مهندس ایرانی

کدام کشورها سالانه بیشترین تعداد مهندس را تولید می‌کنند؟ وقتی صحبت از مدارک رشته‌های مهندسی به میان می‌آید، آمریکا و ژاپن و سایر کشورهای توسعه‌یافته به عنوان تولیدکنندگان اصلی مهندسان طی چند دهه گذشته مطرح می‌شوند. اگرچه، اوضاع تغییر کرده و این سال‌ها، تعداد چشمگیری از فارغ‌التحصیلان در رشته‌های مهندسی، ساخت و تولید، از کشورهای در حال توسعه برخاسته‌اند.
بر اساس تحقیقی که از سوی «انجمن جهانی اقتصاد» انجام گرفته (به جز هند و چین)، روسیه اولین کشور تولیدکننده مهندس جهان است که سالانه 454 هزار فارغ‌التحصیل در رشته‌های مهندسی، ساخت و تولید دارد. آمریکا با 237 هزار و 826 فارغ‌التحصیل مهندسی در سال در جایگاه دوم قرار دارد و ایران که سالانه 233 هزار و 695 مهندس به جامعه ارائه می‌کند، سومین کشور مهندس‌پرور است. اقتصادهای در حال توسعه‌ای همانند اندونزی و ویتنام نیز در 10 کشور برتر قرار دارند. این کشورها سالانه به ترتیب 140 و 100 هزار فارغ‌التحصیل مهندسی تربیت می‌کنند.
بر اساس اینفوگرافیک تهیه و منتشر‌شده از سوی انجمن جهانی اقتصاد، ژاپن، کره جنوبی، اندونزی، اوکراین، مکزیک، فرانسه و ویتنام پس از ایران جایگاه‌های چهارم تا دهم را اشغال کرده‌اند. گفتنی است که ایران بیشترین تعداد مهندس را به نسبت جمعیت کشور در خود جای داده است. کشورهای هند و چین به علت جمعیت بیش از یک‌میلیاردنفری‌شان در این مطالعه در نظر گرفته نشدند.
باشگاه خبرنگاران جوان نیز از قول حامد مظاهریان، معاون وزیر راه و شهرسازی گفته است که در ایران به ازای هر 10 هزار نفر 50 مهندس وجود دارد که این میزان، بالاتر از میانگین جهانی است.
او به نقل از موسسه تحقیقات و مطالعات یونسکو گفته بود که یکی از شاخصه‌های اصلی کشورهای توسعه‌یافته این است که از هر 10 هزار نفر جمعیت آن، 20 تا 50 نفر مهندس و دانشمند وجود دارد، در حالی که این میزان در کشورهای عقب‌مانده به یک نفر تقلیل یافته است. در ایران اما فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی از مرز 50 نفر هم فراتر رفته‌اند. گرچه سخت می‌شود تعداد مهندسان در کشور را نکته منفی تلقی کرد، اما باید این موضوع را نیز در نظر بگیریم که آیا بازار کافی برای خیل مهندسان ایرانی وجود دارد؟
حامد مظاهریان تعداد مهندسان دارای پروانه اشتغال به کار در ایران را حدود 250 هزار نفر اعلام کرده که این تعداد با احتساب فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی دیگر که در قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان و جامعه هدف قرار دارند، به 350 هزار نفر می‌رسد.
تعداد زیاد مهندس‌های ایران لزوماً مایه افتخار نیست، چرا که بر اساس اظهارات معاون راه و شهرسازی، درصد قابل توجهی از آنها بیکار هستند. خبرگزاری ایسنا در گزارش سال گذشته‌اش، آمار بیکاری رشته‌های مختلف تحصیلی را منتشر کرد و در آن، بیشترین میزان بیکاری (251 هزار و 402 نفر) به رشته‌های مهندسی، ساخت و تولید اختصاص دارد و پس از آن رشته‌های علوم اجتماعی، بازرگانی و حقوق با 222 هزار و 112 نفر دومین رتبه بیکاری کشور را در اختیار دارد.
به گفته مظاهریان، خیل گسترده مهندسان ایرانی فاقد توانمندی‌های لازم برای رقابت در بازارهای جهانی است، «اطراف جهان بازارهای جذابی برای به خدمت گرفتن مهندسان هست اما مهندسان ایرانی سهم مناسبی از این بازارهای پر‌رونق را به خود اختصاص نمی‌دهند».
شاید بتوان از بازار کار نویدبخش، درآمد نسبتاً بیشتر و پرستیژ اجتماعی بالاتر به عنوان دلایل جذابیت رشته‌های مهندسی در میان جوانان ایران نام برد اما این واقعیت را باید در نظر داشت که در سال‌های اخیر دانشگاه‌های کشور بدون در نظر گرفتن آینده فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی و شرایط کاری آنها، صرفاً اقدام به جذب دانشجو کرده‌اند.
روزنامه دنیای اقتصاد از 10 رشته پرطرفدار و پرکاربرد مهندسی به این ترتیب نام برده است: مهندسی برق، مهندسی مکانیک، مهندسی عمران، مهندسی صنایع، مهندسی شیمی، مهندسی کامپیوتر، مهندسی مواد، مهندسی هوافضا، مهندسی معماری و مهندسی فناوری اطلاعات.
مجله فوربس نیز در مطلبی در دسامبر سال گذشته نوشته بود که از میان دانشجویان علوم و مهندسی ایران، 70 درصد زن هستند. نویسنده مطلب به این موضوع اشاره کرده بود که بر خلاف افسانه‌های نقل‌شده درباره زنان ایرانی بر این مبنی که آنها شهروندان درجه‌ دو هستند، حق رانندگی ندارند یا صدایشان به گوش کسی نمی‌رسد، زنان ایرانی در محیط کوچک اما نویدبخش استارت‌آپ‌های ایرانی، نقش بسزایی ایفا می‌کنند.
وب‌سایت «Ranker» فهرست 25 تن از معروف‌ترین مهندس‌های ایرانی را منتشر کرده است:
■ علی خادم‌حسینی، دانشمند ایرانی-کانادایی و استاد‌تمام دانشگاه هاروارد، بخش علوم بهداشت و فناوری هاروارد-ام‌آی‌تی، و دانشیار موسسه مهندسی زیستی «ویس»
■ علی خاتمی، برادر رئیس‌جمهور اسبق ایران و رئیس ستاد او، فوق‌لیسانس مهندسی صنایع از دانشگاه پلی‌تکنیک بروکلین
■ علی خوش‌گذران، مهندس، کارآفرین و فن‌شناس
■ انوشه انصاری، مهندس، فضانورد و تاجر
■ اردشیر حسین‌پور، مهندس و روزنامه‌نگار و استادیار دانشگاه. او در برنامه هسته‌ای ایران فعال بود و در سال 2007 در حین فعالیت‌های هسته‌ای در اصفهان فوت کرد.
■ بابک حسیبی، مهندس برق ایرانی-‌‌آمریکایی و رئیس دانشکده مهندسی برق موسسه فناوری کالیفرنیا
■ بهاءالدین ادب، نماینده مجلس در دوره‌های پنجم و ششم که در 63‌سالگی فوت کرد. او مهندس عمران بود.
■ کارو لوکاس قوکاسیان، مهندس برق و کامپیوتر و دانشمند برجسته ایرانی ارمنی‌تبار بود که در 60‌سالگی درگذشت.
■ ابراهیم ویکتوری، مهندس مکانیک، پژوهشگر علوم فضایی و نویسنده و برنامه‌ساز تلویزیونی ایرانی مقیم لس‌آنجلس آمریکاست.
■ فضل‌الله رضا، مهندس برق و استاد دانشگاه و سفیر ایران در یونسکو است.
■ فیروز نادری، مهندس برق و معاون پیشین مدیرکل تنظیم راهبردهای آزمایشگاه پیشرانه جت در ناسا و مدیرکل فعلی اکتشافات منظومه شمسی است.
■ غلامرضا آقازاده، مهندس کامپیوتر و وزیر نفت اسبق ایران و رئیس سازمان انرژی اتمی و معاون رئیس‌جمهور بود. او در تیرماه سال 1388 از این مقام استعفا داد.
■ حمید جعفرخانی، مهندس الکترونیک و استاد دانشگاه کالیفرنیا، ارواین است.
■ همایون سراجی، دانشمند و مهندس برق ایرانی، پژوهشگر ارشد آزمایشگاه پیشرانه جت ناسا و استاد سابق دانشکده مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف بود. او در سال 1386 درگذشت.
■ حسین‌نژاد، مهندس برق و دانشمند ایرانی که اطلاعات بیشتری در مورد او در گزارش Ranker.com آورده نشده است.
■ محمود احمدی‌نژاد، ششمین رئیس‌جمهور ایران و مهندس عمران و همچنین مدرس دانشگاه علم و صنعت ایران است.
■ مهدی بازرگان، معروف به مهندس بازرگان در رشته ترمودینامیک و نساجی در پاریس تحصیل کرد. او نخستین دانشیار دانشگاه تهران بود و پس از مدتی ریاست دانشکده فنی دانشگاه تهران را عهده‌دار شد. او اولین نخست‌وزیر جمهوری اسلامی ایران است.
■ مهدی واعظ‌ایروانی، مهندس برق و مخترع ایرانی است و مقاله‌های بسیاری در رشته‌های اپتیک و مهندسی اپتیک و زمینه‌های مرتبط دارد.
■ محمد سعیدی، مهندس و سیاستمدار ایرانی است که از ابتدای شروع پرونده هسته‌ای ایران، به مدت پنج سال عضو ثابت تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران بوده است.
■ محمدرضا عارف، سیاستمدار اصلاح‌طلب، مهندس برق و استاد دانشگاه است. او از دانشگاه استنفورد مدرک دکترایش را اخذ کرد.
■ محمد قنبری، استاد بازنشسته گروه سیستم‌های مهندسی الکترونیک دانشگاه اسکس است. او دکترایش را در رشته مهندسی برق از اسکس گرفت.
■ نادر انقطاع، دانشمند ایرانی آمریکایی است که هم‌اکنون با دانشکده‌های مهندسی برق و سیستم‌ها، مهندسی پزشکی و فیزیک و نجوم دانشگاه‌های فیلادلفیا و پنسیلوانیا همکاری دارد.
■ پاییز عزمی، دکترای مهندسی برق را از دانشگاه صنعتی شریف کسب کرده و اکنون دانشیار دانشگاه تربیت مدرس است. او عضو ارشد موسسه مهندسان برق الکترونیک است.
■ سیاوش الموتی، مهندس برق از دانشگاه بریتیش کلمبیاست که به خاطر اختراع کد بلوک فضا-زمان مشهور شده است.
■ وحید تارخ مهندس برق و استاد دانشگاه است. او فوق‌لیسانس خود را از دانشگاه وینزر کانادا و دکترایش را از واترلو دریافت کرد. هم‌اکنون در دانشگاه هاروارد تدریس می‌کند.