حرکت بر مدار استاندارد
رسول خلیفه‌سلطان از اجرای پروژه‌های استانداردسازی صنعت فولاد ایران می‌گوید
صنعت فولاد ایران اکنون به یکی از صنایع استراتژیک کشور تبدیل شده است. چه از منظر ارزآوری در سال جاری که درآمدهای نفتی با محدودیت‌های زیادی مواجه است و چه از منظر صادرات و بالا نگه داشتن پرچم جمهوری اسلامی ایران در بازارهای جهانی که این روزها برای اقتصاد کشور بسیار حائز اهمیت است.
صنعت فولاد ایران اکنون به یکی از صنایع استراتژیک کشور تبدیل شده است. چه از منظر ارزآوری در سال جاری که درآمدهای نفتی با محدودیت‌های زیادی مواجه است و چه از منظر صادرات و بالا نگه داشتن پرچم جمهوری اسلامی ایران در بازارهای جهانی که این روزها برای اقتصاد کشور بسیار حائز اهمیت است. واقعیت آن است که حرکت تولیدکنندگان و صادرکنندگان فولاد کشور بر مدار استانداردهای جهانی و کشورهای هدف صادراتی، زمینه‌ای را به وجود آورده تا در شرایط سخت کنونی بتوان، علاوه بر اینکه نیم‌نگاهی به تولید و حفظ شرایط موجود آن داشت، راه رقابت‌پذیری و افزایش کیفیت محصولات داخلی را نیز در پیش گرفت و زمینه‌ساز ارتقای جایگاه کیفی محصولات فولادی کشور شد. بر همین اساس، رسول خلیفه‌سلطان، دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران علاوه بر اینکه برنامه‌های فولادسازان کشور در عرصه افزایش رقابت‌پذیری، استانداردسازی و تولید و صادرات را تشریح می‌کند، بر این باور است که محصولات فولادی کشور هم‌اکنون کاملاً بر مدار استانداردهای روز دنیا حرکت کرده و نشانه این امر هم، صادرات مناسب فولاد و محصولات فولادی به بازارهای جهانی است؛ چراکه کشورهای هدف صادراتی فولاد ایران، استانداردهای بسیار سختگیرانه‌ای را برای کیفیت محصولات وارده به کشورشان به‌خصوص از سمت ایران اعمال می‌کنند و حضور در این بازارها، به نوعی به معنای پاس کردن این استانداردهاست.
♦♦♦
صنعت فولاد ایران در شرایط کنونی چه از بعد داخلی و چه بر مبنای شاخص‌های بین‌المللی، در وضعیت خاصی به سر می‌برد. به این معنا که به‌رغم محدودیت‌های جهانی در سایه تحریم‌های اعمال‌شده از سوی ایالات متحده آمریکا، باز هم راه خود را به بازارهای هدف صادراتی باز کرده و با قدرت و قوت، تولید و صادرات را ادامه می‌دهد. حال سوال اینجاست که این صنعت و محصولات تولیدی آن، در وضعیت فعلی چقدر با استانداردهای روز دنیا تطبیق دارد؟
همان‌طور که می‌دانید، صنعت فولاد ایران هم‌اکنون جایگاه ویژه‌ای را در میان تولیدکنندگان صاحب‌نام دنیا به خود اختصاص داده و محصولات تولیدی تولیدکنندگان ایرانی، در بازارهای جهانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. به همین دلیل است که ایالات متحده آمریکا نیز یکی از موارد و کالاهایی را که به تازگی مشمول تحریم‌های خود کرده، صنعت فولاد ایران است که به نظر می‌رسد به دلیل همین جایگاه مناسبی باشد که این بخش از تولیدات معدنی کشور به خود اختصاص داده است. به عبارت دیگر، باید به این نکته اشاره داشت که به طور کلی، صنایع فولاد در همه جای دنیا، به عنوان محرک و پیشران توسعه محسوب می‌شوند و به همین نسبت در جمهوری اسلامی ایران نیز، در حوزه‌های مرتبط با استاندارد و کیفیت، صنایع فولادی کشور از جایگاه مناسبی برخوردار هستند. اگر بخواهیم نیم‌نگاهی به حوزه استانداردسازی در صنعت فولاد کشور داشته باشیم، باید به این نکته اشاره کنیم که در حوزه صنعت فولاد کشور به‌خصوص آن بخشی از صنعت که حوزه صادرات محسوب می‌شود، استانداردهای روز دنیا کاملاً رعایت می‌شود و نشانه آن هم، حضور شرکت‌های بزرگ فولادی کشور، در بازارهای جهانی است که خود می‌تواند نشان‌دهنده انطباق کیفی محصولات فولادی با استانداردهای بین‌المللی و روز جهانی باشد. واقعیت آن است که کشورهای مختلف، استانداردهای متفاوتی را برای تولید کیفی محصولات فولادی به‌خصوص در حوزه واردات از سایر کشورها، در نظر می‌گیرند که بر این اساس، ورود محصولات ایرانی به بازارهای شاخص جهانی از جمله کشورهای اروپایی، نشان‌دهنده این است که محصولات فولادی ایران می‌توانند به خوبی استانداردهای اروپایی را پاس کرده و در این زمینه حرفی برای گفتن داشته باشند.
با مجموعه شرایطی که به آن اشاره کردید، در حال حاضر، استانداردسازی صنعت فولاد ایران در بخش‌های مختلف به‌خصوص برخی محصولات خاص فولادی در چه مرحله‌ای است و در حال حاضر، چند استاندارد اجباری در این حوزه تدوین شده است؟
همان‌طور که می‌دانید، صنایع فولاد کشور از سالیان گذشته، در تدوین استانداردهای ملی با سازمان ملی استاندارد به عنوان دستگاه سیاستگذار در حوزه تدوین و نظارت بر حسن اجرای استانداردهای تدوین‌شده، همکاری‌های موثری داشته است و می‌توان گفت تعداد زیادی استاندارد ملی، تاکنون در این حوزه تدوین و عملیاتی شده است. بر این اساس، در حال حاضر، همکاری‌های سازمان ملی استاندارد کشور با صنایع فولاد نیز وارد مرحله جدیدی شده که فراتر از تدوین استانداردهاست. به عبارت دیگر، در این پروژه مشترک که هم‌اکنون میان صنایع فولادی کشور و سازمان ملی استاندارد تعریف شده است، رویکردها و حوزه‌های جدید همکاری به ویژه در زمینه طراحی مدل ارزیابی انطباق کیفی «(conformity assessment models (CI-Marking» صورت گرفته که مراحل مقدماتی آن نیز طی شده و در آینده نزدیک، در صنایع فولاد کشور عملیاتی می‌شود.
اجرای این پروژه مشخصاً چه هدفی را دنبال می‌کند؟
در واقع، در قالب این پروژه مشترک که با حمایت شرکت فولاد مبارکه در حال انجام است، مدلی طراحی شده که بر مبنای آن، طرحی بر اساس یک الگوی اروپایی با نام CE ملاک عمل قرار گرفته و از سوی متخصصان ایرانی با همکاری مشاوران خارجی، از طرح‌های جهانی الگوبرداری شده است. این طرح البته بر اساس ویژگی‌های صنایع داخلی بومی‌سازی شده و تلاش می‌کند که محصولات نیمه‌نهایی یا نیمه‌تمام مثل شمش و تختال را هم تحت پوشش خود قرار دهد و بر همین اساس است که این طرح در مورد برخی محصولات فولادی، نسبت به نمونه طرح‌های مشابه خارجی، برخی برتری‌ها را دارد. این یک ویژگی مهم برای این طرح به شمار رفته و شرایطی را فراهم می‌کند که این بخش از محصولات فولادی نیز، تحت نیروی استاندارد قرار بگیرند؛ به نحوی که علاوه بر افزایش سطح کیفی محصولات داخلی، رونق تولید و افزایش فروش و صادرات، حقوق مصرف‌کنندگان و سلامت آنها نیز تضمین می‌شود.
با توجه به اهمیت مقوله استانداردسازی در صنعت فولاد چه از بعد عرضه در بازار داخلی و سازه‌های داخلی و چه از بعد بین‌المللی، سازمان ملی استاندارد ایران به عنوان سیاستگذار و مسوول مستقیم حوزه استانداردهای صنعتی، چه برنامه‌ای برای تدوین استانداردهای جدید در این حوزه دارد؟
خوشبختانه در قالب اجرای این پروژه، همکاری بسیار مناسبی میان سازمان ملی استاندارد به عنوان متولی اجرای استانداردهای موجود و تدوین استانداردهای جدید بر مبنای نیازهای امروز اقتصاد و تولید ایران و شرکت فولاد مبارکه شکل گرفته است. البته مروری بر کارنامه عملکردی سازمان ملی استاندارد نیز نشان می‌دهد که این سازمان حاکمیتی، همواره از تدوین و اجرایی شدن استانداردهای جدید در صنعت فولاد کشور حمایت کرده و در همین رابطه نیز، فعالیت‌های زیادی در حوزه‌های تدوین و بازنگری استانداردها با صنایع فولاد کشور داشته است که نتایج آن به تدریج در صنعت فولاد کشور نمایان می‌شود. به هر حال اکنون بخش خصوصی در کنار دستگاه سیاستگذار قرار گرفته و کار را به نحوی پیش می‌برد تا با هم‌افزایی دولت و بخش واقعی اقتصاد ایران بتواند زمینه‌ساز ارتقای کیفی محصولات و نیز افزایش سطح رقابت‌پذیری آنها مبتنی بر رعایت استانداردهای روز دنیا شود. نکته حائز اهمیت آن است که در انجمن فولاد موضوعی وجود دارد که باید به آن توجه جدی شود و برای آن انرژی ویژه‌ای گذاشت و آن، مباحث مربوط به استاندارد است که باید با شدت و قدرت بیشتری پیش برود. چنانچه توفیق پیدا کنیم، قصد داریم فضای داوطلبانه‌ای را برای بالا بردن سطح کیفیت محصولات فولادی در کنار استاندارد محصولات ایجاد کنیم.
گویا فولاد مبارکه نیز در این زمینه پیش‌نویس استاندارد جدیدی را در حوزه محصولات فولادی تدوین کرده، حمایت‌های سازمان ملی استاندارد از این مجموعه در استانداردسازی به چه نحوی است؟
بله، شرکت فولاد مبارکه و انجمن تولیدکنندگان فولاد، طی سه، چهار سال گذشته با همکاری سازمان ملی استاندارد، دانشگاه‌ها و سایر نهادهای مرتبط، با الگوبرداری از مدل‌های موفق جهانی، اقدام به طراحی یک مدل بومی ارزیابی انطباق در حوزه فولادهای ساختمانی و محصولات نیمه‌نهایی نظیر شمش و تختال کرده است و در روزهای اخیر نیز یک دوره آموزش ممیزی و استقرار CI-Marking با حضور متخصصان صنایع فولاد کشور برگزار شده است که امیدواریم نتایج آن در بدنه صنعت فولاد کشور نمایان شود.
اصولاً استانداردسازی تا چه اندازه بر رقابت‌پذیری محصولات ایرانی در بازارهای جهانی اثرگذار است؟
به هر حال سازمان ملی استاندارد همواره از استانداردهای جدید در صنعت فولاد حمایت کرده و فعالیت‌های زیادی در حوزه‌های تدوین و بازنگری استانداردها با صنایع فولاد کشور داشته است. این در شرایطی است که به طور قطع، ارتقای کیفی محصولات فولادسازی و تدوین استانداردهای جدید، نقش موثری در رقابت‌پذیری محصولات صنایع فولاد کشور دارد؛ ولی در حال حاضر فاصله صنایع بزرگ فولاد نظیر فولاد مبارکه، ذوب‌آهن اصفهان، فولاد هرمزگان و فولاد خوزستان از نظر سطح کیفی محصولات و رعایت استانداردها زیاد است و صنایع بزرگ فولاد در چارچوب مسوولیت‌های اجتماعی خود، بایستی به صنایع کوچک‌تر در این مسیر کمک کنند. به هر حال یکی از بحث‌هایی که فراتر از صادرات است بحث رقابتی‌تر کردن صنایع معدنی است. بر این اساس، در صورتی که انتظار ما این است که کسب‌وکار رقابتی شود باید تعارضات را برطرف کنیم. از سوی دیگر، عدم ورود به بورس ایجاد رانت می‌کند، از سوی دیگر سهم کارگزاری در بورس بسیار بالاست و باید روی این موضوع کار علمی صورت گیرد.
انجمن تولیدکنندگان فولاد مشخصاً چه برنامه‌ای در سال جاری برای صنعت فولاد کشور دارد؟
خوشبختانه با توجه به اینکه طرح پایش اطلاعاتی فولاد کشور از سال گذشته مجدداً کلید خورد و به صورت فعال میان انجمن و وزارت صنعت، معدن و تجارت انجام می‌گیرد از این‌رو در همان چارچوب، ارتباط اطلاعاتی با شرکت‌ها نیز تعریف شده تا اعضا اطلاعات را به صورت مستمر به انجمن ارائه داده و بازخوردهای آن را به صورت آمار و اطلاعات تحلیلی و به‌روز‌شده دریافت کنند؛ از این‌رو مکانیسمی که برای این کار در نظر گرفته شده، اطلس ملی فولاد ایران است که نسخه الکترونیک آن امسال به جامعه فولاد عرضه خواهد شد. موضوع بعدی بحث کیفیت قراضه‌هایی است که در صنعت فولاد استفاده می‌شود. در نظر داریم نظام‌های اجرایی را با هماهنگی دولت ایجاد کنیم تا از طریق مشوق‌هایی مصرف قراضه فرآوری‌شده در صنعت فولاد را افزایش داده و قراضه غیرفرآوری از سبد مصرف فولادسازان کنار رود و در نتیجه شاخص‌های زیست‌محیطی را در مصرف قراضه فولادی ارتقا دهیم. امسال همچنین به موضوع آکادمی فولاد توجه ویژه‌تری خواهیم داشت تا با همکاری مراکز علمی کشور و دانشگاه‌های معتبر، به فعالیت‌های آموزشی حرفه‌ای انجمن رسمیت بیشتری بخشیده و مدارک را با پشتوانه آنها صادر کنیم. البته امسال یکی از محورهای اصلی فعالیت انجمن، توسعه صادرات فولاد است. در اینجا خوب است به آماری هم اشاره کنیم که نمایی از وضعیت تولید و مصرف فولاد کشور، ارائه می‌دهد. آمار رسمی اعلام‌شده از سوی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران نشان می‌دهد مصرف ظاهری فولاد میانی کشور در فروردین ۹۸ با رشد ۱۱ درصد از یک میلیون و ۶۱۱ هزار تن به یک میلیون و ۷۸۵ هزار تن رسیده است که از این میزان ۹۶۳ هزار تن بیلت و بلوم بوده که رشد ۲۶درصدی داشت و ۸۲۲ هزار تن سهم اسلب است که افت سه درصد داشته است. در عین حال، مصرف ظاهری کل محصولات فولادی هم با رشد ۱۵ درصد به یک میلیون و ۵۸۸ هزار تن رسید که ۷۷۸ هزار تن آن محصولات تخت فولادی و ۶۹۲ هزار تن هم مقاطع طویل فولادی بود. رشد مصرف مقاطع تخت ۱۲ درصد و مقاطع طویل ۱۴ درصد بود.
همچنین مصرف ورق همچنان در صدر مصرف محصولات فولادی کشور قرار دارد که مصرف آن با رشد ۱۷ درصد به ۷۷۱ هزار تن رسیده است. از سوی دیگر، مصرف میلگرد هم با رشد ۲۲ درصد به ۵۲۴ هزار تن رسید. مصرف ورق سرد با رشد هفت درصد ۲۱۰ هزار تن و ورق پوشش‌دار با رشد ۳۲ درصد ۱۴۰ هزار تن شده است. مصرف ظاهری تیرآهن هم با رشد ۳۸ درصد ۱۰۵ هزار تن شده در حالی که رشد مصرف نبشی و ناودانی منفی بوده و با افت ۳۷ درصد به ۶۳ هزار تن رسیده است. همچنین مصرف ظاهری آهن اسفنجی نیز با رشد ۱۵درصدی همراه شده و به دو میلیون و ۴۹۸ هزار تن رسیده است.
به هر حال مجموعه شرایط از میزان تولید و صادرات فولاد گرفته تا برنامه برای استانداردسازی محصولات فولادی تولیدی نشانگر این است که حرکتی رو به جلو با سرعت بیشتری آغاز شده است. در این مسیر حمایت‌ها و پشتیبانی‌های دولتی چطور می‌تواند پیش رود؟
در شرایط خاص کنونی اقتصاد ایران، دولت باید تمام تسهیلات لازم را برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان در نظر گیرد. این در حالی است که برخی مشکلات پیش پای صادرکنندگان و تولیدکنندگان فولاد وجود دارد که به تازگی در نامه‌نگاری با وزارت صنعت، معدن و تجارت از سوی انجمن تولیدکنندگان فولاد پیگیری شده است. نمونه آن نیز عرضه میلگرد در بورس است که بر این اساس در این نامه، لیست پیشنهادی انجمن جهت عرضه میلگرد در بورس کالا منتشر شده است. در این نامه لیست سایر تولیدکنندگان میلگرد کشور که اطلاع دقیقی از میزان تولید آنها در دسترس انجمن فولاد نیست نیز ارائه شده بود تا دفتر صنایع معدنی وزارت صمت نسبت به اخذ اطلاعات و تعیین کف عرضه برای آنها اقدام کنند. همچنین در این نامه الزاماتی نیز در جهت ترغیب واحدهای تولیدی به عرضه بیشتر در بورس کالای ایران ارائه شده است که ازجمله این موارد می‌توان به اصلاح قیمت پایه میلگرد در بورس کالا اشاره کرد که پیشنهاد شده درصدی بالاتر از آخرین قیمت معاملاتی شمش باشد. همچنین کاهش نرخ کارمزدهای بورس کالا و تضامین دریافتی از عرضه‌کنندگان و نیز به‌کارگیری راهکارهای تهاتر تضمین از جمله الزامات ترغیب عرضه در بورس کالا مطرح شده است. نکته حائز اهمیت آن است که در مورد قانون جدید آمریکا برای تحریم فلزات معدنی ایران، مسلماً دولت با برنامه‌ریزی‌های خود در این شرایط تحریمی راه‌حلی برای دور زدن تحریم‌ها خواهد داشت که نباید بیان شود و مسکوت خواهد ماند تا سوءاستفاده‌ای از آن نشود. به هر حال اینکه روش صادرات به چه شکل باشد جزو اطلاعات محرمانه است. هرچه باشد رقابت تنگاتنگی میان کشورهای رقیب ایران در بازارهای جهانی در این رابطه شکل گرفته است؛ به‌خصوص اینکه در سه‌ماهه نخست ۲۰۱۹، به ترتیب چین با تولید ۲۳۱ میلیون و ۶۹ هزار تن، هند با ۲۷ میلیون و ۳۳۳ هزار تن، ژاپن با ۲۴ میلیون و ۹۷۱ هزار تن، آمریکا با ۲۲ میلیون و ۲۲۶ هزار تن و کره جنوبی با ۱۸ میلیون و ۱۰۸ هزار تن، پنج کشور شاخص فولادساز جهان بودند و رتبه ایران در بین تولیدکنندگان جهانی فولاد از ۱۲ به ۱۰ صعود کرده است.
