معاون امور زنان و خانواده رئیس جمهور از نقش زنان کارآفرین در چرخه اقتصادی می گوید
جدال با بیکاری در مناطق محروم
در سال‌های اخیر حضور جدی و پررنگ زنان کارآفرین در عرصه‌های اشتغالزایی و اقتصادی بیانگر آن است که چنانچه فرصت‌ها و بسترهای لازم فراهم شود این گروه از متقاضیان بازار کار با برخورداری از خلاقیت‌ها و ایده‌های کاری می‌توانند با تأمین بخشی از نیازهای جامعه از این طریق توانایی‌ها و ایده‌های خود را به معرض نمایش بگذارند.
در این میان با ایجاد فرصت‌های شغلی، زنان مناطق محروم نیز با حمایت دولت و دریافت تسهیلات مختلف به این حوزه وارد شده‌اند و آمارها هم نشان می‌دهد که برخی از آنها با کارآفرینی در مناطق خود جمع زیادی از زنان را مشغول به کار کرده و به لحاظ اقتصادی درآمد قابل توجهی کسب کرده‌اند.
البته در این بین باید به این نکته نیز اشاره کرد که برخی از زنان همچون زنانی که همسران آنها فوت شده، زنان مطلقه، زنانی که به هردلیلی همسران آنها توان گرداندن چرخ زندگی را ندارند یا حتی دخترانی که هرگز ازدواج نکرده‌اند، آمار زیادی از زنان کارآفرین را تشکیل می‌دهند. بر اساس آمارهای رسمی 75 درصد زنان کشور متمایل به انجام مشاغل خانگی و کارآفرینی خانگی هستند.
به‌همین بهانه با معصومه ابتکار، معاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده به گفت‌و‌گو نشستیم که در ذیل می‌خوانید:
با توجه به آمارهای موجود در سال‌های اخیر، زنان کارآفرین در بازار اشتغال، بخش قابل توجهی را به خود اختصاص داده‌اند. البته در دولت‌های قبل هم به این مقوله پرداخته شده بود اما چه شد که در این دولت، دوباره به موضوع کارآفرینی زنان توجه بیشتری شد و اساساً از چه زوایایی به این موضوع نگاه شده است؟
در دولت دوازدهم موضوع کارآفرینی زنان از چند زاویه دیده شده است. در این خصوص بحث اشتغال زنان به‌طور عموم مطرح می‌شود و در آن زنان خانه دار هم به نوعی شاغل محسوب می‌شوند. دو مطالعه در سال‌های 85 و 95 نیز در این حوزه انجام شده که برای کارخانگی زنان البته نه به معنای مشاغل خانه‌داری بلکه به معنای کارهای عمومی مربوط به امورخانه انجام شد که بر مبنای آن ارزشگذاری اقتصادی برای کار زنان در خانه صورت گرفت و بر اساس آن کارخانگی زنان 22 تا 30 درصد GDP (تولید ناخالص ملی) است.
در زمینه کارآفرینی چه گروه‌هایی از زنان را مدنظر قرار می‌دهید؟ یعنی جامعه هدف بیشتر چه زنانی هستند؟
در این حوزه باید سراغ زنانی رفت که می‌خواهند در سطح جامعه شغل داشته باشند به‌عنوان مثال گروه زنان سرپرست خانوار که ناچار هستند کار کنند و امرار معاش آنها وابسته به اشتغال زن است. این افراد از گروه‌های اصلی هدف هستند که ستادی هم در این حوزه مسئولیت‌ها را بر عهده دارد.
از چه تعداد از این زنان در زمینه کسب و کار و کارآفرینی حمایت کرده‌اید و حمایت‌ها به چه شکلی بوده‌اند؟ آیا آمار دقیقی از مناطق شهری و روستایی کارآفرینان زن دارید؟ در این زمینه آیا وزارتخانه‌های دیگر هم با معاونت زنان همکاری دارند؟
از سال گذشته با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و وزارت کشور قراردادهایی بستیم و تاکنون 12 هزار زن سرپرست خانوار که از این تعداد 6 هزار نفر در مناطق حاشیه شهرها و 5 هزار و 700 نفر در نقاط دیگر سکونت دارند، از آموزش‌های ابتدایی کسب و کار مانند قوانین مربوط به چک، بیمه، مالیات تا آموزش‌های تخصصی مانند کسب و کار و بنگاه داری، تأمین مواد اولیه، صادرات و بازاریابی، برخوردار شدند. در دولت اخیر هم طرح ملی زنان سرپرست خانوار با محوریت کارآفرینی با همکاری معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده ، جهاد دانشگاهی و وزارت رفاه برای 6200 زن سرپرست در 24 استان اجرا شده است.
ارتباط شما با زنان کارآفرین چگونه است و این زنان چطور شناسایی می‌شوند؟
معاونت به‌صورت مستقیم با 3 سازمان مردم نهاد حوزه کارآفرینی در ارتباط است. هرکدام از این سازمان‌ها طرح‌هایی ویژه در جهت شناسایی زنان کارآفرین و موفق دارند. جشنواره زنان کارآفرین منطقه‌ای نیز برای دستیابی به همین هدف، یعنی شناسایی زنان کارآفرین اجرا و در آن کسب و کار آنها در نقاط مختلف کشور معرفی می‌شود. با توجه به تحریم‌های شدید موضوع زنان نسل تحریم نیز مطرح شده و سعی می‌شود برای دستیابی به اهداف مورد نظر، تشویق و حمایت شوند.
در خصوص سؤال دوم این افراد می‌توانند با یک تماس ساده با روابط عمومی معاونت خود را معرفی کنند. البته در سفرهای استانی هم این افراد به‌صورت مستقیم خود را به ما معرفی می‌کنند. از طریق مراجعی مانند وزارتخانه‌های مرتبط هم این افراد معرفی می‌شوند و پس از راستی آزمایی مراحل حمایتی آغاز می‌شود. در خصوص نام‌هایی که از وزارتخانه‌هایی مانند صنایع، رفاه، ارتباطات یا شهرداری می‌آید یک مرحله از راستی آزمایی را پشت سر گذاشته‌ایم و کارها زودتر انجام می‌شود.
کارآفرینان در چه حوزه‌هایی فعالیت دارند؟ بیشتر گرایش به صنایع دستی وجود دارد یا در حوزه‌های دیگری هم فعالیت می‌شود؟
به‌غیر از تولیدات در زمینه صنایع دستی در خصوص تولید محصولات ارگانیک و سالم هم به طور جدی فعالیت‌های گسترده‌ای انجام می‌شود. طرحی به‌نام استانداردسازی محصولات سالم و ارگانیک در این حوزه وجود دارد که در آن به افراد آموزش می‌دهند تا با حداقل مصرف سم و کود، غذای سالم تولید کنند؛ غذایی که برای انسان، خاک، آب و محیط زیست ضرر نداشته باشد.
به این محصولات برند هم تعلق می‌گیرد و برندهای مربوطه قابلیت عرضه شدن نیز دارند. در حال حاضر 48 برند موادغذایی در ایران توسط خانم‌های روستایی در حال تولید موادغذایی ارگانیک هستند. البته در این طرح جهادکشاورزی حمایت‌های خوبی کرده و در کنار این کار هم از صندوق‌های خرد زنان حمایت شده است.
طرح دیگری در خصوص کارآفرینان روستایی وجود دارد که در آن از تولید فرآورده‌ها و گیاهان دارویی و درمانی حمایت می‌شود. تولید این فرآورده‌ها هم از محیط زیست محافظت می‌کنند و هم زمینه اشتغالزایی را فراهم می‌کنند. بحث بوم گردی هم از جمله فعالیت‌هایی است که این روزها خانم‌های روستایی زیادی نسبت به آن گرایش پیدا کرده‌اند. در این خصوص بر اساس آمارهای موجود
40 درصد خانم‌های روستایی از تسهیلات اشتغال پایدار استفاده کرده‌اند.
صندوق‌های خرد زنان روستایی در قبال زنان کارآفرین چه وظایفی دارند؟ در کل چند صندوق وجود دارد؟
4300 صندوق خرد زنان روستایی تشکیل شده که دو وظیفه اصلی برعهده دارند، ابتدا آموزش و توان‌افزایی زنان روستایی است به‌عنوان مثال در همین بحث استانداردسازی یا بهینه‌سازی مصرف آب و نمونه‌هایی از این دست، باید آموزش‌های لازم را به افراد ارائه دهند، وظیفه دیگر این صندوق‌ها هم ارائه تسهیلات است که هم به‌صورت وام و هم به‌عنوان طرح‌های ضمانتی برای دریافت وام از بانک‌های مختلف، به‌عنوان یک ضامن برای شخص وام گیرنده عمل می‌کنند.
با توجه به مشاغلی که در روستاها توسط کارآفرینان ایجاد شده، آیا افرادی که به‌دلیل بیکاری به شهرهای بزرگ مهاجرت کرده‌اند، تمایلی به بازگشت به روستای محل تولد خود دارند؟
اتفاقاً شاهد مهاجرت معکوس بوده‌ایم. روستاهای استان‌هایی نظیر قزوین، سمنان، فارس و کرمان از جمله مناطقی بودند که به‌دلیل گسترش بوم‌گردی و تمرکز صنایع دستی در آنها مهاجرت‌های معکوس گزارش شده است.
برای سنین پایین‌تر آیا اقدامی در جهت افزایش آمار کارآفرینان انجام می‌دهید؟
طرحی به‌نام طرح «کمند» دقیقاً همین مسئولیت را به عهده دارد و برای دختران دانشجویی که در معرض فارغ‌التحصیلی قرار دارند، در بسیاری از استان‌ها اجرا شده و از استان ایلام هم آغاز شده است. در این طرح، دانشجویان دختر آموزش‌های مهارتی لازم را برای آمادگی در جهت آغاز به اشتغال و کارآفرینی می‌بینند.
در سال‌های گذشته هم، چنین طرح‌هایی وجود داشت و ارائه تسهیلاتی مانند وام‌های کارآفرینی از دیرباز وجود داشته اما شاهد بودیم که خیلی از افرادی که وام دریافت کرده‌اند، هیچ کسب و کاری ایجاد نکرده‌اند یا فقط دوره‌های آموزشی گذرانده‌اند و باز هم بیکار ماندند. شما در این زمینه چه اقدام متفاوتی انجام داده‌اید تا نتیجه مورد نظر گرفته شود؟
درست است چنین مشکلاتی در این حوزه وجود دارد. در دوره‌های قبل خیلی‌ها وام گرفتند ولی شاغل و کارآفرین نشدند و به یک بیکار بدهکار تبدیل شدند اما مهم این است که باید نتیجه گرفته شود. باید افراد، بنگاه‌های کسب و کار خود را راه‌اندازی کنند. ما از مرحله اول یعنی شناسایی و آموزش افراد تا آخرین مرحله پیگیر عملکرد کارآفرینان هستیم و کلاً نتیجه محور کار می‌کنیم، چون معتقدیم هر عملکردی باید نتیجه‌بخش باشد. البته در برخی مناطق کشور تعصبات قومی قبیله‌ای هنوز مانع اشتغال برخی دختران و زنان این مناطق می‌شوند، چنین مشکلاتی که از جنس فرهنگی هستند، باید حل شوند. بیشتر از گذشته باید با جوامع محلی باب گفت‌و‌گوها باز شود و در این خصوص تسهیل‌گران، شرایط این افراد را پیگیری می‌کنند.
به نظر شما در حوزه کارآفرینی نسبت به دولت‌های قبلی پیشرفتی داشته‌ایم؟ اگر پیشرفتی وجود دارد، بیشتر در مناطق شهری است یا روستایی؟
با توجه به مقوله‌هایی مانند آموزش، توان‌افزایی و طرح‌های مرتبط با ترویج کسب و کار، تغییرات در حوزه روستایی بسیار مشهود بود، هرچند کافی نبوده و تلاش‌ها باید ادامه داشته باشند. البته در این خصوص دو موضوع مهم باید مد توجه قرار بگیرد، ابتدا اصلاح الگوی مصرف در عناوینی مانند آب، انرژی، پسماند و ضایعات غذا با محوریت زنان باید مورد توجه باشد؛ موضوع دیگری که نباید از نظرها دور شود، مصرف کالای ایرانی است در این حوزه باید خانم‌ها را تشویق کنیم که کالای ایرانی را جهت مصرف، انتخاب کنند. این موارد به طور خاص می‌توانند زمینه ساز افزایش کارآفرینی زنان در کشور باشند.
در پایان لطفاً توضیح دهید برای تشویق زنان کارآفرین چه اقداماتی انجام می‌شود؟
تا الان سه دوره رأی‌گیری مردمی در پرتال انجام شده و هربار 110 نفر به‌عنوان زن کارآفرین معرفی می‌شوند و از میان آنها بر اساس آمار مردمی 20 کارآفرین شهری و روستایی انتخاب شده و از آنها تقدیر می‌شود. این اتفاق هر فصل تکرار می‌شود و از اسفندماه سال گذشته تاکنون 60 نفر برگزیده داشتیم.