سنگ انداختن در چاه

اینترنت آخرین تکنولوژی بنیادینی است که ما به آن دست یافتیم. اینترنت چیزی فراتر از همه تکنولوژی‌های زیرمجموعه آن است. در حال حاضر بسیاری اینترنت را خلاصه‌شده در وب و تعداد بسیار دیگری آن را خلاصه‌شده در رسانه‌های دیجیتال و رسانه‌های اجتماعی می‌دانند؛ در حالی که رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در برابر بزرگی اینترنت بسیار بسیار کوچک هستند. پس وقتی به دلیل تاثیرات کنترل‌نشده بخش بسیار کوچکی از یک پدیده، کل آن پدیده را تعطیل می‌کنیم در واقع خودمان را از منافع یک پدیده بسیار بزرگ محروم می‌کنیم. در هر بحثی ما باید روشن کنیم وقتی از اینترنت صحبت می‌کنیم درباره کدام جنبه‌های آن حرف می‌زنیم؛ وقتی از تعطیلی اینترنت صحبت می‌کنیم دقیقاً باید روشن کنیم که درباره کدام بخش اینترنت حرف می‌زنیم.

پنج نسل اینترنت

اینترنت از دهه ۶۰ میلادی تا امروز پنج نسل را پشت سر گذاشته است؛ اگر هر مرحله را با توجه به مهم‌ترین مسائلی که تغییر داده است نام‌گذاری کنیم این پنج نسل به این ترتیب است: ارتباطات، انتشار، تجارت، تعاملات اجتماعی و دادوستد دارایی.

زمانی که اینترنت شکل گرفت یا به زبان دقیق‌تر تکنولوژی TCP /IP خلق شد اینترنت چیزی بیشتر از یک شبکه ارتباطی نبود. نتیجه این مرحله گسترش ارتباطات شخصی بر بستر اینترنت بود و چیزی که تحت تاثیر قرار گرفت دفاتر پست بود. دیگر سال‌هاست کسی نامه پست نمی‌کند! در دومین نسل اینترنت کاربران متوجه شدند که می‌توانند پیام‌هایشان را برای طیف وسیع‌تری از افراد بفرستند. این مرحله از نظر زمانی در سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ رخ داد؛ زمانی که تیم برنرزلی وب را خلق کرد. اگر نسل اول اینترنت دفاتر پست را تحت تاثیر قرار داد نسل دوم اینترنت بیش از همه رسانه‌های چاپی را تحت تاثیر قرار داد.

در نسل سوم که از نظر زمانی مربوط به پنج سال پایانی قرن ۲۰ می‌شود بسیاری متوجه شدند که وب و اینترنت پتانسیل خوبی برای فروش و به طور کلی تجارت دارد. در حال حاضر اقتصاد مبتنی بر اینترنت ایران در این مرحله است و به همین دلیل مهم‌ترین دستاوردهای کسب‌وکارهای نوین خرده‌فروشی‌های آنلاین هستند. امروز ولی بخش‌های سنتی اقتصاد ایران هم از دستاوردهای اینترنت استفاده می‌کنند و اینترنت را نباید خلاصه‌شده در استارت‌آپ‌ها دانست.

بعد از سال ۲۰۰۰ و حباب دات کام کسب‌وکارهایی بر بستر وب خلق شدند که هدف‌شان تسهیل ارتباط افراد با دوستان‌شان بود. در ادبیات وب به این پدیده وب ۲.۰ می‌گوییم که در واقع نسل چهارم اینترنت است. شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های اجتماعی محصول این دوران است و چیزی که به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهند دنیای واقعی است. به زبان دیگر وب در این مرحله از رشد خود یک پدیده سایبر فیزیکی‌شده است. برخی به اشتباه به این نسل از وب می‌گویند فضای مجازی. مجاز یعنی روح و هر چیزی که واقعی نیست؛ در حالی که وب یک پدیده سایبر فیزیکی است؛ یعنی نمی‌توانیم بگوییم که کدام یک واقعی است و هر کدام امتدادی از دنیای یکدیگر هستند. دنیای سایبری همان‌قدر واقعی است که دنیای فیزیکی و بالعکس. نسل پنجم اینترنت هم در سال‌های پایانی دهه اول قرن ۲۱ خلق شد. پیشران این نسل فناوری است که از آن با عنوان بلاک‌چین یاد می‌کنیم.

اینترنت و سطوح آن

پنج نسل اینترنت را بررسی کردیم و دیدیم که از نظر سطح بلوغ ما در مرحله سوم هستیم و کسب‌وکارهایی که در سال‌های پایانی قرن ۲۰ در دنیا خلق شدند این روزها در ایران در حال رشد هستند. نسل چهارم اینترنت که پیچیده‌تر از نسل‌های قبلی است هنوز در ایران به کسب‌وکار تبدیل نشده و کاربران ایرانی مصرف‌کننده محصولات غیرایرانی هستند. برخی تصور می‌کنند که تولید داخل به این معناست که دسترسی کاربران به محصولات خارجی را قطع کنیم و بلافاصله محصولات ایرانی مشابه خلق کنیم. مشکل این گروه این است که هر پدیده را صرفاً در لایه کاربرد و از جنبه‌های عملکردی دیده‌اند. در حالی که هر پدیده در اینترنت چهار سطح دارد و برای اینکه بتوانیم دستاوردهای قابل قبول داشته باشیم باید بتوانیم هر چهار سطح را همزمان داشته باشیم. برای اینکه چهار سطح را بشناسیم به عنوان نمونه تلفن همراه را بررسی می‌کنیم. تلفن همراه دو لایه کاربرد و پیاده‌سازی دارد. در لایه کاربرد تلفن همراه عکاسی می‌کند و تماس‌های تلفنی را برقرار می‌کند و کارهای دیگر. در لایه پیاده‌سازی هم مواردی مانند ذخیره اطلاعات یا دسترسی به پیکسل‌های دوربین قرار دارد. کاربران یک پدیده را از لایه کاربرد می‌بینند و معمولاً توجهی به لایه پیاده‌سازی ندارند. منتها تصمیم‌گیران، طراحان، دولتمردان، رگولاتورها و کارآفرین‌ها باید لایه پیاده‌سازی را همزمان با لایه کاربرد ببینند. همچنین در این دو لایه علاوه بر جنبه‌های عملکردی جنبه‌های غیرعملکردی هم وجود دارد. به عنوان مثال رابط کاربری زیبا تاثیری در عملکرد ندارد ولی یک جنبه غیرعملکردی مهم برای موبایل است. نادیده‌ترین لایه اما لایه پیاده‌سازی جنبه‌های غیر عملکردی است و تفاوت‌ها در این لایه‌ها خودش را نشان می‌دهد. ذخیره امن اطلاعات، مصرف بهینه انرژی، صحت کارکرد و حفظ حریم خصوصی کاربر در لایه پیاده‌سازی باید مورد توجه قرار گیرد و با اینکه یک جنبه غیرعملکردی است اما از مهم‌ترین بخش‌های یک محصول است.

کسانی که اینترنت را خلاصه‌شده در یکی دو شبکه اجتماعی خارجی مانند توئیتر و اینستاگرام می‌بینند متاسفانه هیچ تصوری از ابعاد اینترنت ندارند. کسانی هم که تصور می‌کنند اینترنت پدیده‌ای است که در ایران و بدون تعامل با همه فعالان این حوزه‌ها در جهان قابل توسعه است درکی از توسعه ندارند.

حالا نکته مهم این است که اینترنت در سال‌های گذشته به چاه نفت جدید دنیا تبدیل شده است. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های غیرعملکردی در اینترنت دسترسی‌پذیری است. در جهان دسترسی‌پذیری آنقدر مهم است که بین 99 /99 درصد و 999 /99 درصد تفاوت‌های سنگین وجود دارد. وقتی کشوری به صورت خودخواسته دسترسی‌پذیری خودش را کاهش می‌دهد به زبان ساده به این معناست که دسترسی خود به چاه‌های نفت جدید جهان را بسته است.

جمع‌بندی

بنابراین همه عددهایی که این روزها درباره ضرر و زیان‌های ناشی از قطع اینترنت منتشر می‌شود، خواسته یا ناخواسته یک اشکال بزرگ دارند؛ هر عددی که بدهیم و بگوییم کسب‌وکارها چقدر ضرر کرده‌اند در برابر زیانی که اقتصاد کشور به خاطر عدم دسترسی به این چاه نفت جدید متحمل می‌شود قطره‌ای در برابر دریاست. زیان اصلی این است که وقتی ما با دست خودمان از یک بازی که در نهایت می‌توانیم از آن سود ببریم بیرون می‌افتیم بسیار بزرگ است و با عدد نمی‌توان ابعاد آن را نشان داد. اینترنت این توان را دارد که اقتصاد کشور را بزرگ‌تر کند و در نهایت GDP ایران افزایش یابد و در نتیجه رفاه بالا برود. قطع اینترنت یعنی لگد زدن به مسیر توسعه اقتصادی در دنیای جدید.

در سرمایه‌گذاری بیشتر از ضرر سودی که از دست رفته آزاردهنده است. وقتی اینترنت را به دلیل برخی جنبه‌های عملکردی و کاربردی قطع می‌کنیم در واقع همه آن کسانی را که می‌توانستند در لایه پیاده‌سازی فعالیت کنند هم ناامید می‌کنیم. در زمان قطعی اینترنت حتی کسانی که کارشان توسعه محصولات وب بود دچار مشکل شدند؛ برخلاف تصور تولید یک محصول کاربردی در دنیای وب نیاز به استفاده پیوسته و آنلاین از ده‌ها و صدها سرویس دارد و قطع اینترنت یعنی از کار انداختن توان تولید ایران.

در قطع اینترنت مهم‌تر از ضرر تحمیل‌شده سودی است که از دست رفت.