمیق اجتماعی و فرهنگی منجر به رشد و توسعه اقتصاد را فراهم کرده است.

توسعه اجتماعی و اقتصادی شرکت‌های دانش‌بنیان

هرچند انتظار تاثیرگذاری شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعه اقتصادی میهن اسلامی در حال حاضر دور از انتظار است اما طی سه سال آینده با استمرار روند حمایتی از این شرکت‌ها شاهد تحولات بزرگی در کشورمان خواهیم بود. مهم‌ترین انگیزه توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان به لحاظ اجتماعی و اقتصادی، ارتقای شرایط اقتصاد ملی از اقتصاد مبتنی بر منابع به اقتصاد مبتنی بر نوآوری است. اما مهم‌ترین انگیزه توسعه این شرکت‌ها به لحاظ فردی و شخصی، تولید ثروت از طریق خلاقیت و نوآوری است.

یکی از پرسش‌هایی که از سوی علاقه‌مندان به تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان مطرح می‌شود، این است که کدام شرکت‌ها و کدام تخصص‌ها در ایران می‌توانند با توفیق بیشتری همراه شوند؟

پاسخ این پرسش را این‌گونه می‌توان ارائه کرد که شرکت‌های دانش‌بنیان در بدو تاسیس، دانش‌بنیان نوپا محسوب می‌شوند. بعد از گذشت یک دوره زمانی حداقل یک‌ساله از فعالیت‌های این نوع شرکت‌ها وضعیت شرکت به شرکت دانش‌بنیان تولیدی ارتقا می‌یابد.

با گذشت حدود سه تا چهار سال و توسعه فعالیت‌ها، وضعیت شرکت به شرکت دانش‌بنیان صنعتی تغییر می‌یابد. لازم به یادآوری است هر مقدار که سطح فعالیت شرکت ارتقا یابد، امکان بهره‌برداری آن از تسهیلات با سقف بالاتر از طریق صندوق نوآوری و شکوفایی فراهم می‌شود.

در پاسخ به بخش دوم پرسش مطرح‌شده می‌توان گفت که ترتیب فناوری‌های توسعه‌یافته توسط شرکت‌های دانش‌بنیان در 13 دسته قابل طبقه‌بندی است.

موفق‌ترین شرکت‌های دانش‌بنیان به ترتیب اولویت در حوزه‌های فناوری زیستی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، فناوری الکترونیک و کنترل، محصولات پیشرفته سایر بخش‌ها، تجهیزات پیشرفته ساخت، تولید، مواد پیشرفته، تجهیزات و مواد پیشرفته نفت، هوافضا، فناوری نانو، فناوری اپتیک و فوتونیک، انرژی‌های نو، وسایل، ملزومات و تجهیزات پزشکی است.

در هر کدام از حوزه‌های یادشده تعدادی از شرکت‌های دانش‌بنیان فعالیت می‌کنند. به عنوان مثال در حوزه فناوری زیستی بالغ بر 281 طرح ارائه شده از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان مصوب شده و در مجموع مبلغ مصوبه برای این طرح‌ها بیش از 214 میلیارد تومان بوده است. یادآوری می‌شود شرکت‌های فعال در حوزه فناوری زیستی بیشترین مصوبات و بیشترین حجم تسهیلات مصوب صندوق را به خود اختصاص داده‌اند. 

کمترین حجم مصوبات به حوزه وسایل، ملزومات و تجهیزات پزشکی با 29 مصوبه و جمع کل مبلغ 13 میلیارد و 800 میلیون تومان اختصاص دارد. به این ترتیب می‌توان تا اندازه‌ای نسبت به وضعیت شرکت‌ها و بازار فناوری‌های مختلف در کشورمان آگاهی یافت. 

یکی از مشکلات پیش‌روی شرکت‌های دانش‌بنیان، امکانات استفاده از دفاتر کاری در مراکز استان‌ها از جمله در تهران است. بسیاری از شرکت‌ها ناچار بودند با صرف هزینه‌های گزاف دفاتر کاری برای خودشان تهیه کنند و این امر بر فعالیت شرکت‌ها تاثیر منفی می‌گذاشت. یکی دیگر از خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی، تامین دفاتر کاری برای شرکت‌های دانش‌بنیان است به این ترتیب که صندوق نوآوری و شکوفایی با خرید مجتمع‌هایی، امکان اجاره به شرط تملیک را برای شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم ساخته است. هر کدام از این شرکت‌ها با پرداخت اجاره آن دفاتر از یک جهت آسوده‌خاطر هستند که اجاره آنها یک نوع قسط برای مالک شدن دفتر مورد استفاده شرکت است و از سوی دیگر اجتماع دفاتر کاری شرکت‌ها در مجتمع‌های مختلف فناوری در شهرهایی نظیر تهران امکان تبادل تجربه بین شرکت‌های دانش‌بنیان و هم‌افزایی‌های لازم را فراهم می‌سازد.

خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی در همه استان‌های کشورمان قابل دسترسی است. صندوق برای پیشگیری از افزایش تعداد نیروی انسانی شاغل در آن بیش از 70 درصد فعالیت‌های خود را برون‌سپاری کرده است. در واقع نزدیک به 70 شرکت کارگزاری و همچنین 34 صندوق پژوهش و فناوری عهده‌دار بخش مهمی از فعالیت‌های صندوق در سطح کشور هستند.

صندوق نوآوری و شکوفایی با ارتباط گسترده با بانک‌های کشورمان توانسته با استفاده از سپرده‌های بانکی خود در مواردی تا 20 برابر مبلغ سپرده از منابع بانکی برای صدور ضمانتنامه یا ارائه تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان اقدام کند. 

به عبارت دیگر صندوق نوآوری و شکوفایی توانسته از سپرده‌های بانکی به صورت اهرمی، امکانات ارائه تسهیلات جدید برای شرکت‌های دانش‌بنیان را فراهم کند. البته استفاده شرکت‌های دانش‌بنیان از منابع سپرده‌های اهرمی‌شده منوط به معرفی از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی است. در پایان خاطرنشان می‌سازد صندوق نوآوری و شکوفایی در مجتمع شرکت‌های دانش‌بنیان، واقع در تهران، تقاطع بزرگراه کردستان و ملاصدرا، نبش زاینده‌رود شرقی عهده‌دار ارائه خدمات دیگری نیز به شرکت‌های دانش‌بنیان است.

 امکانات نمایشگاهی، سالن‌های آمفی‌تئاتر و سخنرانی، امکانات برگزاری رویدادهای استارت‌آپ بخشی از تمهیدات در نظر گرفته‌شده در مجتمع شکوفایی شرکت‌های دانش‌بنیان است. یک طبقه مجتمع یادشده به پنجره واحد اختصاص دارد. در این طبقه نمایندگی تعدادی از بانک‌ها، بیمه، اتاق بازرگانی... مستقر هستند تا شرکت‌های دانش‌بنیان هنگام مراجعه به مجتمع از خدمات دستگاه‌های یادشده بهره‌مند شوند و نیازی به تردد در سطح شهر نباشد.