رشد اشتغال

فرهاد حسین‌پور: اتفاق مهم دیگری در صنعت فولاد کشور در حال وقوع است؛ آن هم درست در روزهایی که صنعت فولاد کشور از سوی ایالات‌متحده آمریکا در فهرست تحریم‌ها قرار گرفته و دشمنان تلاش کرده‌اند تا روند رو به رشد این صنعت ارزآور را متوقف کنند. در چنین شرایطی شرکت‌های فولادی با تکیه بر توان داخلی خود زمینه را به نحوی فراهم کرده‌اند تا نه‌تنها تولید این صنعت متوقف نشود، بلکه از رشد کافی نیز برخوردار شود، نیاز بازار داخلی را تامین کند و در نهایت، برای کشور ارزآوری هم داشته باشد. پروژه نورد گرم شماره2 فولاد مبارکه نیز از همین دست پروژه‌هاست. طرحی که با هدف تولید ورق‌های زیر دو میلی‌متر طراحی شده و به گفته مدیران آن، می‌تواند خط‌شکن تحریم در صنعت فولاد باشد. بر این اساس، پروژه به گونه‌ای طراحی شده تا این خط‌نوردی، با استفاده از تکنولوژی روز دنیا و با در نظر گرفتن تحریم‌ها اجرایی شود؛ اما به موازات آن، مشابه خط‌نورد گرم فعلی فولاد مبارکه نیز با توجه به نقشه‌های موجود، در بندرعباس اجرا خواهد شد که اتفاق مهمی به شمار می‌رود. اما نکته حائز اهمیت در این میان، اشتغال‌زایی است موضوعی که علاوه بر توان تولید داخلی، نقطه قوت اجرای طرح نورد 2 فولاد مبارکه است و اتفاقاً نمایندگان مجلس نیز به جهت اهمیت موضوع اشتغال‌زایی، به آن توجه ویژه‌ای دارند. زهرا سعیدی، نماینده مردم شهرستان مبارکه در مجلس شورای اسلامی، اجرای این طرح را به دلیل اشتغال‌زایی بالایی که دارد، بسیار حائز اهمیت دانسته و معتقد است که نباید اجرای این طرح را به دلیل دعوا بر سر ورود تکنولوژی از خارج یا بومی‌سازی زمان‌بر در داخل، دستخوش توقف کرد.

♦♦♦

گفته می‌شود اجرایی شدن پروژه راه‌اندازی خط شماره 2 نورد گرم فولاد مبارکه، می‌تواند به رفع مشکلات بسیاری از شرکت‌های کوچک‌تر کمک کرده و مجدد استان اصفهان را در شرایط بهتری به لحاظ صنعت فولاد و رشد و توسعه صنعتی قرار دهد. ارزیابی شما در این زمینه چیست؟

واقعیت آن است که صنعت فولاد ایران در جایگاه بسیاری بالایی قرار گرفته و به‌رغم تحریم‌هایی که کشورهای غربی علیه ایران وضع کرده و تلاش داشته‌اند تا صنعت فولاد ایران را متوقف کرده و نه‌تنها تولید آن را کاهش دهند، بلکه ارزآوری آن را به عنوان یکی از شریان‌های حیاتی تامین ارز مورد نیاز کشور کاهش داده و به صفر برسانند. در این میان تجربه ماه‌های گذشته و اتفاقاً پس از اعلام تحریم صنعت فولاد ایران از سوی ایالات‌متحده آمریکا به خوبی نشان داد که صنعت فولاد ایران تحریم‌پذیر نیست و این صنعت، به خوبی راه خود را پیدا خواهد کرد. آمارهای حوزه صادرات فولاد در این مدت هم روند رو به رشد تولید در شرکت‌های فولادی را نشان می‌دهد. بر اساس آمارهای رسمی وزارت صنعت، معدن و تجارت، شرکت‌های بزرگ فولادی کشور طی آبان امسال، 673 هزار و 772 تن فولاد صادر کرده‌اند؛ به نحوی که از این میزان، شرکت فولاد مبارکه 116 هزار و 103 تن صادرات فولاد داشته است که خود نشانگر پتانسیل‌های بالای این صنعت برای ارزآوری به‌رغم تحریم‌هاست. از سوی دیگر، بر اساس آمارهای وزارت صنعت، عملکرد وزنی صادرات شرکت‌های بزرگ فولادساز طی هشت‌ماهه نخست 98 در مجموع بیش از چهار میلیون و 723 هزار و 640 تن فولاد بوده است که خود حاکی از رشد 15درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته است. پس روند رو به رشد فولاد کشور متوقف نشده است. این میزان از صادرات و رشدهایی که برای شرکت‌های فولادی حادث شده است، نشان می‌دهد که باید به فکر توسعه این صنعت بود، چراکه این روند تولید جای توقف ندارد. در این میان شرکت فولاد مبارکه اقدام به اجرای یک طرح توسعه‌ای کرده است که مطابق با الگوهای توسعه این شرکت، قرار است علاوه بر تامین نیاز داخلی، زمینه صادرات را هم فراهم کند. بر این اساس، در کنار تولیدی که انجام می‌دهد و ارزآوری که دارد، موضوع اشتغال‌زایی این پروژه برای فرزندان این مرز و بوم در منطقه اصفهان به عنوان یک استان صنعتی، بسیار حائز اهمیت است و به این جهت، حمایت‌های لازم از چنین طرح‌های اشتغال‌زایی باید صورت گیرد تا در نهایت بتوان عواید آن را نصیب مردم منطقه هم کرد؛ اگرچه کل کشور از دستاوردهای چنین طرح‌هایی منتفع می‌شوند. البته حمایت از این پروژه به این معناست که باید تمام ملاحظات لازم را در این مورد در نظر گرفت، از استانداردهای زیست‌محیطی گرفته تا تکیه بر توان و دانش بومی مهندسان و متخصصان ایرانی که باید در مقایسه با شرکت‌های خارجی در اولویت برای استفاده در پروژه‌های داخلی باشند. در این میان تاکید نمایندگان مجلس هم بر این بوده است که حداکثر استفاده از توان داخلی در اجرایی ‌شدن این پروژه صورت گیرد که این یک خواسته بحق آن هم در سال رونق تولید ملی است. این موضوع خوشبختانه از سوی مقامات ارشد شرکت فولاد مبارکه کاملاً مورد توجه قرار گرفته است و اگرچه یک شریک خارجی برای انتقال تکنولوژی و دانش فنی احداث این طرح، برگزیده شده است، اما جوانب کار به نحوی تدارک دیده شده تا حداکثر استفاده از توان بومی کشور در این حوزه صورت گیرد. پس نگرانی و دغدغه‌هایی که در این حوزه وجود دارد نیز به این وسیله برطرف خواهد شد و البته مجلس هم نظارت عالیه خواهد داشت. در کنار این، مباحث رعایت استانداردهای محیط زیستی نیز کاملاً مدنظر است. به هر حال هر صنعتی که احداث می‌شود باید با الزامات فنی و زیست‌محیطی آغاز به کار کند تا بتواند ادامه مسیر داده و در راه توسعه پایدار قرار گیرد. پس اگر بخواهیم جمع‌بندی داشته باشیم، انتظار ما این است که هر صنعتی، در هر منطقه‌ای قرار است که توسعه یابد، باید حتماً این نکته را در نظر داشته باشد که پیوست‌های استانداردهای فنی و زیست‌محیطی را حتماً رعایت کند.

 بحث‌های زیادی بر سر شریک خارجی فولاد مبارکه در اجرای این طرح وجود داشته و برخی معتقدند که باید حتماً از پتانسیل‌های داخلی استفاده می‌شد. در این میان خود شرکت فولاد مبارکه نیز بر این باور است که اجرای این طرح با حداکثر استفاده از ظرفیت و توان داخلی بوده و تنها در آن بخشی که نیاز به ورود تکنولوژی دارد، از شرکای خارجی استفاده می‌شود. در شرایط تحریم چقدر این مساله قابل تحقق است؟

پیمانکار خارجی برای انتقال تکنولوژی در این طرح لحاظ شده است و در این رابطه تلاش شده تا تمام ملاحظات در اجرای این طرح در نظر گرفته شود؛ اما بیش از آنکه موضوع استفاده از توان مهندسی داخلی که اتفاقاً مورد تاکید مجلس هم قرار دارد، حائز اهمیت باشد، موضوع اشتغال مهم است؛ به نحوی که مشکل اساسی بیکاری همواره وجود دارد و این خط هم بر اساس برآوردها، 500 هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد می‌کند که در شرایط کنونی اقتصاد ایران بسیار حائز اهمیت است. نکته اصلی آن است که اجرای این طرح افزایش اشتغال را در پی خواهد داشت. آن‌گونه که شرکت فولاد مبارکه اعلام کرده، احداث نورد گرم شماره 2 فولاد مبارکه با هدف تولید ورق‌های کمتر از دو میلی‌متر طراحی و در نظر گرفته شده است که برای آن، از کارشناسان و شرکت‌های مشاوره‌ای داخلی دعوت به همکاری شده است، پس این امر نشان می‌دهد که موضوع نگاه به داخل و استفاده از پتانسیل‌های داخلی کاملاً برای شرکت‌های داخلی حائز اهمیت است؛ به‌خصوص اینکه استفاده از هر نیرو یا پتانسیل خارجی، ارزبری داشته و این موضوع حداقل در شرایط کنونی ارزی برای تولیدکنندگان به جهت کمبود منابع مالی ریالی و ارزی که دارند، مقرون به صرفه نیست؛ پس حتماً در این شرایط تولیدکننده داخلی ترجیح می‌دهد که از توان مهندسی داخلی بهره‌برداری کند. نکته حائز اهمیت آن است که فولاد مبارکه قصد دارد در ادامه این طرح‌ها، اجرای طرح خط‌نورد در بندرعباس را نیز که هم‌اکنون در دست مطالعه و بررسی دارد، اجرایی کند؛ پس آنجا ممکن است بتواند با استفاده از تجارب و پتانسیل‌های داخلی کار را پیش ببرد. در این میان، مجلس نیز نظارت عالیه را صورت خواهد داد تا در طرح‌های بعدی به جهت تجربه و دانش فنی که در اختیار تولیدکنندگان داخلی قرار دارد، حتماً کار را با مهندسان ایرانی پیش ببرد. به هر حال موضوع اصلی آن است که با توجه به تحریم‌ها اجرای چنین پروژه‌های اشتغال‌زا و ارزآوری مدنظر قرار گیرد. در این میان بنا به اعلام مدیرعامل شرکت فولاد مبارکه، دو راهکار برای احداث این خط‌نورد مدنظر شرکت قرار گرفته است؛ اول اینکه نورد شماره 2 در فولاد مبارکه و با استفاده از تکنولوژی روز دنیا و البته با لحاظ کردن و در نظر داشتن تحریم‌ها اجرایی شود و دوم اینکه مشابه همین خط‌نورد گرم فعلی فولاد مبارکه با توجه به نقشه‌های موجود که از تعامل تکنولوژیک ایران و شریک خارجی به دست آمده است، در بندرعباس اجرایی شود. به هر حال این راهکارهایی است که مدنظر قرار گرفته است. نکته حائز اهمیت آن است که منابع محدود و پروژه‌هایی که کشور به آنها نیاز دارد، زیاد هستند و باید منابع را به شکل بهینه‌ای سرمایه‌گذاری کرد تا علاوه بر اینکه نیازهای داخلی را در صنعت و به‌خصوص صنایع پایین‌دستی جواب می‌دهیم، اشتغال‌زایی ایجاد کرده و در پله بعدی، ارزآوری برای کشور داشته باشیم. در این صورت باید با اولویت‌بندی حساب‌شده پروژه‌ای را انتخاب کنیم که بیشترین و سودمندترین بازگشت سرمایه را در کوتاه‌ترین زمان ممکن در پی داشته باشد. در واقع، شرکت‌های داخلی از جمله فولاد مبارکه این‌گونه برنامه‌ریزی کرده‌اند که با بهره‌مندی از خرد جمعی همه کارشناسان خبره حوزه صنعت فولاد کشور، بهترین راه را انتخاب کنند و شرایطی فراهم سازند تا بتوانند سهم بازار داخلی را حفظ کرده و در نهایت صادرات هم داشته باشند.

نکته حائز اهمیت آن است که برخی نمایندگان مجلس و افراد مختلف، این نقد را به طرح فولاد مبارکه وارد می‌کنند که نباید از شرکت خارجی در این حوزه استفاده کند، در حالی که خود فولاد مبارکه نیز بر این باور است که چاره‌ای جز این وجود ندارد و به دلیل اینکه قرارداد با شرکت اروپایی ملغی اعلام شده است، از تکنولوژی کشورهای دیگر استفاده شود. این نقد به فولاد مبارکه چقدر وارد است؟

به هر حال برنامه‌ریزی برای این توسعه در طرح نورد از سوی فولاد مبارکه انجام شده است؛ ولی باز هم تاکید می‌کنم که این توسعه باید با رعایت استانداردهای محیط زیستی باشد و تمام الزامات را رعایت کنند. در این میان مباحثی که در داخل و از سوی برخی در رابطه با استفاده از ظرفیت دانش‌بنیان‌ها مطرح می‌شود از یک دیدگاه درست است و باید مدنظر قرار گیرد، اما باید توجه داشت که خود فولاد مبارکه الزامات قانونی را در این قرارداد و نحوه به‌کارگیری شرکت‌های خارجی برای اجرای پروژه خود را رعایت کرده است؛ به این معنا که مطابق با بررسی‌ها، شرکت‌های داخلی باید طبق قانون استفاده از حداکثر توان داخلی، 51 درصد از ظرفیت پروژه خود را با استفاده از ظرفیت‌های داخلی اجرایی و عملیاتی کنند؛ به همین دلیل فولاد مبارکه هم این نسبت را رعایت کرده و هم‌اکنون نیز بر اساس برنامه‌ریزی‌های خود، 49 درصد از سهم اجرایی این پروژه را به شرکت‌های خارجی اختصاص داده است تا بتواند از تکنولوژی روز دنیا بهره‌مند شود؛ اما اگرچه این نسبت کاملاً بر اساس قانون پیش رفته و انتخاب شده است، اما باز هم ما به عنوان مجلس، از شرکت فولاد مبارکه این انتظار را داریم که اگر هر جایی که می‌توانند از این 49 درصد، سهم بیشتری به تولید داخلی اختصاص دهند، حتماً این کار را انجام دهند؛ چراکه به هر حال هر چقدر که بتوان تولید داخلی را جدی گرفت و به تولیدکنندگان داخلی و مهندسان ایرانی میدان داد، جای دوری نخواهد رفت. پس انتظار داریم اگر می‌توانند بیشتر از توان داخلی استفاده کنند؛ ضمن اینکه باید حداکثر استفاده را از توان، نیرو، سواد و دانش شرکت‌های دانش‌بنیان صورت داد و حتی از پیمانکاران خارجی نیز درخواست کرد که همراهی بیشتری با مهندسان ایرانی داشته باشند و در انتقال تکنولوژی حتماً ظرفیت‌های داخلی را در نظر بگیرند. در این میان انتظار از وزارت صنعت، معدن و تجارت آن است که بررسی کند که این تکنولوژی واردشده چقدر های‌تک است و چقدر استفاده از ظرفیت و توان مهندسان داخلی می‌تواند در اجرای این پروژه جایگزین شود. اما در اینجا لازم است بر این نکته هم تاکید کنیم که به هر حال راه‌اندازی هرچه سریع‌تر این پروژه، به لحاظ تولید هرچه بیشتر فولاد و نیز اشتغال‌زایی برای کشور حائز اهمیت است و نباید به بهانه اینکه می‌خواهیم از صنعت داخلی استفاده کنیم، کار را عقب انداخته و تاخیر بی‌مورد در آن ایجاد کنیم. به هر حال بومی‌سازی سهم 49درصدی به لحاظ تکنولوژیک نه اینکه امکان‌پذیر نباشد، بلکه اجرای خط‌نورد 2 به این راحتی‌ها امکان‌پذیر نیست؛ ضمن اینکه باید توجه داشت که ما خط‌نورد 3 و 4 نداریم که به این راحتی بگوییم نباید نورد 2 را به خارجی‌ها بدهیم. پس باید تکنولوژی را وارد کرده و از آن برای ایجاد ارزش افزوده، ارزآوری و اشتغال‌زایی بهره‌برداری کنیم. این کار به‌طور قطع، نیاز به تکرار ندارد که دوباره بخواهیم از شرکت‌های خارجی برای آن استفاده کنیم، اما از عواید تکنولوژی آن بهره‌مند خواهیم شد. اگر بخواهیم این ریسک را بپذیریم و به دلیل اینکه این تفکر را داریم که به هیچ عنوان و تحت هیچ شرایطی نباید از تکنولوژی استفاده کنیم، بلکه در شرایطی که قانون را هم به لحاظ به‌کارگیری سهم تولیدکنندگان داخلی رعایت کرده‌ایم باید اجازه دهیم که فرصت از دست نرود و ورود تکنولوژی و ارزش‌آفرینی که از طریق آن ایجاد می‌شود، به سمت شرکت‌های داخلی هدایت شده و در آنها سرمایه‌گذاری شود. به هر حال نباید فرصت را از دست داد. ضمن اینکه باید توجه داشت که این قرارداد در گذشته با آلمانی‌ها منعقد شده بود و به دلیل تحریم، این کشور از ادامه مسیر باز ماند و کار را به چینی‌ها سپرد، پس این قرارداد جدیدی با خارجی‌ها نیست که بخواهیم بگوییم قرارداد جدید منعقد شده، بلکه ما اکنون با شرکتی از کشوری وارد فضای همکاری برای انتقال دانش فنی و تکنولوژی شده‌ایم که قرار است جایگزینی برای قرارداد کشور آلمان در سال‌های گذشته باشد. به هر حال همان‌طور که شما هم اشاره کردید، خیلی از دوستان می‌گویند که این توانایی را دارند که خط‌نورد 2 را احداث کنند، ولی تا به حال با توجه به اینکه این کار در کشور صورت نگرفته، تجربه‌ای نو است و شاید اکنون نباید با آزمون و خطا، این پروژه مهم ارزآور و اشتغال‌زا را معطل کرد. وقت آن نیست که به دلیل آزمون و خطا، این تکنولوژی را از دست بدهیم و صنعت فولاد کشور را از آن محروم کنیم. البته باید در کنار آن، به شرکت‌های داخلی نیز فرصت بدهیم تا در پروژه‌های دیگر این نبود خود در بخش 49درصدی سهم طرف خارجی را جبران کنند. اکنون زمان آزمون و خطا نداریم تا صبر کنیم این دانش در کشور به وجود آید و سپس به سراغ احداث طرح مهم نورد 2 برویم. به هر حال این کار می‌تواند دستاوردهای بزرگی برای کشور داشته باشد و نباید آن را به خاطر یک ترکیب سهم معطل نگه داشت. به هر حال اشتغال‌زایی این پروژه به‌خصوص در یک استان صنعتی بسیار حائز اهمیت است. به هر حال به‌رغم اینکه من از هیچ شرکتی به دلایلی غیر از منافع ملی حمایت نمی‌کنم، اما با توجه به اینکه پروژه نورد 2 برای صنعت فولاد کشور، اشتغال‌زایی و رونق تولید حائز اهمیت است از آن حمایت می‌شود و به نظر می‌رسد که جایز نیست آن را معطل نگه داریم چراکه دستاوردهای زیادی برای اقتصاد ملی و منافع ملی کشور دارد.