کــابوس بازنشستــگی؛ تأملی بر تجربه بازنشستگی در ایران

 اگرچه این باور درخصوص برخی از بازنشستگان صادق است، واقعیت بازنشستگی در بیشتر موارد چیز دیگری است و جنبه‌های نامناسبی همراه با پیامدهای بحران‌زا دارد که تنها مواجهه مستقیم، بی‌واسطه و پدیدارشناسانه نشان‌دهنده آن‌هاست. این بحران‌ها صرف‌نظر از جایگاه اقتصادی- اجتماعی فرد بازنشسته، وی را با آن‌ها مواجه می‌کند.

متأسفانه به این بحران‌های ذاتی بازنشستگی توجه کمتری شده است. واقعیت دردناک این است که بازنشستگی در عموم کشورها، به‌ویژه کشورهای درحال‌توسعه، به مقوله‌ای اقتصادی و وابسته به معاش فروکاسته شده و به ابعاد اجتماعی و روانی آن کمتر توجه شده است.

به بیان دیگر، بعد اقتصادی دولت‌های رفاهی بازنشستگی بیشتر مورد توجه واقع شده که در قالب پرداخت مستمری دوره بازنشستگی نمود یافته است؛ البته بازنشستگی سویه‌های اجتماعی، فرهنگی و روانی زیادی دارد؛ یعنی نظام‌های بازنشستگی به پیامدهای اجتماعی و روانی بازنشستگی که با از دست دادن شغل فرد نمایان می‌شود بی‌توجه یا کم‌توجه هستند و بازنشسته را با همه مخاطرات اجتماعی و روانی بازنشستگی رها می‌کنند.

این نگاه عموماً اقتصادی به بازنشستگی و نادیده گرفتن ابعاد اجتماعی و روانی آن نگاهی کالایی‌ را از نظر دولت‌های رفاهی بازتولید می‌کند. این نگاه از آدمی انسانیت‌زدایی، و فرد بازنشسته را به فردی بدون کارکرد در جامعه تبدیل می‌کند. حال آنکه بازنشسته همان فردی است که پیش از این معمولی و حتی گاه خاص و مهم بود، اما امروز انسانی است که مهم‌ترین کارش وقت‌گذرانی است.

در کتاب «کــابوس بازنشستــگی» تلاش شده تا با نگاه تحلیلی، سویه دیگر واقعیت یعنی بحران‌زایی بازنشستگی نشان داده شود؛ بحران‌هایی گاه عمیق، پردامنه و مخرب‌ که در برخی موارد از فرد بازنشسته انسانیت‌زدایی می‌کند.

همچنین با بررسی ابعاد اقتصادی زندگی بازنشستگان در کشور درمی‌یابیم که درآمیختن بحران اقتصادی و به‌دنبال آن بحران اشتغال دوباره به آشوب‌های ذاتی بازنشستگی در ایران، آن را به پدیده‌ای کابوس‌زا بدل کرده است. به همین دلیل شاید بتوان از واژه کابوس بازنشستگی برای توصیف وضعیت بسیاری از بازنشستگان در کشور استفاده کرد.

برای رسیدن به این هدف، در ابتدا بیان می‌شود که بازنشستگی مرحله گذار در زندگی افراد است که همانند بسیاری از مراحل زندگی فرد، نیازمند مناسک گذار خاص خود است، اما به‌دلیل نگاه تقلیل‌گرایانه دولت‌های رفاهی و تقلیل آن به بعد اقتصادی، این گذار بحران‌های بسیاری را برای بازنشستگان رقم زده است.

پس از این، ماهیت بحران‌ها و پیامدهای آن برای بازنشستگان بررسی خواهد شد سپس با برجسته کردن بحران‌های ذاتی بازنشستگی و بحران‌های مختص بازنشستگی در ایران، بیان می‌شود که بازنشستگی در کشور ما برای بسیاری از افراد یک کابوس است. در بخش آخر نیز راهکارهایی برای مواجهه و مدیریت بحران‌های یادشده ارائه خواهد شد.

این کتاب به کوشش دکتر فرهاد نصرتی‌نژاد، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی تالیف شده است و نسخه الکترونیکی آن در سایت مؤسسه راهبردهای بازنشستگی صبا (ناشر کتاب) قابل دسترسی است:

دانلود کتاب « کــابوس بازنشستــگی» از سایت موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا