عبور از دست‌انداز

معاملات بازار خودرو این روزها در هاله‌ای از ابهام است. اینکه در مقطع فعلی خودرو بخریم یا نخریم بیشتر از گذشته تامل‌برانگیز است زیرا نزدیک شدن به نتیجه مذاکرات برای توافق هسته‌ای حجم بسیاری از تقاضاها را در بازارهای داخلی محبوس کرده است. اما انجماد بازار خودرو مساله‌ تازه‌ای نیست و به اعتقاد بسیاری از فعالان این عرصه جنس معاملات از یکی دو سال گذشته به حالت رکود درآمده به طوری که هم‌اکنون با فرارسیدن فصل تابستان و مسافرت‌ها در تعطیلات نیز باز هم یخ بازار آب نشده است.

این در حالی است که از آغاز سال 1394 مدتی است فعالان بازار خودرو در انتظار رونق تابستانی هستند. اگرچه از زمان تفاهم اولیه برای توافق هسته‌ای انتظارات مردم مبنی بر کاهش قیمت خودرو در بازار بوده؛ کاهشی که از منظر خودروسازان یک رفتار احساسی و بدون منطق است. زیرا حبس تقاضا و دست نگه ‌داشتن مردم برای خرید خودرو در بازارهای داخلی به دلیل اینکه پس از توافق هسته‌ای ارزانی خودرو رقم زده می‌شود، تنها سبب رکود بازار شده است.

اما به نظر می‌رسد در کنار اختلاف‌نظرهای ادامه‌دار شورای رقابت و خودروسازان تحریک بازار خودرو با افزایش سقف تسهیلات وام خودرو هم کارساز واقع نشده است. در روزهایی که بازار خودرو در انتظار رونق تابستانی است آن‌طور که از شواهد و قرائن برمی‌آید، ارائه وام 15 میلیون‌تومانی هم نتوانست برای رکودی که در بازار حکمفرما شده چاره‌ساز باشد. در حالی که احتمال رونق بازار خودرو با چنین پیش‌شرطی از نگاه برخی فعالان بازار مبنی بر این بود که حتی اگر این وام‌ها هم به متقاضیان تعلق گیرد، پرداخت اقساط آن خارج از قدرت خرید قشر کم‌درآمد جامعه است.

با این حال آخرین روزهای بازار خودرو در فصل بهار هم سپری شد و جنس رکود آن نشان داد نتیجه نهایی مذاکرات از افزایش وام خودرو برای مشتریان بازار ارجح‌ است. گرچه بارها کارشناسان نسبت به توقع کاهش قیمت‌ها در بازار خودرو هشدار داده‌اند اما همچنان بسیاری از مردم برای خرید خودرو دست نگه داشته‌اند. حال با وجود این پیش‌بینی برای بازار خودرو پس از توافق هسته‌ای کمی سخت‌تر است چرا که اینکه بازار به لحاظ تولید و قیمت چه رفتاری دارد مشخص نیست. تنها چیزی که حتمی به نظر می‌رسد عدم کاهش قیمت‌ها در بازار داخلی است زیرا توافق هسته‌ای تنها باعث ارتقای کیفیت تولیدات خودروسازان می‌شود و نباید به کاهش قیمت‌ها امیدوار بود.

این در حالی است که گفته می‌شود خودروسازان کشور در مقطع فعلی توقع افزایش قیمت محصولات‌شان را در بازار دارند و شورای رقابت هر بار مانع رشد قیمت‌ها می‌شود. نوسانات قیمتی خودرو طی دو سال گذشته باعث رکود معاملات بازار شده و از این رو هر مشتری که قدرت خرید بالاتری داشته بیشتر از بقیه پا به این بازار گذاشته است. مشتریان خودروهای وارداتی نیز می‌توانند مصداق بارز این امر باشند. در شرایط حاضر که خودروهای لوکس وارداتی هم از بازار داخلی ایران سهم دارند، هر اتفاقی در بازار خودرو فرمول معاملات را می‌تواند تحت تاثیر قرار دهد. اما در نهایت دستاورد توافق هسته‌ای تقویت همکاری‌هایی است که خودروسازان داخلی با خودروسازان بزرگ خارجی در پیش دارند و اگر مشکلی در تحویل قطعات مورد نیاز صنعت خودرو نسبت به سال‌های تحریم وجود نداشته باشد می‌توان ارتقای کیفیت محصولات خودروسازان داخلی را قطعی دانست. اما این مساله به معنای کاهش قیمت‌ها در بازار داخلی نیست.

سناریوی دیگری که در حال حاضر می‌تواند به مثابه محرکی کوچک بازار خودرو را تکان دهد، عملیاتی شدن تعهدات در قراردادهای پیش‌فروش خودرو است. از منظر کارشناسان هدف از پیش‌فروش خودرو تنها می‌تواند این باشد که شرکت‌های خودروساز داخلی مقداری پول نقد به دست می‌آورند تا از این مسیر برای تولید خودرو کمبود منابع مالی‌شان برطرف شود. به اعتقاد آنها سیاست متداول پیش‌فروش توسط خودروسازان نقش بسزایی در تحریک تقاضای بازار خودرو ندارد مگر اینکه مزایایی در این پیش‌فروش تعیین شده باشد. با این حال فعالان بازار خودرو بر این باور هستند که میزان خرید و فروش خودرو در مقایسه با مدت مشابه سال 1393، معاملات خودرو سواری کاهش یافته است. آنها معتقدند امسال بسیاری از سواری‌های موجود در بازار نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیشتر از دو تا سه میلیون تومان کاهش قیمت داشته‌اند.

البته برخی نیز معتقدند تولیدات خودروسازان داخلی بیشتر از قیمت واقعی به مردم ارائه می‌شود؛ به طور مثال خودرو ال‌90 با اختلاف حداقل 10 میلیون تومان به دست خریدار می‌رسد. اما از یک‌سو افزایش هزینه‌های تولید و از سوی دیگر ناتوانی مالی در دو کارخانه خودروساز را نمی‌توان نادیده گرفت. اگرچه چنین باوری وجود دارد که سایه سنگین تحریم‌ها دلیل عمده آشفتگی بازار خودرو تاکنون بوده اما برخی‌ها تحریم را بستری برای خودکفایی صنعت خودروسازی می‌دانند. اما در حقیقت اصلی‌ترین نسخه‌ای که برای صنعت و بازار خودرو از سوی کارشناسان تجویز می‌شود، مهندسی مجدد این صنعت است که مستلزم خصوصی‌سازی اصولی برای تحقق آن است. اما از سوی دیگر به باور کارشناسان صنعت خودرو این واسطه‌گری‌ها و رابطه‌های میانی در روند فروش و نمایندگی‌ها بوده که باعث شده طی سال‌های اخیر رقابت لازم در خودروسازی شکل نگیرد.

حال با این توصیفات اگر باز به حال و هوای این روزهای بازار خودرو برگردیم، متوجه می‌شویم که این نقش بازیگران اصلی بازار خودرو خواهد بود که سرنوشت آن را رقم می‌زند. با این حال از یک‌سو نمایشگاه‌داران همچنان منتظر نتایج مذاکرات ایران با گروه 1+5 هستند تا شاید با توافق طرفین بازار داخلی خودرو رونق بگیرد، از سوی دیگر معلوم نیست شورای رقابت به کاهش یا افرایش قیمت خودروسازان چه رایی دهد. حال و هوای این روزهای بازار خودرو آنچنان به وضعیت نهایی توافق هسته‌ای گره خورده که اکثر فعالان بازار حاضر شدند خودروهای خود را کمتر از قیمت کارخانه به خریداران عرضه کنند اما بررسی‌ها نشان می‌دهد آنها نیز مشتری ندارند.

بازار خودرو همچنان در رکود به سر می‌برد و معاملات خودرو هنوز هم رونق نگرفته است. روزهای تابستانی هم در حال سپری شدن است، اما به جای جنب و جوش و گرما، خنکای رکود بر معاملات حاکم شده است. آن‌طور که مشتریان می‌گویند، قیمت‌ها در بازار کاهش یافته است و همین امر سبب شده تا آنها در فروش خودروهایشان دچار مشکل شوند؛ از سوی دیگر، اگرچه قیمت کاهش یافته است، اما مشتریان همچنان منتظر آینده بازار خودرو هستند تا جایی که برخی معاملات بازار خودرو نشان از آن دارد که فروشندگان حتی حاضر هستند تخفیف‌های بیشتری به خریداران بدهند و خودرو خود را به نوعی آب کنند تا بتوانند به سرمایه‌شان زودتر برسند در حالی که هر ساله، با نزدیک شدن به فصل تابستان، بازار خرید و فروش خودرو رونق می‌گرفت و معاملات کمی به دلیل جابه‌جایی‌ها و مسافرت‌ها گرم می‌شد.

با این حال آن‌طور که پیداست رکود در بازار خودرو تا حدودی به رکود کلی اقتصاد کشور بر می‌گردد، اما ظاهراً مشتریان هم با امتناع از خرید خودرو دست به دست هم داده‌اند تا این رکود عمیق‌تر از گذشته شود. البته بخشی از این واکنش نیز ناشی از کاهش قدرت خرید مردم است. همچنین ابهام در مذاکرات هسته‌ای سبب شده قدرت پیش‌بینی آینده بازار برای مردم دشوار شود. البته برخی دیگر، افزایش قیمت سوخت را عامل رکود بازار می‌دانند و به نوعی فعالان بازار به این نتیجه رسیده‌اند که پس‌لرزه‌های افزایش قیمت بنزین، به تدریج در حال ظاهر شدن است. در حالی چنین شرایطی رقم خورده که بیشتر نمایشگاه‌داران خودرو به رسیدن فصل جدید مسافرت‌های تابستانی دل خوش کرده بودند و مشتریان انتظار کاهش قیمت‌ها را داشتند. با وجود این نه هر دو صورت مساله پاک شد بلکه آینده بازار خودرو به صورت همه‌جانبه به لغو تحریم‌ها و توافق هسته‌ای وابسته است. زیرا به نظر می‌رسد اولین بازار و صنعتی که پس از تحریم‌ها از سوی سرمایه‌گذاران خارجی نشانه گرفته شده و بیشتر مورد هجوم قرار می‌گیرد، بازار خودرو است. به هر حال بازار خودرو در کنار انتظار نتیجه مذاکرات در حال سپری ‌کردن روزهای ماه رمضان و روند کاهشی قیمت است که در نهایت باید دید آینده بازار خودرو در روزهای داغ تیرماه چگونه رقم می‌خورد.