ارتقای اشتغال

  ابراهیم علیزاده:‌ حتی در دوران فعالیت دولت اصلاحات که بیشترین میزان اشتغال در اقتصاد ایران طی سال‌های پس از انقلاب را داشت به میزان سال 96 به تعداد شاغلان کشور اضافه نشده بود. ایجاد حدود 800 هزار شغل جدید تنها طی یک سال. کارنامه عجیبی که اقتصاد ایران تاکنون طی یک سال به خود ندیده بود. حتی زمانی که در دولت‌های نهم و دهم ارقام یک میلیون و یک میلیون و 500 هزار شغل جدید طی یک سال اعلام می‌شد بررسی‌های مرکز آمار ایران آن اعداد را تایید نمی‌کرد. اما این بار مرکز آمار ایران اعلام کرده طی سال 95 تعداد شاغلان کشور با حدود 800 هزار نفر افزایش نسبت به سال 95 به بیش از 3 /23 میلیون نفر رسیده است. اما آیا این بهبود تنها در میزان شاغلان بازار کار بوده یا اینکه دیگر شاخص‌های بازار کار نیز تغییرات قابل توجهی داشته‌اند؟

رشد حیرت‌انگیز شاغلان

طی دوران فعالیت دولت نهم در مجموع بیش از 481 هزار نفر به تعداد شاغلان کشور اضافه شده بود. رقمی که نشان می‌دهد سالانه بیش از 120 هزار نفر طی سال‌های فعالیت دولت نهم (1384 تا 1388) به شاغلان کشور افزوده شد. همان بررسی مرکز آمار ایران که این رقم مربوط به دولت نهم را نشان می‌دهد، مبین آن است که در دوران فعالیت دولت دهم یعنی دوره اوج تحریم‌های اقتصاد ایران در مجموع 127 هزار شغل در اقتصاد ایران ایجاد شد. یعنی سالانه بیش از 31 هزار نفر شغل جدید برای متقاضیان شغل به وجود آمد.

همین بررسی‌های مرکز آمار ایران همچنین نشان می‌دهد طی فعالیت دولت یازدهم، از تابستان سال 1392 تا تابستان سال 1396 در مجموع یک میلیون و 700 هزار شغل جدید به وجود آمده که این رقم گویای ایجاد سالانه حدود 425 هزار شغل جدید در اقتصاد ایران طی این دوره بوده است. با این حال تا پیش از این در هیچ‌کدام از دوره‌ها مانند دوره فعالیت دولت اصلاحات اشتغال‌زایی صورت نگرفته و به تعداد شاغلان کشور اضافه نشده بود.

مروری بر آمارهای منتشرشده از سوی نهادهای رسمی کشور، نشان می‌دهد در فاصله سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴، جمعیت شاغل موجود در اقتصاد ایران از حدود 8 /14 میلیون نفر در سال اول دولت اصلاحات، به حدود 6 /20 میلیون نفر در سال پایانی این دولت رسید. بر اساس آمار موجود طی دوره اصلاحات، سالانه حدود 725 هزار نفر به تعداد افراد شاغل موجود در اقتصاد کشور افزوده شده بود. این میزان، بی‌سابقه‌ترین عملکرد اشتغال‌زایی در اقتصاد ایران بود. تا قبل از آن نیز در فاصله سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵، جمعیت شاغلان ایران به طور متوسط سالانه ۲۲۵ هزار نفر افزایش یافته بودند و در دوره بعدی یعنی در فاصله سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵ نیز به طور متوسط سالانه حدود ۳۸۳ هزار نفر شاغل جدید به مجموعه افراد دارای شغل در اقتصاد کشور افزوده شده بود (دنیای اقتصاد، شماره ۳۰۶۶).

بنابراین در بهترین روزهای اقتصاد ایران طی چهار دهه اخیر هم سالانه 725 هزار نفر به تعداد شاغلان کشور اضافه شده بود اما طبق اعلام مرکز آمار ایران در سال گذشته رکورد رشد تعداد شاغلان کشور شکسته شد و بیش از 790 هزار و 561 نفر به تعداد شاغلان کشور اضافه شد.

بهبود بیکاری و مشارکت

نسبت اشتغال، نرخ بیکاری کل، نرخ بیکاری جوانان و نرخ مشارکت اقتصادی نیز چهار متغیر دیگر بازار کار ایران است که در سال گذشته نسبت به سال 95 بهبود یافتند.

با ایجاد حدود 800 هزار شغل طی سال گذشته نسبت اشتغال نیز در بازار کار کشور با یک درصد بهبود نسبت به سال 95 به 5 /35 درصد رسید. نرخ بیکاری کل نیز با بهبود 3 /0‌درصدی نسبت به سال 95 به 1 /12 درصد رسید. هرچند میزان اشتغال ایجادشده در سال 96 رقم قابل توجهی در چهار دهه اخیر بوده اما با این حال نرخ بیکاری در این سال حتی نسبت به وضعیت این نرخ در یک دهه اخیر نیز رقم بالایی محسوب می‌شود.

مروری بر نرخ بیکاری در سال‌های 1392 تا 1394 نشان می‌دهد که هنوز هم نرخ بیکاری در دولت حسن روحانی به میزان سال آغازین فعالیت این دولت نرسیده است. در سال 1392 نرخ بیکاری 4 /10 درصد بود که یک سال بعد روند صعودی آن شروع شد و به 5 /10 درصد در سال 1393 رسید. سپس این رقم در سال 1394 روند صعودی خود را حفظ کرد و به 11 درصد رسید و بعد هم در سال 1395 نرخ بیکاری 4 /12 درصد اعلام شد. اما در سال گذشته بالاخره روند صعودی نرخ بیکاری متوقف شد و 3 /0 درصد کاهش یافت. حتی در سال گذشته نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۹‌ساله نیز 6 /0 درصد بهبود یافت و به 3 /25 درصد رسید. این در حالی است که نرخ بیکاری جوانان نیز در سال‌های اخیر معمولاً روندی نگران‌کننده داشت اما در سال گذشته کمی بهبود یافته است.

در کنار این مولفه‌ها، نرخ مشارکت اقتصادی نیز همچنان روند صعودی خود را حفظ کرده است. در دوران فعالیت دولت سابق نزولی بودن نرخ مشارکت بهترین کمک بود تا روند نرخ بیکاری صعودی نشود. در آن دوره متقاضیان شغل به جای ورود به بازار کار تصمیم می‌گرفتند چند سالی در دانشگاه بمانند و وقت خود را صرف تلاش برای اخذ مدرک تحصیلی کنند و همین مساله به نزولی شدن نرخ مشارکت اقتصادی دامن می‌زد. به طوری که نرخ مشارکت 41‌درصدی سال 1384 تا پایان سال 1392 به 6 /37 درصد تنزل یافت. در سال 1393 نیز این روند نزولی ادامه یافت اما در سال 1394 روند نزولی نرخ مشارکت خاتمه یافت و با آغاز اوج‌گیری این نرخ، در این سال نرخ مشارکت اقتصادی به 2 /38 درصد افزایش یافت. رشد یک‌درصدی نرخ مشارکت در سال 1394 یک سال بعد 2 /1 درصد شد و نرخ مشارکت این بار به 4 /39 درصد در سال 1395 رسید. با حفظ همین روند نرخ مشارکت در سال گذشته نیز به 3 /40 درصد افزایش یافت.

تداوم خدماتی شدن مشاغل

در بین سه بخش خدمات، صنعت و کشاورزی معمولاً در سال‌های گذشته بخش پیشرو خدمات بوده که با تداوم رشد آن، توانسته بیشترین سهم را در بین مشاغل بازار کار کشور داشته باشد. در آخرین آمار سالانه بازار کار کشور نیز بخش خدمات همچنان رشد سهمی خود را ادامه داده و این افزایش رشد سهم آن (بخش خدمات) باعث کاهش سهم بخش کشاورزی از مشاغل بازار کار کشور شده است. در سال 1395 بخش خدمات سهم 1 /50‌درصدی داشت که این میزان در سال گذشته به 4 /50 درصد افزایش یافت. همزمان با این رشد 3 /0‌درصدی سهم بخش خدمات، سهم بخش صنعت نیز یک درصد افزایش و در نتیجه سهم بخش کشاورزی 4 /0 درصد تقلیل یافت. بدین ترتیب سهم بخش صنعت از کل مشاغل بازار کار کشور 32 درصد و سهم بخش کشاورزی 6 /17 درصد ثبت شد.

همزمان با تغییرات ناچیز در بین سهم بخش‌های مختلف از بازار کار ایران، در بخش اشتغال ناقص و سهم شاغلان با بیش از 49 ساعت کار در هفته وضعیت نسبت به گذشته نامطلوب‌تر شده است. در این مورد مرکز آمار ایران اعلام کرده است: «بررسی سهم اشتغال ناقص نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۶ معادل 4 /10 درصد جمعیت شاغل،‌ به دلایل اقتصادی (فصل غیرکاری، رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت بیشتر و...) کمتر از ۴۴ ساعت در هفته کار کرده و آماده برای انجام کار اضافی بوده‌اند. این در حالی است که 8 /38 درصد از شاغلان ۱۵‌ساله و بیشتر، ۴۹ ساعت و بیشتر در هفته کار کرده‌اند.» این در حالی است که در سال 1395 سهم جمعیت دارای اشتغال ناقص زمانی در بین شاغلان بازار کار 1 /0 درصد کمتر از سال 1396 و معادل 3 /10 درصد بود. سهم شاغلان 15‌ساله و بیشتر با ساعت کار معمول 49 ساعت و بیشتر نیز در سال 1395 معادل 4 /38 درصد جمعیت شاغل کشور بود که این رقم در سال گذشته 4 /0 درصد افزایش یافته است.

بازار کار زمستان پارسال

انتشار کارنامه بازار کار در سال 1396 همزمان با انتشار کارنامه فصل زمستان سال گذشته بود. وضعیتی که نشان می‌دهد با وجود همه مسائل و سختی‌هایی که فصل زمستان نسبت به دیگر فصول سال دارد در سال گذشته روند شاخص‌های بازار کار طی زمستان یک روند تقریباً طبیعی بوده است. طبق اعلام مرکز آمار ایران، بررسی نرخ بیکاری افراد ۱۰‌ساله و بیشتر در زمستان سال گذشته نشان می‌دهد که 1 /12 درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار)، بیکار بوده‌اند. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری کل کشور نیز نشان می‌دهد که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال 1395 معادل 4 /0 درصد کاهش و نسبت به فصل گذشته سال 1396 (یعنی پاییز سال 1396) معادل 2 /0 درصد افزایش داشته است.

همچنین در زمستان سال ۱۳۹۶ معادل 7 /39 درصد جمعیت ۱۰‌ساله و بیشتر از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند. یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی روند تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور نشان می‌دهد که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل خود (یعنی فصل زمستان سال ۱۳۹۵) معادل 8 /0 درصد افزایش و نسبت به فصل گذشته خود (یعنی پاییز سال ۱۳۹۶) معادل 4 /0 درصد کاهش داشته است.

نرخ بیکاری جوانان 15 تا ۲۹‌ساله در فصل زمستان سال گذشته نیز حاکی از آن است که 2 /25 درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. این شاخص در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. بررسی روند تغییـرات نرخ بیکاری جوانان 15 تا 29‌ساله نشان می‌دهد این شاخص در زمستان سال گذشته نسبت به فصل مشابه در سال قبل خود (یعنی زمستان سال 1395) معادل 3 /0 درصد کاهش و نسبت به فصل قبل خود (یعنی پاییز سال 1396) معادل 2 /0 درصد افزایش پیدا کرده است. روندی که در شاخص بیکاری کل و نرخ مشارکت نیز مشاهده می‌شد. در واقع به نظر می‌رسد مهم‌ترین شاخص‌های بازار کار در آخرین فصل سال گذشته هرچند در مقایسه با فصل پاییز سال 1396 بهبودی نداشته‌اند اما در مقایسه با فصل زمستان سال 1395 بهبود حداقلی را پشت سر گذاشته‌اند.

بهبود حداقلی در شاخص‌های مهم بازار کار طی زمستان سال گذشته، ایجاد اشتغال بی‌سابقه طی کل سال 1396 و حفظ روند نزولی نرخ بیکاری و صعودی نرخ مشارکت همه دست به دست هم داده تا سیاستگذاران برای امسال وعده بزرگ‌تری را مطرح کنند. سخنگوی دولت به صراحت اعلام کرده «در سال 1397 یک میلیون و ۳۳ هزار شغل پایدار در سطح کشور ایجاد می‌شود». اما باید دید اولاً اقتصاد ایران ظرفیت ایجاد این میزان شغل طی تنها یک سال را دارد و دوماً اینکه آیا مشاغل ایجادشده پیش از این پایدار بوده‌اند که دولت تصور می‌کند در سال 1397 یک میلیون شغل هدف‌گذاری‌شده پایدار هم خواهد بود؟